نوروز پس از اسلام در افغانستان/خراسان ؛مانند سایر کشورهای پارسی‌زبان و مناطق آسیای میانه، از یک جشن باستانی به یک جشن ملی و فرهنگی تبدیل شد که تا امروز در فرهنگ و تاریخ افغانستان/خراسان اهمیت زیادی دارد. پس از ورود اسلام به این سرزمین، نوروز همچنان به‌عنوان یک جشن مهم در زندگی مردم افغانستان/خراسان باقی مانده است، هرچند تحت تأثیر تغییرات فرهنگی و اجتماعی قرار گرفت. در اینجا به تاریخچه و تحولات نوروز در افغانستان/خراسان پس از اسلام می‌پردازیم.
۱. نوروز پس از اسلام و تحولات اولیه:
پس از ورود اسلام به افغانستان/خراسان در قرن هفتم میلادی، بسیاری از آداب و رسوم پیش از اسلام در این منطقه دستخوش تغییرات شدند. در آغاز، برخی از علمای اسلامی نسبت به برگزاری جشن‌های باستانی و غیردینی مانند نوروز واکنش منفی نشان دادند. اما با گذشت زمان، نوروز به‌عنوان یک جشن فرهنگی و اجتماعی در میان مردم باقی ماند و حتی برخی از حاکمان اسلامی، با توجه به اهمیت اجتماعی و فرهنگی آن، برگزاری این جشن را پذیرفتند.
– در دوران خلافت عباسی و امپراتوری‌های اسلامی: در زمان‌های مختلف، امپراتوری‌های اسلامی در افغانستان/خراسان مانند سلسله‌های غزنویان، غوریان و تیموریان به‌طور غیررسمی جشن نوروز را برگزار می‌کردند. در این دوران، نوروز جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی داشت و بیشتر در میان مردم عادی به‌ویژه در میان نخبگان و درباریان مورد توجه قرار می‌گرفت.
۲. نوروز در دوران سلطنت‌های مختلف افغانستان
در تاریخ افغانستان/خراسان، در دوره‌های مختلف، نوروز به‌عنوان یک جشن ملی و فرهنگی همچنان برگزار می‌شد، هرچند که به‌طور مستقیم به اسلام ارتباط نداشت.
– دوره غزنویان و غوریان:
در دوران “غزنویان” (۹۷۹–۱۱۸۶ میلادی) و “غوریان (۱۱۹۰–۱۲۲۲ میلادی)، نوروز در افغانستان/خراسان به‌عنوان جشن ملی و فرهنگی همچنان برگزار می‌شد. این دوره‌ها به‌ویژه از آن جهت اهمیت دارند که افغانستان کنونی بخشی از قلمروهای اسلامی بود، اما در این دوران جشن‌های نوروزی نیز در مناطق مختلف این کشور رایج بود.
– دوره تیموریان:
در زمان تیموریان (۱۳۳۶–۱۵۰۷ میلادی)، که در افغانستان کنونی و بخش‌هایی از ایران حکومت می‌کردند، جشن نوروز به‌عنوان یک جشن درباری با شکوه خاصی برگزار می‌شد. تیموریان به‌ویژه در هند و آسیای میانه جشن نوروز را گرامی می‌داشتند، و این جشن به‌طور گسترده در افغانستان نیز برگزار می‌شد.
۳. نوروز در دوران معاصر افغانستان؛
در دوران‌های معاصر، نوروز در افغانستان/خراسان جایگاه ویژه‌ای در میان مردم داشته و حتی در دوران‌های مختلف حکومتی این جشن به‌طور رسمی یا غیررسمی برگزار می‌شد.
– دوره‌های شاهی و جمهوری افغانستان: در دوران پادشاهی افغانستان/خراسان کنونی ؛ به‌ویژه در دوره محمد ظاهر شاه ( ۱۹۳۳–۱۹۷۳ میلادی)، نوروز به‌عنوان یک جشن ملی در افغانستان/خراسان برگزار می‌شد. در این دوران، نوروز نه‌تنها در میان مردم بلکه در سطح دولت نیز جشن گرفته می‌شد و در بسیاری از محافل رسمی و دولتی مراسم نوروزی برگزار می‌شد. این جشن در سطح ملی اهمیت داشت و در سراسر افغانستان/خراسان مردم برای خوشامدگویی به بهار و شروع سال نو به خیابان‌ها می‌آمدند.
