تغییر رویکرد کشورهای منطقه نسبت به طالبان؛ تعامل یا مهار؟

دسته: تحلیل
نویسنده: شهرام خراسانی
1404/09/24
10:01 ق.ظ
بازدید: 10

پایگاه خبری تحلیلی روایت : نشست اخیر تهران درباره افغانستان، بار دیگر توجه‌ها را به جایگاه طالبان در معادلات منطقه‌ای جلب کرد؛ نشستی که با حضور نمایندگان کشورهای همسایه، قدرت‌های منطقه‌ای و روسیه برگزار شد، اما طالبان با وجود دعوت رسمی، در آن شرکت نکردند. همین غیبت، خود به نشانه‌ای معنادار تبدیل شده و این پرسش را پررنگ‌تر کرده است: آیا کشورهای منطقه به‌دنبال تعامل هدفمند با طالبان‌اند یا سیاست مهار و مدیریت این گروه را در پیش گرفته‌اند؟

نشست اخیر تهران درباره افغانستان، بار دیگر توجه‌ها را به جایگاه طالبان در معادلات منطقه‌ای جلب کرد؛ نشستی که با حضور نمایندگان کشورهای همسایه، قدرت‌های منطقه‌ای و روسیه برگزار شد، اما طالبان با وجود دعوت رسمی، در آن شرکت نکردند. همین غیبت، خود به نشانه‌ای معنادار تبدیل شده و این پرسش را پررنگ‌تر کرده است: آیا کشورهای منطقه به‌دنبال تعامل هدفمند با طالبان‌اند یا سیاست مهار و مدیریت این گروه را در پیش گرفته‌اند؟

از زمان بازگشت طالبان به قدرت در تابستان ۱۴۰۰، رویکرد کشورهای منطقه عمدتاً بر «تعامل محتاطانه» استوار بوده است. هیچ‌یک از کشورهای مهم منطقه طالبان را به رسمیت نشناخته‌اند، اما تقریباً همه با این گروه کانال‌های ارتباطی باز کرده‌اند. این سیاست دوگانه، ناشی از واقعیتی است که همسایگان افغانستان نمی‌توانند آن را نادیده بگیرند: طالبان قدرت مسلط در کابل‌اند و هرگونه بی‌ثباتی در افغانستان، مستقیماً امنیت و منافع منطقه را تهدید می‌کند.

با این حال، نشست تهران نشان داد که این تعامل دیگر بدون قید و شرط نیست. تأکید مکرر بر «راه‌حل منطقه‌ای»، «همگرایی» و «ثبات جمعی» بیانگر آن است که کشورهای منطقه در پی شکل‌دهی به یک چارچوب مشترک برای مدیریت رفتار طالبان هستند. در این چارچوب، طالبان نه به‌عنوان یک رژیم عادی، بلکه به‌عنوان یک واقعیت امنیتی و سیاسی پذیرفته می‌شوند که باید مهار، هدایت و وادار به تغییر رفتار شوند.

یکی از محورهای اصلی نگرانی کشورهای منطقه، مسئله تروریسم است. فعالیت و تحرک گروه‌هایی چون داعش شاخه خراسان، القاعده و سایر شبکه‌های فراملی، هشداری جدی برای همسایگان افغانستان محسوب می‌شود. اگرچه طالبان مدعی کنترل امنیت کشورند، اما بسیاری از بازیگران منطقه‌ای به این ادعا با تردید می‌نگرند. از این‌رو، تعامل با طالبان بیشتر جنبه ابزاری پیدا کرده است: فشار برای جلوگیری از تبدیل‌شدن افغانستان به پناهگاه تروریسم، نه پذیرش کامل مشروعیت سیاسی طالبان.

در کنار امنیت، مسئله بی‌ثباتی اقتصادی و انسانی افغانستان نیز در محاسبات منطقه‌ای نقش دارد. فروپاشی اقتصاد، فقر گسترده و موج‌های مهاجرت، کشورهای همسایه را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. از نگاه این کشورها، طالبان یا باید مسئولیت اداره کشور را به‌گونه‌ای بپذیرند که مانع گسترش بحران شود، یا با فشارهای منطقه‌ای مواجه خواهند شد. اینجاست که سیاست «تعامل همراه با مهار» معنا پیدا می‌کند.

غیبت طالبان در نشست تهران را می‌توان از دو زاویه تفسیر کرد. از یک‌سو، ممکن است این گروه نخواهد در چارچوب‌های چندجانبه‌ای قرار گیرد که احتمالاً مطالبات مشخصی چون تشکیل حکومت فراگیر، رعایت حقوق زنان و اقوام، و قطع ارتباط با گروه‌های افراطی را مطرح می‌کنند. از سوی دیگر، این غیبت می‌تواند نشانه‌ای از بی‌اعتمادی طالبان به اجماع منطقه‌ای باشد؛ اجماعی که ممکن است آزادی عمل این گروه را محدود کند.

نکته مهم این است که کشورهای منطقه نیز در حال نزدیک‌شدن به درک مشترکی از نقش پاکستان در تحولات افغانستان‌اند. بسیاری از بازیگران منطقه‌ای به این نتیجه رسیده‌اند که استفاده ابزاری از گروه‌های افراطی و جنگ‌های نیابتی، نه‌تنها افغانستان، بلکه کل منطقه را بی‌ثبات کرده است. این تغییر نگاه، می‌تواند به‌تدریج فضای مانور طالبان و حامیان سنتی‌شان را محدودتر کند.

در مجموع، به نظر می‌رسد رویکرد کشورهای منطقه نسبت به طالبان وارد مرحله تازه‌ای شده است. نه سیاست انزوای کامل در دستور کار است و نه پذیرش بی‌قید و شرط. آنچه شکل می‌گیرد، نوعی تعامل مدیریت‌شده است که هدف آن جلوگیری از صدور ناامنی، مهار افراط‌گرایی و واداشتن طالبان به مسئولیت‌پذیری بیشتر است.

آینده این رویکرد، تا حد زیادی به رفتار طالبان بستگی دارد. اگر این گروه همچنان بر انحصار قدرت، حذف اجتماعی و بی‌توجهی به مطالبات داخلی و منطقه‌ای پافشاری کند، احتمالاً سیاست مهار تقویت خواهد شد. اما اگر طالبان نشانه‌هایی از انعطاف و تغییر نشان دهند، تعامل می‌تواند به ابزاری برای ثبات نسبی تبدیل شود. در هر دو حالت، افغانستان دیگر تنها مسئله داخلی طالبان نیست؛ بلکه به بخشی از معادله امنیت و سیاست منطقه‌ای تبدیل شده است.

نوشته های مرتبط :