ملی‌گرایی گزینشی؛ نقد یک‌سویه‌نگری رحمت‌الله نبیل در سیاست قومی افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1404/02/17
12:24 ب.ظ
بازدید: 81

پایگاه خبری تحلیلی روایت : رحمت‌الله نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی و رئیس دفتر سیاسی جبهه مقاومت، اخیراً در واکنش به سخنان یک عضو جبهه مقاومت ملی، موضع‌گیری تندی اتخاذ کرده است. آن مقام جبهه مقاومت، با اشاره به موقعیت جغرافیایی بگرام در مناطق تاجیک‌نشین، هشدار داده بود که این منطقه نباید موضوع معامله میان ترامپ و طالبان قرار گیرد. نبیل در پاسخ، با لحنی انتقادی گفت که نباید بگرام را با منطق قومی حاتم‌بخشی کرد و در ادامه، از جبهه مقاومت خواست تا پسوند «ملی» را از نام خود حذف کند. در نگاه نخست، اگر کسی با بافت منازعات افغانستان آشنا نباشد، ممکن است این سخنان را از سر ملی‌گرایی، دلسوزی برای وحدت ملی، و مخالفت با قومی‌سازی جغرافیای کشور تلقی کند. اما کسی که از تاریخ و ریشه‌های منازعات افغانستان آگاه است، می‌داند که بخش بزرگی از بحران‌های سیاسی و قومی کنونی، ناشی از سیاست‌های جابجایی جمعیت، غصب زمین، و تغییر ترکیب قومی مناطق شمالی کشور از سوی دولت‌های پشتون‌محور در طول یک قرن گذشته است.

رحمت‌الله نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی و رئیس دفتر سیاسی جبهه مقاومت، اخیراً در واکنش به سخنان یک عضو جبهه مقاومت ملی، موضع‌گیری تندی اتخاذ کرده است. آن مقام جبهه مقاومت، با اشاره به موقعیت جغرافیایی بگرام در مناطق تاجیک‌نشین، هشدار داده بود که این منطقه نباید موضوع معامله میان ترامپ و طالبان قرار گیرد. نبیل در پاسخ، با لحنی انتقادی گفت که نباید بگرام را با منطق قومی حاتم‌بخشی کرد و در ادامه، از جبهه مقاومت خواست تا پسوند «ملی» را از نام خود حذف کند.
در نگاه نخست، اگر کسی با بافت منازعات افغانستان آشنا نباشد، ممکن است این سخنان را از سر ملی‌گرایی، دلسوزی برای وحدت ملی، و مخالفت با قومی‌سازی جغرافیای کشور تلقی کند. اما کسی که از تاریخ و ریشه‌های منازعات افغانستان آگاه است، می‌داند که بخش بزرگی از بحران‌های سیاسی و قومی کنونی، ناشی از سیاست‌های جابجایی جمعیت، غصب زمین، و تغییر ترکیب قومی مناطق شمالی کشور از سوی دولت‌های پشتون‌محور در طول یک قرن گذشته است.
جنگ بر سر جغرافیا در افغانستان سابقه‌ای دیرینه دارد. نخستین بار این روند توسط امیر عبدالرحمن خان آغاز شد؛ او با سرکوب و قتل‌عام مردم هزاره، زمین‌های آنان را در ارزگان و زابل غصب کرد و به قبایل پشتون واگذار نمود. پس از او، امان‌الله خان نیز با تصویب “نظام‌نامه ناقلین به سمت قطغن”، زمینه را برای اسکان پشتون‌های دوسوی دیورند در مناطق حاصلخیز شمال فراهم کرد. این سیاست بعداً توسط چهره‌هایی چون محمد گل مهمند و حکومت آل یحیی ادامه یافت.
در دوره اول طالبان نیز چنین سیاست‌هایی در قالب برنامه‌های سازمان‌یافته جابجایی قومی دنبال شد. در کتابی به نام سقاوی دوم، که در همان دوره منتشر شد، صریحاً از طرح‌هایی مانند موارد زیر سخن رفته است:
1. انتقال گسترده مردم شرق، جنوب‌شرق و جنوب به شمال کشور و اسکان آن‌ها؛
2. اسکان باشندگان جنوب، غرب و شرق کشور در «دشت چمتله» و مناطق میان کابل و بگرام؛
3. توزیع زمین‌های دولتی بین شمال کابل تا سالنگ به اقوام جنوب و شرق؛
4. کوچانیدن مردم پنجشیر و جایگزینی آنان با اقوام شرق و جنوب‌غرب؛
5. توزیع زمین‌های دولتی بامیان به اقوام جنوب و شرق به‌منظور محدودسازی نفوذ ایران؛
6. اسکان قبایل جنوب در مرزهای مشترک با ایران.
گرچه این سیاست‌ها در آن زمان به‌طور کامل اجرا نشدند، اما نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد طالبان ممکن است همچنان به دنبال اجرای این طرح‌ها باشد.
از این منظر، وقتی رحمت‌الله نبیل سخنان یک عضو جبهه مقاومت را نکوهش می‌کند، بدون آنکه پیشینه تاریخی این سیاست‌های قوم‌محورانه را محکوم کند، نمی‌توان او را یک ملی‌گرای منصف و بی‌طرف دانست. اگر واقعاً نگران وحدت ملی است، باید نخست سیاست‌های غصب زمین و جابجایی اجباری جمعیت توسط دولت‌های پشتونی را به نقد بکشد، نه آنکه تنها به مظاهر واکنشی آن حمله کند.

نمی‌توان علت را نادیده گرفت و تنها با معلول برخورد کرد. قومی شدن جغرافیای افغانستان، معلول سیاست‌های ستم‌گرایانه و قوم‌محورانه‌ای است که از زمان عبدالرحمن خان تا به امروز ادامه یافته است. اگر امروز سخن از “جغرافیای تاجیکان” به میان می‌آید، در واکنش به دهه‌ها غصب و تغییر ساختار جمعیتی مناطق تاجیک‌نشین است.
در نتیجه، ملی‌گرایی رحمت‌الله نبیل بیش از آن‌که واقعی و فراگیر باشد، یک‌طرفه و انتخابی است. او در برابر سیاست‌های قومی دولت‌های پشتونی سکوت می‌کند، اما اقوام غیرپشتون را به ملی‌گرایی توصیه می‌نماید.

نوشته های مرتبط :