صنایع هوافضای ترکیه؛ ضلعی قدرتمند در نظم امنیتی نوین خاورمیانه

دسته: تحلیل
نویسنده: سید حامد سعیدی
1404/05/15
9:39 ق.ظ
بازدید: 29

پایگاه خبری تحلیلی روایت : ترکیه، کشوری با جایگاه ژئوپلیتیکی منحصر‌به‌فرد در تقاطع اروپا، آسیا و خاورمیانه، در دهه‌های اخیر با تغییر در اولویت‌های امنیتی و سیاست خارجی‌اش، مسیر استقلال دفاعی و راهبردی را با شتابی فزاینده در پیش گرفته است. تقابل‌های پیچیده منطقه‌ای، بی‌اعتمادی روزافزون به نهادهای امنیتی غربی به‌ویژه ناتو، و رقابت آشکار قدرت‌های منطقه‌ای چون اسرائیل، ایران و عربستان، آنکارا را به این درک رسانده که تنها راه بقای استراتژیک در ساختار نوین قدرت، تکیه بر توان بومی دفاعی و فناورانه است. صنایع هوافضای ترکیه، به‌ویژه در زمینه تولید پهپادها، سامانه‌های راداری، موشکی و پروژه‌های پیشرفته‌تری مانند جنگنده نسل پنجم و پرنده‌های بدون سرنشین تهاجمی، اکنون نه‌تنها بخش حیاتی سیاست دفاعی ترکیه را شکل می‌دهند، بلکه به ابزار مؤثر سیاست خارجی این کشور در محیط منطقه‌ای پرتنش بدل شده‌اند.در این نوشتار، با تکیه بر رویدادهای سیاسی-امنیتی مهم، ازجمله تجربه تلخ ترکیه با ناتو، رفتار قدرت‌طلبانه اسرائیل و تحولات پس از جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، به تحلیل ریشه‌های راهبردی و اهداف نهفته در خیزش صنایع هوافضای ترکیه خواهیم پرداخت.

ترکیه، کشوری با جایگاه ژئوپلیتیکی منحصر‌به‌فرد در تقاطع اروپا، آسیا و خاورمیانه، در دهه‌های اخیر با تغییر در اولویت‌های امنیتی و سیاست خارجی‌اش، مسیر استقلال دفاعی و راهبردی را با شتابی فزاینده در پیش گرفته است. تقابل‌های پیچیده منطقه‌ای، بی‌اعتمادی روزافزون به نهادهای امنیتی غربی به‌ویژه ناتو، و رقابت آشکار قدرت‌های منطقه‌ای چون اسرائیل، ایران و عربستان، آنکارا را به این درک رسانده که تنها راه بقای استراتژیک در ساختار نوین قدرت، تکیه بر توان بومی دفاعی و فناورانه است. صنایع هوافضای ترکیه، به‌ویژه در زمینه تولید پهپادها، سامانه‌های راداری، موشکی و پروژه‌های پیشرفته‌تری مانند جنگنده نسل پنجم و پرنده‌های بدون سرنشین تهاجمی، اکنون نه‌تنها بخش حیاتی سیاست دفاعی ترکیه را شکل می‌دهند، بلکه به ابزار مؤثر سیاست خارجی این کشور در محیط منطقه‌ای پرتنش بدل شده‌اند.

در این نوشتار، با تکیه بر رویدادهای سیاسی-امنیتی مهم، ازجمله تجربه تلخ ترکیه با ناتو، رفتار قدرت‌طلبانه اسرائیل و تحولات پس از جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، به تحلیل ریشه‌های راهبردی و اهداف نهفته در خیزش صنایع هوافضای ترکیه خواهیم پرداخت.

۱ـ از بی‌اعتمادی به ناتو تا استقلال دفاعی: بازنگری راهبردی آنکارا

ترکیه از زمان عضویت در ناتو در سال ۱۹۵۲، همواره خود را بخشی از امنیت غربی تصور می‌کرد؛ اما روندهای جهانی در دهه‌های اخیر و برخورد گزینشی ناتو نسبت به منافع اعضایش، این تصور را در هم شکست. نقطه‌عطف این بازنگری به سال ۲۰۱۵ بازمی‌گردد، زمانی که ترکیه یک جنگنده سوخو-۲۴ روسیه را که وارد حریم هوایی‌اش شده بود، سرنگون کرد. واکنش ناتو و غرب در این ماجرا، برخلاف انتظار ترکیه، کاملاً محافظه‌کارانه و منفعل بود. برخلاف آنچه انتظار می‌رفت، ناتو پشت ترکیه نایستاد و حتی برخی کشورهای اروپایی آشکارا از روسیه جانبداری کردند. این حادثه، برای اردوغان و حزب عدالت و توسعه، نشانه‌ای روشن بود که اتکا صرف به ساختارهای غربی در مواقع بحرانی، تضمین امنیت ملی ترکیه را فراهم نخواهد کرد. پیامد این بی‌اعتمادی، تغییر رویکردی جدی در سیاست‌های دفاعی آنکارا بود: سرمایه‌گذاری گسترده در صنایع نظامی بومی، تلاش برای خودکفایی در حوزه فناوری‌های پیشرفته، و کاهش وابستگی به تأمین‌کنندگان غربی. از دل همین سیاست، پروژه‌هایی چون پهپادهای بیرقدار، آکینجی، آنکا، موشک‌های SOM و جنگنده بومی نسل پنجم “TF-X” و البته جنگنده بدون سرنشین قزل‌الما متولد شدند.

