اخوانیسم و کمونیسم؛ عامل بدبختی و تباهی مردم افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: مهرزاد عظیمی
1403/12/19
10:18 ق.ظ
بازدید: 83

پایگاه خبری تحلیلی روایت : زیستن مسالمت‌آمیز اقوام مختلف در یک جامعه نه تنها نشان‌دهنده‌ی زیبایی و تنوع فرهنگی است، بلکه نمایانگر سطح بالای آگاهی و توانایی همزیستی انسان‌ها با تفاوت‌های‌شان می‌باشد. چون در چنین جامعه‌ احترام متقابل، پذیرش تفاوت‌ها و همکاری را ارج می‌نهد و می‌تواند الگویی برای صلح و همبستگی در سطح جهانی باشد. این نوع همزیستی نشان می‌دهد که انسان‌ها می‌توانند بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های قومی، مذهبی یا زبانی، در کنار هم زندگی کنند و از یکدیگر یاد بگیرند. اما واقعاً در تاریخ معاصر افغانستان، دو ایدئولوژی کمونیسم و اخوانیسم تأثیرات منفی زیادی بر کشور داشتند و در بسیاری از موارد به نا آرامی‌ها و بدبختی مردم منجر شدند.

در آمد
زیستن مسالمت‌آمیز اقوام مختلف در یک جامعه نه تنها نشان‌دهنده‌ی زیبایی و تنوع فرهنگی است، بلکه نمایانگر سطح بالای آگاهی و توانایی همزیستی انسان‌ها با تفاوت‌های‌شان می‌باشد. چون در چنین جامعه‌ احترام متقابل، پذیرش تفاوت‌ها و همکاری را ارج می‌نهد و می‌تواند الگویی برای صلح و همبستگی در سطح جهانی باشد. این نوع همزیستی نشان می‌دهد که انسان‌ها می‌توانند بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های قومی، مذهبی یا زبانی، در کنار هم زندگی کنند و از یکدیگر یاد بگیرند. اما واقعاً در تاریخ معاصر افغانستان، دو ایدئولوژی کمونیسم و اخوانیسم تأثیرات منفی زیادی بر کشور داشتند و در بسیاری از موارد به نا آرامی‌ها و بدبختی مردم منجر شدند.
۱- کمونیسم: پس از کودتا هفتم ثور سال ۱۳۵۷ و روی کار آمدن رژیم کمونیستی حزب دموکراتیک خلق افغانستان، این رژیم تحت تأثیر اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت و سیاست‌هایی را به اجرا گذاشت که بسیاری از مردم افغانستان آن را به عنوان تهدیدی برای مذهب و فرهنگ خود می‌دیدند. این رژیم اصلاحات اجتماعی و اقتصادی رادیکالی را پیش برد که بسیاری از آن‌ها برای مردم افغانستان قابل پذیرش نبود. این اقدامات منجر به واکنش‌های شدید از سوی گروه‌های مخالف شد و در نهایت به جنگ داخلی و حضور نیروهای شوروی در افغانستان انجامید.
۲- اخوانیسم: از طرف دیگر، گروه‌های اسلامی مانند اخوان المسلمین و سازمان‌های مشابه در افغانستان نقش مهمی در شکل‌گیری و توسعه جهاد علیه حکومت کمونیستی داشتند. اما این گروه‌ها که عمدتاً به دنبال پیاده‌سازی مدل‌های خاص اسلامی بودند، در عمل منجر به جنگ‌های داخلی و تقسیم مردم افغانستان شدند. پس از پایان جنگ شوروی، بسیاری از گروه‌های اسلامی قدرت را در دست گرفتند، اما رقابت‌های شدید میان آن‌ها و عدم کارآمدی اخوانیسم، باعث شد که کشور در وضعیت جنگ داخلی طولانی‌مدت گرفتار شود.
