مقنع خراسانی؛ پیامبر خود‌خوانده یا خونخواه ابومسلم؟

دسته: تحلیل
نویسنده: کیان نیا
1403/11/18
8:29 ق.ظ
بازدید: 58

پایگاه خبری تحلیلی روایت : آنگاه که ستمکاران تازی در همه ممالک اسلامی به کار خویش مشغول بودند و جهانی در زیر ستم و جنایات آن زجر می کشید حکیمی از بلخ بامی، آن زادگاه بزرگان نامی، به سوی شهری دیگر رهسپار گشت، گویا برای هدفی آنجا را انتخاب کرده بود. بلخ به عنوان قبله‌گاه مردمان خوارزم و خراسان، محل تجمع بزرگان و آزادگان فراوانی گشته و در این میان آزادگانی با تصمیم بر تبلیغ مفاهیم ضد اموی و ایجاد شور و شر و صدای بلندی در دل تاریخ که هدفش ایجاد یکپارچگی بزرگی در همه این مناطق برای رهانیدن خراسان بزرگ از زیر چکمه عمّال بنی امیه بود یکجا گشته بودند که این حکیم بلخی نیز در میان آنان با حرارت از آزادی و آزادگی و سربلندی و عزت مردم این بخش از ایران بزرگ سخن میراند و با جدیت خواهان تعقیب مسیری بود که دوباره بتوان به آن شکوه و عظمت گذشته که همگان پابوس درگاه پدران خراسانیان بودند نایل آمد. این امر بدین شکل مقرر گشت که هرکدام از این فرهیختگان و دانایان به شهری روند و در آنجا این دعوت را مخفیانه در میان مردمان تبلیغ کنند و نمو دهند، قرعه حکیم بلخی بنام مرو بود، مرو آن زمان از آبادان ترین شهرهای مشرق زمین به حساب می آمد و برای خود به تنهایی ملکی و مملکتی بود.

آنگاه که ستمکاران تازی در همه ممالک اسلامی به کار خویش مشغول بودند و جهانی در زیر ستم و جنایات آن زجر می کشید حکیمی از بلخ بامی، آن زادگاه بزرگان نامی، به سوی شهری دیگر رهسپار گشت، گویا برای هدفی آنجا را انتخاب کرده بود. بلخ به عنوان قبله‌گاه مردمان خوارزم و خراسان، محل تجمع بزرگان و آزادگان فراوانی گشته و در این میان آزادگانی با تصمیم بر تبلیغ مفاهیم ضد اموی و ایجاد شور و شر و صدای بلندی در دل تاریخ که هدفش ایجاد یکپارچگی بزرگی در همه این مناطق برای رهانیدن خراسان بزرگ از زیر چکمه عمّال بنی امیه بود یکجا گشته بودند که این حکیم بلخی نیز در میان آنان با حرارت از آزادی و آزادگی و سربلندی و عزت مردم این بخش از ایران بزرگ سخن میراند و با جدیت خواهان تعقیب مسیری بود که دوباره بتوان به آن شکوه و عظمت گذشته که همگان پابوس درگاه پدران خراسانیان بودند نایل آمد. این امر بدین شکل مقرر گشت که هرکدام از این فرهیختگان و دانایان به شهری روند و در آنجا این دعوت را مخفیانه در میان مردمان تبلیغ کنند و نمو دهند، قرعه حکیم بلخی بنام مرو بود، مرو آن زمان از آبادان ترین شهرهای مشرق زمین به حساب می آمد و برای خود به تنهایی ملکی و مملکتی بود.
حکیم با همسر خود به مرو آمد و این سو و آنسو دنبال مردمان کار کشته و توانمند برای محقق شدن آرمان خویش میگشت، مرد بلخی توانست جمعی از عیاران و دلاوران را با خویش همراه کند تا در میان جمعی بشوند و جماعت شان به همین منوال بزرگتر شود. در یکی از شب‌های سرد زمستان سال ۱۱۳هجری در حالیکه در خانه او جمعی از دوستان و همسران شان گرد آمده بودند کودکی نحیف و کم توان چشم به این جهان هستی در سرزمین به اسارت گرفته شده اجدادش گشود.