– جشن نوروز در دوران جنگ‌ها و بحران‌ها:
در دوران جنگ‌های داخلی افغانستان/خراسان در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، به‌ویژه پس از حمله شوروی و جنگ‌های داخلی، برگزاری جشن‌های نوروزی تحت تأثیر وضعیت بحرانی کشور قرار گرفت. با این حال، مردم به‌ویژه در مناطق مختلف افغانستان/خراسان همچنان جشن نوروز را برگزار می‌کردند. در این دوران، نوروز بیشتر جنبه‌ای اجتماعی و فرهنگی داشت و مردم به‌دلیل جنگ‌ها و بحران‌ها از آن به‌عنوان فرصتی برای جشن و امید استفاده می‌کردند.
– دوره طالبان:
در دوران حاکمیت طالبان (۱۹۹۶–۲۰۰۱)، برگزاری جشن‌های غیر اسلامی و آداب و رسوم باستانی مانند نوروز محدود شد. طالبان جشن نوروز را غیر اسلامی می‌دانستند و برگزاری آن را ممنوع کرده بودند. در این دوران، مردم افغانستان/خراسان به‌طور رسمی نمی‌توانستند نوروز را جشن بگیرند، اما در برخی مناطق دورافتاده و در میان خانواده‌ها، جشن‌های کوچکی به‌صورت پنهانی برگزار می‌شد.
۴. نوروز پس از سقوط طالبان (۲۰۰۱ به بعد)
پس از سقوط رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ و بازگشت حکومت‌های دموکراتیک به افغانستان/خراسان، نوروز دوباره به‌عنوان یک جشن ملی و رسمی در افغانستان/خراسان بازگشت.
– جشن نوروز در دوران جمهوری اسلامی افغانستان:
در دوران پس از سقوط طالبان، نوروز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین جشن‌های ملی افغانستان /خراسان شناخته شد. این جشن در سطح کشور برگزار می‌شد و مردم از آن به‌عنوان نمادی از تجدید حیات، همبستگی و شروعی جدید استفاده می‌کردند.
همچنین در این دوران، دولت افغانستان/خراسان نوروز را به‌عنوان یک تعطیلی رسمی اعلام کرد و در بسیاری از مناطق افغانستان/خراسان به‌ویژه در کابل، هرات، مزار شریف،قندهار و بدخشان جشن‌های بزرگی برگزار می‌شد.
– در سطح فرهنگی: نوروز در افغانستان/خراسان به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی و ملی مردم این کشور شناخته می‌شود. مردم افغانستان/ خراسان از اقوام مختلف، از جمله تاجیک‌ها، هزاره‌ها و اوزبیک‌ها، در این روز با آداب خاص خود جشن نوروز را برگزار می‌کنند. در این روز مردم به دیدار یکدیگر می‌روند، خانه‌ها را تمیز می‌کنند، سفره‌های نوروزی می‌چینند و در مراسم‌های اجتماعی و فرهنگی شرکت می‌کنند.
۵. نوروز در افغانستان/خراسان امروز:
جشن نوروز در شرایط فعلی افغانستان/خراسان تحت تأثیر حکومت طالبان و وضعیت اجتماعی و اقتصادی پیچیده قرار دارد. هرچند که در گذشته این جشن به‌عنوان یکی از تعطیلات رسمی و جشن‌های ملی افغانستان/خراسان شناخته می‌شد، در حال حاضر نوروز به‌طور عمده در فضاهای خانوادگی و محدود جشن گرفته می‌شود و از حمایت رسمی برخوردار نیست. با این حال، مردم افغانستان/خراسان همچنان نوروز را به‌عنوان یک بخش از هویت فرهنگی خود گرامی می‌دارند و در شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی، این جشن نمادی از مقاومت فرهنگی و همبستگی اجتماعی باقی مانده است.
و در نتیجه
آیین باستانی نوروز پس از اسلام در افغانستان/خراسان ؛ با وجود چالش‌های اولیه، همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ملی و فرهنگی شناخته می‌شود. این جشن به‌طور پیوسته در طول تاریخ افغانستان/خراسان، از دوران باستان تا دوران معاصر، با آداب و رسوم خاص خود برگزار می‌شده است و امروزه همچنان جزو میراث فرهنگی مردم افغانستان/خراسان است. نوروز به‌عنوان نماد شروع نو و تجدید حیات، در این سرزمین با ترکیب آموزه‌های اسلامی و فرهنگی، همچنان در دل مردم
افغانستان/خراسان جایگاه ویژه‌ای دارد.