در مجموع، هر دو ایدئولوژی به نوعی به بحران‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در افغانستان دامن زدند و مردم این کشور را در مسیرهای پر از خشونت و بی‌ثباتی قرار دادند.
شرح مسئله
همان طوری که در مقدمه طرح مسئله کردم که آیا اخوانیسم و کمونیسم پاسخ گوی نیازمندی‌های ما در جامعۀ چند قومی و چند مذهبی افغانستان/ خراسان با داشتن دشمن با دندان مسلح که حاضر به هیچ‌گونه زندگی مسالمت‌آمیز و احترام متقابل بر مبنای ارزش‌های انسانی و شهروندی نیست؛ می‌باشد؟
به باور من گیر دادن به گذشته و دو ایدئولوژی استفراغ شده توسط مردم، علاوه از این‌که راه را به‌جای نمی‌برد، همچنان باعث گسترش در گیری‌های میان خودی شده، بیشتر از هر زمان دیگر ما را ضعیف می‌سازد و زمینۀ سرباز گیری دشمن را در میان ما بیشتر می‌کند. همان گونه که کمونیسم در زمان خودش اوج گرفت و خلاف آنچه در اصول بدان باور داشتند، عمل کردند و به حاشیه رانده شدند؛ اخوانیسم هم در برهه‌ا‌ی زمانی خاص اوج گرفت و بنا به دلایل مختلف موفق به درمان دردها و مرحم کردن زخم‌های مردم و جامعه نگردید. بنا بر این، گیر دادن به این دو تفکر تجربه شده و ناکارآمد و زدن در سر و کله یکدیگر دال بر عدم آگاهی ما از بازی‌های سیاسی و استخبارتی جهان و منطقه‌ای می‌باشد. اما این‌که چرا تاجیکان تا اکنون در گروی کمونیسم و اخوانیسم گیر مانده اند و گور یکدیگر را می‌کنند را دقیق درک نکردم. ولی این را خوب می‌دانم که دو عامل بیشتر وجود ندارد، ۱) عدم آگاهی و ۲) عقده‌های درونی که نتوانیم این دو را کنار بگذاریم؛ به آن‌که هم اکنون چیزی نداریم، همین نداشته را هم از دست خواهیم داد.
از جانب دیگر؛ کسانی که در جهان امروز فکر می‌کنند که هنوزهم این ایده‌ها جواب‌گویی نیازمندی‌های جامعه بحران‌زدۀ ماست ویا می‌توانند یک بار دیگر این از آدرس و نشانی این ایده‌ها بر مردم حکومت کنند، راۀ بیراهه رفته اند. این‌ها به‌جای اینکه در صدد احیای این ایده‌ها برآیند، بهتر است که صادقانه اعتراف کنند که بخشی از بحران امروز جامعه ما و این همه آواره‌گی و بدبختی مردم ما محصول همین باورها بود. اگر این‌ها به ویژه متولیان این دو ایده از اعتراف به ناتوانی‌های دیروز و امروز شان شانه‌خالی می‌کنند، اشکالی ندارد؛ زیرا در تاریخ معاصر افغانستان/ خراسان، فرهنگ معذرت خواهی و اعتراف به ناتوانی نه در گذشته مروج بوده و نه در امروز؛ اما جای پرسش است که چرا نسل جوان و دانشگاهی جامعۀ ما به ویژه تاجیک‌ها هنوزهم با پیشکش کردن این دو تفکر «اخوانیسم و کمونیسم» بر سر یکدیگر می‌کوبند؛ در حالیکه در هیچ جنایتی و خیانتی دست شان آلوده نبوده است.