این کودک را هشام نام نهادند و در حالیکه پدرش مشغول همان دعوت ها و تبلیغ آیین مردانگی و آزادگی در میان مردمان مرو بود کم کم بزرگ شد و آنگاه به مکتبی که یکی از دوستان پدرش بنیان نهاده بود روانه گشت و بدین ترتیب کودک با همسن و سالان خود همه روزه از روستای کازه که زادگاهش بود چندین روستای دیگر را نیز پشت سر می‌نهاد تا به مکتب در شهر مرو برود و درس بیاموزد و با مفاهیم و تاریخ و گذشته پربار خویش آشنا گردد. در فاصله مکتب و روستای کازه چندین روستای دیگر موقعیت داشت و در میان آنان روستای شاداب و سرسبز و پربار ماخان از همه تحسین بر انگیز تر بود. این روستا متعلق به یکی از ثروتمندترین و معروف ترین چهره ها در مرو و چهار اطراف آن یعنی ابومسلم عبدالرحمان خراسانی بود. ابومسلم در روستایی از توابع سرپل امروزی در نزدیکی بلخ زاده شده بود و روزگار او را نیز به مرو کشانیده بود.
این ابومسلم که او نیز چون پدر هشام دلداده گذشته پربار و قوی خویش بود از هرسو مردمان را به سوی خود می خواند و برای کسب مشروعیت دعوت خویش را به نام عباسیان در میان مردمان خراسان و بویژه مرو تبلیغ می کرد. ابومسلم نهایتا آنگاه که یارانش فراوان شدند و خلقی عظیم گرد او همراه و یاورش شدند دعوت خویشتن را علنی نمود و این هشام کودک که صورتی نه چندان زیبا داشت و در عین حال مریضی و زخم ها یک چشمش را نیز از کار انداخته بود در سن یازده سالگی در سال ۱۲۴ هجری به صف دعوت ابومسلم خراسانی پیوست، ابومسلم را همراهی نمود و چون همه همسالان خود در کاری که می‌توانست تلاش زیادی به خرج میداد.
ابومسلم هم که عیاری بود و شیرمردی که عربها را در هر میدانی با سپاه از جان گذشته خویش شکست داد و نهایتا مروان حمار آخرین خلیفه اموی را نیز برکنار کرده و دمشق را متصرف شد و خلافت را به آل عباس سپرد و پایتخت حکومت آنان را نیز در نزدیکی تیسفون پایتخت شاهنشاهی ساسانی قرارداد که عبارت از بغداد است، اما عباسیان او را به چشم دشمن می‌دیدند و نهایتا از پای در آوردند. این اتفاق بر خراسان گران آمد؛ اتفاقی بسیار هولناک و وحشت انگیز. ابومسلم کسی بود که پس از یک و نیم قرن خموشی از میان خراسان برخواست و به آنان امید رهایی و مژده نجات بخشید.
خراسان به او به چشم ناجی می‌دید و برایش همچون پیغمبری ارادت داشت.
ابومسلم را بدان جهت از میان برداشتند که خراسان را متصرف نشود و از آنجا دست اعراب کوتاه نگردد، اما فراموش کرده بودند که خراسان ناجی خویش را رها نمیکند و خون آن آزادمرد را نخواهد بخشید، و بدین جهت بود که قیام ها ترتیب یافت از سندباد و استاد سیس تا به ا فرید و… عربها هرکدام را به نام های گوناگون یکی را خوارج نامیدند و دیگری را گفتند ادعای پیامبری دارد و به همین ترتیب هرکدام را از میان برداشتند.