قزل‌الما، به‌عنوان پروژه‌ای نمادین، نه‌فقط به دلیل فناوری پیشرفته‌اش بلکه به‌سبب بار معنایی آن، به‌عنوان اعلام استقلال تکنولوژیک و اراده‌ی راهبردی ترکیه در برابر غرب تفسیر می‌شود. نام این پهپاد برگرفته از افسانه‌ای ترک است که در آن “سیب سرخ” نماد آرمان نهایی و کمال مطلوب ملت ترک به‌شمار می‌رود؛ مفهومی که به‌روشنی نشان می‌دهد ترکیه این مسیر را نه صرفاً نظامی، بلکه تمدنی تلقی می‌کند.

۲ـ هراس از قدرت برتر منطقه‌ای: نگاه ترکیه به اسرائیل و نظم امنیتی آینده

یکی دیگر از محرک‌های اساسی در شتاب‌بخشی به صنایع هوافضای ترکیه، رقابت ژئوپلیتیکی با رژیم صهیونیستی است. اسرائیل که خود را قدرت مطلق هوایی و اطلاعاتی خاورمیانه می‌داند، همواره از ظهور هر قدرت مسلمانی با توانمندی‌های فناورانه بیم داشته است. اگرچه روابط آنکارا و تل‌آویو در دو دهه‌ی اخیر دچار فراز و فرودهایی بوده، اما در سطح راهبردی، ترکیه به‌خوبی می‌داند که رژیم صهیونیستی حتی ظهور یک قدرت نزدیک به توانمندی‌های خود را، ولو در پوشش ناتو، تحمل نخواهد کرد.

ترکیه این مسئله را بارها در تعاملات منطقه‌ای، از حمایت اسرائیل از جریان‌های کرد جدایی‌طلب گرفته تا فشارهای دیپلماتیک بر آنکارا در عرصه‌های جهانی، تجربه کرده است. اما نقطه اوج این نگرانی، پس از جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل در سال ۲۰۲۵ (بر اساس سناریو یا تحلیل‌های فرضی) آشکار شد.

ترکیه، با نگاهی راهبردی، این جنگ را به‌مثابه آینه‌ای برای آینده خود دید. اگر اسراییل می تولند با قدرت‌های منطقه‌ای، همچون ایران، که ساختار نظامی قدرتمندی دارند، در بیفتد و به آن حمله کند چگونه ترکیه، با وجود موقعیت ژئوپلیتیکی حساسش، می‌تواند از امنیت خود در برابر تهدیدات بالقوه دفاع کند؟ این دغدغه‌ها موجب شد پروژه‌های پیشرفته‌تری در حوزه هوافضا، از جمله توسعه موتورهای بومی، سامانه‌های راداری نسل جدید، و سامانه‌های اخلال الکترونیکی، با سرعت بیشتری پیش روند. از این منظر، توسعه فناوری‌هایی چون “قزل‌الما” یا پهپادهای فراصوت، نه فقط نشان‌دهنده پیشرفت صنعتی، بلکه بازتابی از نوعی دفاع پیش‌دستانه ژئوپلیتیکی در برابر نظمی‌ست که اسرائیل درصدد تحمیل آن بر منطقه است.

نتیجه‌گیری

تحولات سال‌های اخیر نشان می‌دهد که صنایع هوافضای ترکیه، دیگر تنها ابزارهای نظامی نیستند، بلکه در حال تبدیل شدن به اهرم‌های سیاست خارجی، ابزارهای بازدارندگی راهبردی و عناصر شکل‌دهنده به نظم امنیتی نوین در خاورمیانه هستند.

آنکارا به‌خوبی دریافته که آینده‌ی بازی قدرت در منطقه، نه بر پایه ائتلاف‌های سنتی و وعده‌های غرب، بلکه بر محور توانمندی بومی، استقلال فناورانه و ابتکار ژئوپلیتیکی رقم خواهد خورد. تجربه‌های تلخ همچون واکنش منفعل ناتو در ماجرای روسیه، یا برتری یک‌جانبه اسرائیل در جنگ‌های منطقه‌ای، تنها انگیزه‌های سیاسی نیستند، بلکه محرک‌های راهبردی در ساختن ترکیه‌ای نوین‌اند. در این چشم‌انداز، جنگنده بدون سرنشین قزل‌الما، فقط یک محصول فناورانه نیست، بلکه نماد یک اراده ملی، استقلال ژئوپلیتیکی و بازتعریف جایگاه ترکیه در نقشه قدرت خاورمیانه است. ترکیه، با تکیه بر صنایع بومی دفاعی، نه‌فقط به دنبال بقا در نظم منطقه‌ای است، بلکه در حال شکل‌دهی به یکی از اضلاع اصلی آن است؛ اضلاعی که ممکن است نه‌تنها امنیت خود را تضمین کند، بلکه تأثیرگذار بر امنیت دیگران نیز باشد.

نوشته های مرتبط :