همچنین بخوانید: یک سخنگوی وزارت خارجه امریکا: مراقب تهدیدات در حال رشد گروه‌های تروریستی مثل داعش استیم

هرچند این خودکشی‌ها و زدن در سر و کله یکدیگر از سوی نسل آگاه، دلایل مختلف دارند که در این‌جا به صورت فشرده به برخی آن‌ها اشاره می‌کنم:

۱- فقر و تنگ دستی؛
۲- وابسته بودن نسل دانشگاهی به اربابان؛
۳- حاکمیت مافیایی و قدرت بدون قید و شرط آن‌ها که نسل جوان فکر می‌کردند/می‌کنند، اگر با این‌ها نباشیم، صاحب جاه و جلال نمی‌شویم.
۴- عدم داشتن یک تفکر و خود باوری در میان نسل جوان؛
۵- نبود ظرفیت کافی در میان نسل جوان و دانشگاهی که قلم را وسیله‌ی پیدا کردن نان می‌دانند و… می‌باشد.
من به این باورم که نسل دانشگاهی و جوان به راحتی می‌توانند از دل این دو تفکر و ساختارهای دیگری که در جهان امروزی کار برد دارند، یک نسخه‌ای درمان بخش دردها و زخم‌های مردم را بیرون بدهند و میهن خود را با کاروان ترقی و پیش رفت یکجا سازند.
از سوی دیگر؛ در جامعه‌ای که هیچ گونه همدیگر پذیری وجود ندارد، احترام به ارزش‌های دیگران از نادرات است، نگاه از بالا به پایان به ارزش مبدل شده است، یک قوم با تهاجم دارد دیگران را حذف می‌کند و با شعار یا برده و یا مرگ هرچه از دستش بیاید در حق بقیه اقوام انجام می‌دهد؛ هیچ راهی جز تقسیم عادلانه‌‌ای قدرت و ثروت بر مبنای قومی و زبانی نداریم و این کار ناپسند و خلاف ارزش‌های انسانی و اسلامی هم نیست. چون وقت دو برادر و یا دو خواهر بتوانند به صورت مساویانه میراث باقی مانده از پدر را تقسیم کنند؛ هیچ گونه اختلاف پیش نمی‌آید و همه باهم زندگی مسالمت‌آمیز و در صلح و آزادی دارند.
همچنان نقد و برخورد منفی با ایدئولوژی‌ها یا گروه‌های مختلف، به ویژه وقتی که تبدیل به دوقطبی‌سازی (اخورانیسم و کمونیسم) و تقابل شود، معمولاً به نتیجه‌ای نمی‌رسد. چون این نوع برخوردها تنها باعث ایجاد شکاف‌های بیشتر و بی‌تفاهمی می‌شوند و نه تنها مشکلات را حل نمی‌کنند، بلکه ممکن است آن‌ها را پیچیده‌تر کنند و بستر سرباز گیری دشمن را در میان ما بیشتر سازد. به باور من به جای گیر دادن به ایدئولوژی خاص، (اخورانیسم و کمونیسم) شاید بهتر باشد به دنبال درک عمیق‌تر از زمینه‌ها و انگیزه‌های مختلف باشیم. با گفت‌وگو، تبادل نظر و احترام به دیدگاه‌های متفاوت می‌توان به راه‌حل‌های مشترک نزدیک‌تر شد. در نهایت، هدف باید ایجاد فضایی باشد که در آن تفاوت‌ها نه تنها تحمل شوند، بلکه به‌عنوان یک ارزش در نظر گرفته شوند.
نتیجه گیری
نه کمونیسم و نه اخوانیسم نتواسته‌اند نیازهای واقعی مردم افغانستان را برآورده کنند و در بسیاری از موارد حتی شرایط را بدتر کرده‌اند. هر کدام از این ایدئولوژی‌ها نه تنها راه‌حل‌های جامع و مناسب برای مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افغانستان نداشتند، بلکه به دلیل تناقضات داخلی و خارجی خود، باعث بحران‌های عمیق‌تری شدند. دنبال کردن یک راه‌حل جدید که هم از دل این تجارب بیرون آمده باشد و هم به شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی افغانستان سازگار باشد، امری ضروری است. چنین راه‌حلی باید:
۱- توجه به تنوع فرهنگی و مذهبی: افغانستان کشوری است با تنوع فرهنگی، قومی و مذهبی فراوان. هر راه‌حلی که بخواهد در این کشور ماندگار باشد، باید توانایی حفظ این تنوع را داشته باشد و هیچ‌یک از گروه‌های اجتماعی را به حاشیه نراند.
۲- مشارکت مردم: نیاز است که در فرآیند تصمیم‌گیری‌های کلان، مردم افغانستان به‌ویژه اقشار مختلف آن از جمله زنان و جوانان، نقش فعال و تعیین‌کننده‌ای داشته باشند. نادیده گرفتن نظرات و نیازهای مردم تنها به گسترش نارضایتی و بحران خواهد انجامید.
۳- رویکرد واقع‌بینانه اقتصادی: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های افغانستان، بحران اقتصادی است. بنابراین، هر راه‌حلی باید برنامه‌ای عملی برای بهبود شرایط اقتصادی، اشتغال، آموزش و بهداشت داشته باشد.
۴- امنیت و صلح پایدار: بدون برقراری امنیت و صلح داخلی، هیچ‌گونه توسعه و پیشرفتی امکان‌پذیر نخواهد بود. بنابراین، باید از تجربیات گذشته درس گرفت و به دنبال راه‌حل‌هایی بود که منجر به توافقات ملی و آشتی بین گروه‌های مختلف گردد.
۵- همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی: افغانستان نمی‌تواند به تنهایی از بحران‌های داخلی خود عبور کند. لازم است که با کشورهای همسایه و سازمان‌های بین‌المللی همکاری‌های مؤثری در جهت تثبیت امنیت و بهبود شرایط اقتصادی صورت گیرد.
در نهایت، راه‌حلی که از دل تجربیات گذشته بیرون آمده باشد، باید بر پایه‌ی مردم‌سالاری واقعی و عدالت اجتماعی بنا شده باشد. این راه‌حل می‌تواند یک ترکیب از ارزش‌های فرهنگی، دینی و مدرن باشد که به مردم افغانستان کمک کند تا به یک جامعه پایدار، امن و پیشرفته دست یابند. موارد که در این‌جا برشمردم، نمی‌توان از این دو ایدئولوژی(اخوانیسم و کمونیسم) انتظار داشت؛ تجریه تاریخی نشان داده است که برآیند کار آن‌ها استبداد و انکار تکثر اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ایدئولوژی‌هاست.