همچنین بخوانید: خراسانی بر آرامگاه امیر حبیب‌الله کلکانی اکلیل گُل گذاشت

هشام در بیست و چهار سالگی پس از شهادت ابومسلم به مرو بازگشت، و در آنجا ده سال تمام مشغول آموزش فنون و تکنیک های مختلف بود. هشام با آنکه در رزم و میدان‌های جنگ خود را چون شیری شرزه نشان داده بود، با ذکاوت دنبال آموختن اسرار دنیای خود بود، به کشفیات و همچنین به اختراع علاقه می ورزید و در شکل یک دانشمند زمان خود در میان مردم شناخته میشد، کارهایی که به شعبده میماند از او سر می‌زد و آنان را با ذکاوت خویش متحیر و حیران میکرد.
هشام پس از حدود ده سال بودن در مرو به خونخواهی ابومسلم قیام کرد، زیرا در باور او ابومسلم یک منجی بزرگ بود و حتی طبق روایاتی که مطمئنا جعل است و عربها ساخته اند پیغمبر خدا گفته بود.
هشام دست به دعوت علنی زد، مردان بزرگی که با او در رکاب ابومسلم شهرها را فتح کرده بودند از سپاهیان جنایتکار عرب پشته هایی از کشته ساخته بودند همراه شدند، هشام دعوت خود را به آن سوتر به سمت سغد و بخارا و فرغانه و کش و نخشب انتقال داد، و از مردمان خواست تا در تبعیت از وی به او بپیوندند و در نجات مملکت از دست رفته و خونخواهی از ابومسلم مشارکت کنند.
آنگاه که سپاهیان و مردمی فراوان گرد او جمع شدند و توانستند بر شهرها و مناطق بزرگی از خوارزم مسلط شوند هشام برای تشخیص شدن سربازانش از بقیه مردم به آنان امر کرد لباس سپید بپوشند و از آن پس آنان را سپید/سفید جامگان گفتند و هنوز نیز از او و قیامش بنام سپید جامگان یاد میکنند. خود هشام تصمیم بر این نهاد تا از آن پس نقاب بپوشد و چهره خود را از همگان پنهان دارد. و بدان جهت به مقنع شهرت یافت و کمتر کسی دیگر او را بنام هشام خواند و این نام از زبانها رفت.
خود او نیز به تبعیت از سربازانش به نخشب رفت و در آن جا در اطراف چاهی در دامنه کوه بزرگ سیام تصمیم بر ساخت دژی بزرگ نمود و هنری که در اختراع و… آموخته بود اینجا به دردش خورد. او با تلاش فراوان موفق شد تا کاری کند که هرشب ماهی از دل چاه بدر آید و به آسمان رود و مدتی آنجا باشد سپس بر چاه رود و هرشب این تکرار شود و این ماه را که بعدها به نام ماه نخشب معروف گشت نشانه دعوت خویش و نمادی از برحق او در برابر دشمنان عربش قرار داد.
روزها می‌گذشت و هر روز دعوت او قوی تر میگشت و پس از آنکه دژی محکم که بر دامنه کوه سیام ساخته بود پایان یافت درون آن دژ رفت و دیگر از آن بیرون نیامد و میان خود و سپاهیان خود پیکها و پیام رسانهایی مقرر داشت به آنان دستور داد تا در اطراف دژ او دژی عظیم دیگر بنا کنند تا در آنجا سپاهیان او بیارایند و در آنجا ستراحت کنند و از گزند دشمنان در امان باشند.
بر سپاهیان او هر روز افزود میشد و در شمار دشمنانش کمی مشهود بود.
او برخلاف آنکه ادعا شده است نه دعوای پیامبری داشت و نه سخنی از آن قبیل بر زبان رانده بود و بدان علت که عربها می‌خواستند او را سرنگون کنند او را بدین تهمت ها و بدین قصه ها آلودند همانگونه که با استاد سیس کردند و او را به چنگ آوردند.نویسندگان بزرگی چون زرین کوب و سعید نفیسی و… که خواسته اند نشان دهند دعوت اسلامی تا آن زمان آنقدر موفق نبوده است و مقنع دینی تازه و روشی جدید در میان مردمان پدید آورد این شایعات عربها را در مورد مقنع تایید کرده و از عملکردی که آنان در مورد او تعریف کرده تمجید کرده اند که به هیچ عنوان درست نیست.
مقنع همچون استاد سیس و به‌آفرید و سندباد و… یک خوانخواه ابومسلم بود که او را همچون آنان در قامت یک رهبر فوق العاده ستایش میکرد و در پی گرفتن انتقام او بود.
نهایتا با پیش روی و رشد سپاه سفید جامگان خلیفه بغداد چندین لشکر به سوی آنان روانه کرد و هرکدام در اطراف بخارا از سفید جامگان شکست خوردند، خلیفه در نهایت خودش به نیشابور آمد تا قوتی باشد برای سپاهیان خویش و از آن سخت حمایت نمونه و بسوی سپید جامگان لشکر فرستاد. والی خراسان نیز به همین ترتیب به سوی سپاه بزرگ سفید جامگان راهی گشت، در این زمان والی عباسی ها در هرات نیز سپاهی از مردمان گرد آورد و راهی کوه سیام شد تا مقنع را به چنگ آورد، او چهارصد روز قلعه بزرگ که در آن هزاران سرباز او بود را محاصره کردند و در نهایت سپاهیان او تسلیم شدند اما مقنع که می‌دید دیگر سپاهی برای او نمانده و چهارسویش را دشمنان گرفته اند با پند گرفتن از گذشته تصمیم بر آن نهاد که خود را تسلیم چنگ دشمن خونخوار نکند و وقتی چهار سوی وی محاصره بود دستور داد تا آتشی بزرگ بیفروزند و این آتش سه روز بر دوام می‌سوخت و در فردای آخرین شبی که ماه نخشب از آن چاه برای آخرین بار برخیزد همه اطرافیان خود و همراهان کاخ را به مهمانی دعوت کرد و در غذای همه آنان زهر ریخت و جز یک کنیز همه آنان از آن خوردند و آن کنیز نخورد و خود را پنهان کرد و در آخر داستان را به همگان تعریف نمود.مقنع وقتی همه مردند آنان را یکی یکی در آتش انداخت و نوبت که به خودش رسید نقاب از چهره خود بازکرد و خودش نیز در آتش رفت و

همچنین بخوانید: خراسانی: به‌خاطر طالبان در برابر قوم خود ایستاده شدم

سوخت و در پنجاه سالگی در حالیکه شانزده سال بر مسیر دعوت خویش استوار مانده بود و تمامی ممالک اسلامی را به خویش مشغول کرده بود جهان را بدرود گفت و جان بداد.

این داستان قیام مقنع است، سپاهیان او تماما بر خوارزم مسلط بودند و آن را کنترل میکردند با آنکه جای جای خوارزم در تسلط اعراب قرار داشت اما حرف در خوارزم حرف سپید جامگان بود و عملکرد آن کار آخر بود.

پس از سوختن مقنع تا چهار قرن پیروان او که سفید جامگان نامیده می‌شدند در خراسان و خوارزم مشهود بودند.

نوشته های مرتبط :