نشست اسلام‌آباد؛ فرصت یا تهدید برای آیندهٔ افغانستان؟

دسته: تحلیل
نویسنده: شهرام خراسانی
1404/05/26
10:16 ق.ظ
بازدید: 23

پایگاه خبری تحلیلی روایت : قرار است پاکستان میزبان نشستی با حضور چهره‌های مخالف طالبان باشد؛ اقدامی که هم‌زمان با تنش‌های مرزی، مسئلهٔ تحریک طالبان پاکستان و فشارهای بین‌المللی بر کابل صورت می‌گیرد. این نشست با واکنش‌های متضاد روبه‌رو شده است؛ برخی آن را فرصتی برای شنیده شدن صدای اپوزیسیون و طرح بدیل‌های سیاسی می‌دانند و برخی دیگر آن را مداخلهٔ تازه‌ای می‌خوانند که می‌تواند به پیچیده‌تر شدن بحران افغانستان بینجامد. این تحلیل تلاش می‌کند به ابعاد مختلف این نشست و پیامدهای احتمالی آن بپردازد.

قرار است پاکستان میزبان نشستی با حضور چهره‌های مخالف طالبان باشد؛ اقدامی که هم‌زمان با تنش‌های مرزی، مسئلهٔ تحریک طالبان پاکستان و فشارهای بین‌المللی بر کابل صورت می‌گیرد. این نشست با واکنش‌های متضاد روبه‌رو شده است؛ برخی آن را فرصتی برای شنیده شدن صدای اپوزیسیون و طرح بدیل‌های سیاسی می‌دانند و برخی دیگر آن را مداخلهٔ تازه‌ای می‌خوانند که می‌تواند به پیچیده‌تر شدن بحران افغانستان بینجامد. این تحلیل تلاش می‌کند به ابعاد مختلف این نشست و پیامدهای احتمالی آن بپردازد.

انگیزه‌های پاکستان از این میزبانی

از دید اسلام‌آباد، میزبانی اپوزیسیونِ طالبان چند هدف را توأمان پیش می‌برد: نخست، اهرم فشار بر کابل در پروندهٔ تحریک طالبان پاکستان (TTP)؛ پاکستان از مدتی پیش طالبان افغانستان را متهم کرده که به TTP پناه می‌دهد و خواستار تغییر رفتار کابل است. ایجاد یک سکوی سیاسی برای مخالفانِ طالبان، سیگنالی از «گزینه‌های جایگزین» به کابل است. دوم، بازتنظیم تصویر بین‌المللی پاکستان: پس از موج اخراج مهاجران و تنش‌های مرزی، میزبانی یک نشست «حقوق‌بنیاد» با حضور چهره‌های مدنی و سیاسی می‌تواند به اسلام‌آباد چهرهٔ یک میانجی نشان دهد. سوم، پیام به بازیگران منطقه‌ای (چین، ایران، کشورهای آسیای میانه و هند) که پاکستان هنوز ابزارهای اثرگذاری بر معادلهٔ افغانستان را در اختیار دارد. این برداشت‌ها در گزارش‌های رسانه‌ای اخیر نیز بازتاب یافته و هم‌زمان با فشارهای علنی مقامات پاکستانی بر طالبان در موضوع TTP مطرح شده است.

پیامدها برای داخل افغانستان

سخت‌تر شدن فضای امنیتی و مدنی: با مطرح شدن نشست اسلام‌آباد، انتظار می‌رود طالبان در داخل گفتمان «محاصرهٔ خارجی» را تشدید کرده و نظارت، بازداشت‌های پیشگیرانه و محدودیت بر فعالان مدنی را بیشتر کنند. این الگو در مواجهه با رویدادهای نمادین سیاسی در گذشته نیز دیده شده است.
مصرف پروپاگاندا: طالبان این نشست را می‌تواند «مداخلهٔ خارجی» و «دسیسهٔ پاکستان» جا بزند؛ روایتِ «استقلال‌ستیزیِ مخالفان» برای بسیج حامیان داخلی کارکرد دارد.
شکاف‌های اجتماعی- سیاسی: اگر چهره‌های قومی/حزبی شاخص در نشست شرکت کنند، احتمالاً شکاف‌های قدیمی بازنمایی می‌شود و طالبان از آن برای توجیه حذف رقبای سیاسی بهره خواهد گرفت.
اثر اقتصادی- مرزی: هرگونه تنش تازه با پاکستان، به‌ویژه در گذرگاه‌های تجاری، می‌تواند بر قیمت کالاها و معیشت مردم در افغانستان اثر فوری بگذارد؛ تجربهٔ تنش‌های پیشین این حساسیت را نشان داده است. (این مورد بر زمینهٔ روابط پرتنش چند ماه اخیر سوار است).

پیامدها برای مخالفان طالبان

فرصت مشروعیت‌سازی و شبکه‌سازی: حضور بازیگران متنوع، سیاست‌مداران تبعیدی، فعالان مدنی و مدافعان حقوق زنان، می‌تواند به شکل‌گیری یک چارچوب حداقلی مشترک (مثلاً منشور حقوق، نقشهٔ راه انتقالی) کمک کند. گزارش‌ها حاکی از حضور ۲۵ تا ۳۰ نفر از جریان‌های مختلف است.
ریسک انگِ «وابستگی به پاکستان»: میزبانی اسلام‌آباد، به‌ویژه با سابقهٔ تاریخی دخالت‌های آن کشور، برای بسیاری از افکار عمومی افغانستان حساسیت‌برانگیز است. همان‌گونه که خلیل‌زاد نیز هشدار داده، حمایت ظاهری پاکستان می‌تواند ضدثمر باشد و سرمایهٔ اجتماعی اپوزیسیون را در داخل تخریب کند.
گسست در تاکتیک‌ها: حضور هم‌زمان هواداران فشار سیاسی/مدنی و کسانی که از «براندازی خشن» سخن می‌گویند، خطر شکاف درون‌گروهی و بی‌اثر شدن محصول نشست را بالا می‌برد، و دست طالبان را برای امنیتی‌سازی بازتر.
وابستگی به ارادهٔ میزبان: دستورکار، شفافیت تأمین مالی و سازوکار پیگیری مصوبات، در صورتی که در اختیار اسلام‌آباد بماند، به‌سادگی اپوزیسیون را به ابزار فشار تاکتیکی بدل می‌کند نه یک بدیل سیاسی پایدار.

