محله‌گرایی؛ زخم ناسور بر پیکر جامعه‌ی تاجیک

دسته: تحلیل
نویسنده: شفیق الله احدی
1404/01/22
9:50 ق.ظ
بازدید: 86

پایگاه خبری تحلیلی روایت : این روزها کلیپی منتشر شده است که در آن یک فرد انسان‌نما، در استان پنجشیر این دره‌ی مردخیز و زادگاه قهرمان ملی، با وقاحت تمام به جامعه‌ی تاجیک حمله کرده و حضور نیروهای پشتون در این دره را افتخار می‌داند. تاجیکان را «کولابی» می‌خواند و با جملاتی از این دست، کلیپ به پایان می‌رسد. این بسته‌ی تصویری، خاطر هر انسان آزاده‌ای را می‌آزارد. دره‌ای که روزگاری در آن گام‌های مردی چون مسعود، آن چریک قرن، طنین‌انداز بود، امروزه صدای سُم فاشیسم به گوش میرسد. در همین حال که داشتم با خودم کلنجار می‌رفتم و اوضاع نابسامان جامعه‌ی تاجیک را سبک و سنگین می‌کردم، به مطلبی از یک جوان تاجیک برخوردم که به تاجیک دیگری تاخته بود. نوشته‌اش سراسر عقده‌گشایی و بی‌رحمی نسبت به آن رهبر تاجیک بود که در سه فصل تجاوز و مقاومت مردم افغانستان نقش برجسته‌ای ایفا کرده است؛ نقشی که حتی قهرمان ملی نیز به آن اعتراف کرده است. از آن لحظه تا نگارش این سطور، واقعاً به این فکر می‌کنم که جامعه‌ی تاجیک چرا چنین سقوطی را تجربه می‌کند؟ چه چیزی باعث این نفاق و پراکندگی شده است که جوانان و روشن‌فکران آن به جای مبارزه با دشمن اصلی، تیشه به ریشه‌ی خودی می‌زنند؟ نگارنده حداقل در دو دهه‌ی اخیر عامل زیر را در گسست و تفرقه‌ی جامعه‌ی تاجیک دخیل می‌داند.

این روزها کلیپی منتشر شده است که در آن یک فرد انسان‌نما، در استان پنجشیر این دره‌ی مردخیز و زادگاه قهرمان ملی، با وقاحت تمام به جامعه‌ی تاجیک حمله کرده و حضور نیروهای پشتون در این دره را افتخار می‌داند. تاجیکان را «کولابی» می‌خواند و با جملاتی از این دست، کلیپ به پایان می‌رسد. این بسته‌ی تصویری، خاطر هر انسان آزاده‌ای را می‌آزارد. دره‌ای که روزگاری در آن گام‌های مردی چون مسعود، آن چریک قرن، طنین‌انداز بود، امروزه صدای سُم فاشیسم به گوش میرسد.
در همین حال که داشتم با خودم کلنجار می‌رفتم و اوضاع نابسامان جامعه‌ی تاجیک را سبک و سنگین می‌کردم، به مطلبی از یک جوان تاجیک برخوردم که به تاجیک دیگری تاخته بود. نوشته‌اش سراسر عقده‌گشایی و بی‌رحمی نسبت به آن رهبر تاجیک بود که در سه فصل تجاوز و مقاومت مردم افغانستان نقش برجسته‌ای ایفا کرده است؛ نقشی که حتی قهرمان ملی نیز به آن اعتراف کرده است. از آن لحظه تا نگارش این سطور، واقعاً به این فکر می‌کنم که جامعه‌ی تاجیک چرا چنین سقوطی را تجربه می‌کند؟ چه چیزی باعث این نفاق و پراکندگی شده است که جوانان و روشن‌فکران آن به جای مبارزه با دشمن اصلی، تیشه به ریشه‌ی خودی می‌زنند؟ نگارنده حداقل در دو دهه‌ی اخیر عامل زیر را در گسست و تفرقه‌ی جامعه‌ی تاجیک دخیل می‌داند.