پیامدها برای طالبان

افزایش بدگمانی نسبت به پاکستان: روابط کابل-اسلام‌آباد از پیش با کسری اعتماد روبه‌رو است. این نشست احتمالاً طالبان را به سمت تقویت روابط با بدیل‌های منطقه‌ای برای جبران فشار پاکستان سوق می‌دهد. خلیل‌زاد نیز به «کسری عظیم اعتماد و همکاری» میان دو طرف اشاره کرده است.
فشار برای تعدیل رفتار در قبال TTP: ارتقای هزینهٔ سیاسی پناه‌دادن یا مماشات با TTP هدف مستقیم اسلام‌آباد است؛ طالبان اگر امتیاز ندهند، باید آمادهٔ تشدید فشارهای مرزی/اقتصادی باشند.
ریسک انزوا یا معاملهٔ محدود: اگر طالبان نشست را صرفاً «توطئهٔ پاکستانی» بخوانند و درها را ببندند، خطر انزوای بیش‌تر بالا می‌رود؛ اما اگر از فرصت برای کانال‌های غیررسمی استفاده کنند (مثلاً آزادی چند زندانی، تضمین‌های مرزی)، ممکن است تنش مهار شود، هرچند این انعطاف، پایگاه سخت‌گیر داخلی طالبان را حساس می‌کند.

اثرات خارجی و معادلهٔ قدرت

برای ایالات متحده و اروپا، هرچند نقش مستقیمی در نشست ندارند، اما هر حرکت که اپوزیسیون را به چارچوبی از مطالبات حقوق‌بشری (آموزش دختران، مشارکت سیاسی، مبارزه با ترور) پیوند دهد، می‌تواند بر سیاست‌های تحریمی/تعامل مشروط اثر بگذارد. واکنش خلیل‌زاد، با وجود اتهام‌های رایج داخلی علیه او مبنی بر هموار کردن راه طالبان در ۲۰۲۰–۲۰۲۱، نشان می‌دهد بخشی از حلقه‌های غربی، اقدام پاکستان را بی‌ثبات‌کننده می‌بینند و نگران بازتولید جنگ نیابتی‌اند. (اظهارات او دربارهٔ «نابخردانه و تحریک‌آمیز بودن» میزبانی، مستقیماً در پست‌های اخیرش آمده است.)

برای همسایگان، چین ثبات‌مرزی و کریدورهای اقتصادی را اصل می‌داند و با هر اقدامی که به ناامنی در بدخشان/واخان بینجامد، محتاط خواهد بود؛ ایران نیز با حساسیت به موج‌های مهاجرتی و امنیت مرزهای شرقی می‌نگرد. آسیای میانه و روسیه عمدتاً شاخص «کنترل افراط‌گرایی» را رصد می‌کنند و نسبت به تشدید رقابت‌های نیابتی بدبین‌اند.

سناریوها و توصیه‌های عملی

سناریوی فشار کنترل‌شده: نشست برگزار می‌شود، بیانیهٔ عمومیِ حقوق‌بنیاد منتشر می‌گردد و پاکستان آن را به اهرم مذاکره با طالبان در پروندهٔ TTP تبدیل می‌کند. توصیه به اپوزیسیون: منشور حداقلی واحد، شفافیت مالی و استقلال تصمیم‌گیری را تضمین کنید تا انگِ «وابستگی» کمینه شود.
سناریوی قطبی‌سازی: حضور چهره‌های حامی «براندازی خشن» دست طالبان را برای سرکوب داخلی و تبلیغ ضدّاپوزیسیون باز می‌کند و روابط با پاکستان بدتر می‌شود.
سناریوی میانجی‌گری منطقه‌ای: در پی فشار افکار عمومی و بازیگران منطقه‌ای، چارچوبی برای گفت‌وگوی «بین‌الافغانی» با میانجی‌گری چندجانبه (نه صرفاً پاکستان) طرح می‌شود؛ این مسیر هرچند دشوار، کم‌هزینه‌ترین راه برای مردم است.

پایان سخن اینکه:

نشست اسلام‌آباد، اگر برگزار شود، بیش از آن‌که نقطهٔ عطف فوری باشد، آزمونی برای بلوغ سیاسیِ همهٔ طرف‌هاست. برای اپوزیسیون، فرصتِ ساختن «مشروعیتِ مستقل» در برابر ریسک «ابزار شدن»؛ برای طالبان، انتخاب میان «امنیتی‌سازی کامل» و «تعامل گزینشی»؛ و برای پاکستان، خط باریکی میان «اهرم‌سازی» و «بی‌ثبات‌سازی» بیشتر. چگونگی مدیریت این سه‌گانه، کفهٔ پیامدها را به سود مردم افغانستان، یا بر ضد آنان، سنگین خواهد کرد.

نوشته های مرتبط :