محله‌گرایی

امیلیو ویگول می‌گوید: «محله‌گرایی محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند که فرد را از توانایی‌هایی که در مواجهه با سایر گروه‌ها می‌تواند کشف کند، محروم می‌سازد». اینکه محله‌گرایی چگونه و از کجا وارد جامعه‌ی متحد تاجیک شد، نمی‌دانیم، ولی در بیست‌سال گذشته شکل گرفت و تشدید یافت. چنان‌که پنجشیر در برابر بدخشان، بلخ در برابر بغلان، بغلان در برابر تخار و حتی روستاهای تاجیک در برابر یکدیگر به جنگ و درگیری برخواستند و محلی به محلی دیگر انگار برتری داشت. محله‌دوستی خوب است، ولی محله‌گرایی پدیده‌ای زشت و ناپسند و حتی تباه‌کننده است.
با آنکه در دو دهه‌ی اخیر، محله‌گرایی آنچنان محسوس نبود، اما زیر پوست بازی‌های سیاسی، این پدیده به وضوح دیده می‌شد. در تقسیم قدرت و دست‌یابی به مقام‌ها، محله‌گرایی به چشم می‌خورد و حتی در مجالس و محافل، طعم و بویی از این پدیده به مشام می‌رسید. این محله‌گرایی آرام‌آرام در جامعه‌ی تاجیک راه یافته و با تأسف جوانان و نخبگان تاجیک را نیز آلوده کرده است.
تشدید درگیری‌های لفظی میان روشنفکران و جوانان بدخشی و پنجشیری و برعکس، نشانگر همین مسأله است. یا تاختن جوانان یک محل به بزرگان محل دیگر که همه تاجیک و از یک تبار هستند، نمایانگر این مشکل است. این وضعیت به وضوح نشان می‌دهد که محله‌گرایی به تدریج وارد جامعه شده و اغلب سیاست در به وجود آوردن آن نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است. محله‌گرایی، پذیرش اراده‌ی عمومی را نفی می‌کند. چنانکه روسو می‌گوید: «محله‌گرایی و وابستگی شدید به گروه‌های کوچک، افراد را از پذیرش اراده‌ی عمومی و منافع جمعی باز می‌دارد».
پدیده‌ی محله‌گرایی در این اواخر چنان تشدید یافته است که حتی در برنامه‌های یادبود بزرگان و مبارزان تاجیک، شاهد فحش و ناسزا به بزرگان این قوم بوده‌ایم. این روزها نیز در اوج تنش‌های ناشی از محله‌گرایی در میان تاجیکان قرار داریم. جوانانی با دستور یا به‌صورت خودسرانه در برنامه‌ای، به بزرگان محلی دیگر فحش و ناسزا می‌دهند و در مقابل، طرف نیز واکنش نشان می‌دهد. این وضعیت باعث شده که دشمن اصلی، که در پنجشیر است، با ضبط کلیپی قدرت خود را به رخ تاجیکان بکشد و عده‌ای نیز به طور طعنه‌آمیز روی آن تبصره ‌کنند. محله‌گرایی و فزون طلبی باعث درگیری‌های بی‌فایده میان خودی‌ها می‌شود.
چیزی که در این میان قابل تأمل‌تر است، این است که بزرگان که این‌گونه جوانان محله‌گرا و نفاق‌افکن به آن‌ها تعلق دارند، آن‌ها را از درگاه خود نمی‌رانند و در برخی موارد ممکن است حتی مورد نوازش قرار دهند. تداوم این وضعیت، تداوم اسارت و آوارگی تاجیکان خواهد بود. البته باید توجه داشت که محله‌گرایی با محل‌دوستی تفاوت زیادی دارد. محله‌گرا به طرد، حذف و غیریت‌سازی می‌پردازد، اما محله‌دوست فقط محل خود را دوست دارد بی‌آنکه غیریت‌سازی کند. محله‌دوستی خوب و قابل دفاع است، زیرا هر کسی باید زادگاه و محله‌ی خود را دوست داشته باشد و در برابر دیگران از آن دفاع کند. اما محله‌گرایی این ویژگی‌ها را ندارد و آسیب‌های جدی به فرد محله‌گرا و جامعه‌ای که محله‌گراها در آن زندگی می‌کنند، وارد می‌آورد.

آسیب‌های محله‌گرایی

محله‌گرایی آسیب‌های زیادی به فرد محله‌گرا وارد می‌آورد. این آسیب‌ها هم از منظر اجتماعی قابل بحث هستند و هم از لحاظ زیست‌باهمی و زندگی فرد در اجتماع. در ادامه به برخی از این آسیب‌ها اشاره می‌شود:
1. محله‌گرایی توانایی انسان را محدود می‌کند و او را به فردی معیوب تبدیل می‌سازد که چیزی فراتر از محله‌ی خود را نمی‌پذیرد. در واقع، محله‌گرایی به غیرت‌سازی و دیگرستیزی می‌انجامد که متأسفانه جامعه‌ی تاجیک به آن دچار شده است. یک محله‌گرا توانایی درک مسائل فراتر از محیط خود را ندارد.
2. محله‌گرایی وابستگی شدید به گروه‌های کوچک ایجاد می‌کند و اراده‌ی عمومی را نفی می‌کند. هرچه که مربوط به خود و محله‌ی خود باشد، می‌خواهد و مجرم و جنایتکار محله‌ی خود را قهرمان می‌بیند. این وابستگی شدید به گروه‌های کوچک، انسان را نسبت به اراده‌ی جمعی بدبین می‌سازد و شخص در برابر اراده‌ی جمعی مقاومت می‌کند و غالباً واکنش منفی نشان می‌دهد.
3. محله‌گرا در دام افکار محدود و کوچک گرفتار و اغلب مانع گسترش افق‌های فکری و فرهنگی می‌شود. چنانچه گئوریک گادامر می‌گوید: «محله‌گرایی افراطی باعث می‌شود که افراد فقط در محدوده‌های خاص خود زندگی کنند و از گسترش افق‌های فکری و فرهنگی خود باز بمانند».
این موارد حداقل آسیب‌هایی هستند که محله‌گرایی به بار می‌آورد و مانند زخمی ناسور جامعه را آزار می‌دهد. فرد محله‌گرا را از یک انسان اجتماعی به یک بدبین به همه چیز تبدیل می‌کند. این روزها نیز در برخی صفحات اجتماعی که سر می‌زنم، مطالب بیشتر به غر زدن و گیر دادن می‌ماند تا نقد و اصلاح. این خود نشان می‌دهد که متأسفانه این پدیده چنان در ذهن و ضمیر ما جا باز کرده است که دیگر کنترل آن ممکن نیست و حتی به خودی‌ها هم رحم نمی‌کنیم. جامعه‌ی تاجیک درگیر چنین زخمی ناسوری است؛ زخمی که این جامعه را علیه همدیگر می‌شوراند و در برابر فخر فروشی‌های آن تیک‌تاکر در پنجشیر، چیزی برای گفتن و عمل کردن باقی نمی‌گذارد.

نوشته های مرتبط :