افغانستان؛ فقر، بیکاری و رویای ناتمام توسعه

دسته: تحلیل
نویسنده: تنویر احمد عصیان‌گر
1403/12/04
9:50 ق.ظ
بازدید: 32

پایگاه خبری تحلیلی روایت : افغانستان، کشوری با تاریخ پرفراز و نشیب، همواره با مشکلات اقتصادی، جنگ و بی‌ثباتی دست‌وپنجه نرم کرده است. در حالی که این کشور دارای منابع طبیعی فراوان، موقعیت ژئواستراتژیک مهم و نیروی انسانی جوان است، فقر و بی‌کاری هم‌چنان از چالش‌های اصلی آن محسوب می‌شوند. بررسی ریشه‌های این مشکلات نیازمند نگاهی عمیق به تاریخ، سیاست و اقتصاد افغانستان از دوران کهن تا ام‌روز است.

قدمه
افغانستان، کشوری با تاریخ پرفراز و نشیب، همواره با مشکلات اقتصادی، جنگ و بی‌ثباتی دست‌وپنجه نرم کرده است. در حالی که این کشور دارای منابع طبیعی فراوان، موقعیت ژئواستراتژیک مهم و نیروی انسانی جوان است، فقر و بی‌کاری هم‌چنان از چالش‌های اصلی آن محسوب می‌شوند. بررسی ریشه‌های این مشکلات نیازمند نگاهی عمیق به تاریخ، سیاست و اقتصاد افغانستان از دوران کهن تا ام‌روز است.

فقر در افغانستان: تعریف و زمینه‌های تاریخی
فقر در افغانستان پدیده‌ای جدید نیست، بلکه ریشه در ساختارهای تاریخی و اجتماعی دارد. در دوران امپراتوری غزنویان (۹۷۵-۱۱۸۶ میلادی) و تیموریان (۱۴۰۵-۱۵۰۷ میلادی)، اقتصاد افغانستان تا حدودی مبتنی بر تجارت و کشاورزی بود، اما جنگ‌های داخلی و حملات خارجی باعث ناپایداری اقتصادی می‌شد.
در قرن نوزدهم، افغانستان به میدان رقابت بین امپراتوری بریتانیا و روسیه تبدیل شد (بازی بزرگ)، که در نتیجه آن، ساختار اقتصادی این کشور به‌شدت آسیب دید. حکومت‌های وقت به‌جای توسعه زیرساخت‌ها، منابع مالی کشور را صرف جنگ‌های بی‌پایان کردند. سیاست‌های استعماری بریتانیا در منطقه نیز مانع از توسعه اقتصادی پایدار شد.
در قرن بیستم، اصلاحات امان‌الله خان (۱۹۱۹-۱۹۲۹) تلاش کرد تا زیرساخت‌های مدرن را در افغانستان بنا کند، اما مقاومت داخلی، کودتاها و اشغال‌های خارجی (مانند حمله شوروی در ۱۹۷۹) این روند را متوقف کرد. جنگ‌های داخلی دهه ۱۹۹۰ و سقوط دولت نجیب‌الله، همراه با روی کار آمدن ط ا ن در ۱۹۹۶، باعث تخریب کامل اقتصاد شد.
بی‌کاری در افغانستان: عوامل و پیامدها
بی‌کاری در افغانستان ناشی از ترکیبی از عوامل تاریخی، سیاسی و اجتماعی است. برخی از مهم‌ترین عوامل بیکاری عبارتند از:
۱. جنگ و ناامنی
جنگ‌های پیاپی، از حمله مغول‌ها در قرن سیزدهم تا حملات آمریکا در ۲۰۰۱، تأثیر مستقیمی بر بازار کار افغانستان داشته‌ اند. ناامنی باعث شده سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به افغانستان اعتماد نکنند و اقتصاد کشور درگیر رکود دائمی شود.
۲. ضعف زیرساخت‌های اقتصادی
افغانستان هیچ‌گاه فرصت نیافته است که زیرساخت‌های مدرن اقتصادی را توسعه دهد. نبود کارخانه‌ها، صنایع و شبکه‌های حمل‌ونقل کارآمد، باعث شده تا وابستگی این کشور به اقتصاد سنتی و کشاورزی باقی بماند. این امر میزان اشتغال را کاهش داده و موجب افزایش نرخ بی‌کاری شده است.
۳. فساد اداری و ناکارآمدی دولت
بر اساس گزارش سازمان شفافیت بین‌المللی، افغانستان یکی از فاسدترین کشورها در جهان است. فساد در دولت مانع از اجرای پروژه‌های اقتصادی مؤثر شده و سرمایه‌گذاری را از بین برده است. پول‌هایی که می‌توانست در جهت ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی استفاده شود، به جیب نخبگان سیاسی و نظامی ریخته شده است.
۴. نظام آموزشی ضعیف
در افغانستان، نظام آموزشی به‌گونه‌ای نبوده که بتواند نیروی کار ماهر تربیت کند. بسیاری از جوانان به دلیل کمبود مدارس و دانش‌گاه‌ های مناسب، بدون مهارت کافی وارد بازار کار می‌شوند. این مسئله باعث شده تا فرصت‌های شغلی محدود به مشاغل سنتی باقی بماند.
۵. وابستگی به کمک‌های خارجی
از زمان اشغال افغانستان توسط شوروی و سپس ورود نیروهای ناتو در ۲۰۰۱، کمک‌های مالی بین‌المللی نقش مهمی در اقتصاد این کشور داشته‌اند. اما این کمک‌ها به جای آنکه به ایجاد یک اقتصاد پایدار منجر شوند، وابستگی شدیدی به منابع خارجی ایجاد کردند. پس از خروج نیروهای خارجی در ۲۰۲۱، افغانستان با بحران مالی جدی مواجه شد و بسیاری از مشاغل از بین رفتند.
وضعیت سیاسی افغانستان و تأثیر آن بر اقتصاد
سیاست همواره بر اقتصاد افغانستان سایه انداخته است. از دوران شاهان سدوزایی تا حکومت ط ا ن، بحران‌های سیاسی مانع از توسعه اقتصادی شده‌اند. در دوران ظاهرشاه (۱۹۳۳-۱۹۷۳)، برخی تلاش‌ها برای مدرن‌سازی اقتصاد انجام شد، اما کودتای داوود خان در ۱۹۷۳، جنگ شوروی و جنگ‌های داخلی همه‌چیز را از بین برد.
پس از سقوط ط ا ن در ۲۰۰۱، دولت جدید با حمایت جامعه جهانی فرصت داشت تا یک اقتصاد مدرن ایجاد کند. اما فساد گسترده، ضعف مدیریت و حملات ط ا ن مانع این روند شد. در ۲۰۲۱، با بازگشت ط ا ن، بسیاری از سرمایه‌گذاران فرار کردند و تحریم‌های بین‌المللی نیز اقتصاد افغانستان را فلج کرد.
تأثیرات فقر و بی‌کاری بر جامعه افغانستان
فقر و بی‌کاری نه‌تنها مشکلات اقتصادی، بلکه پیامدهای اجتماعی گسترده‌ای نیز به همراه دارند:
۱.افزایش مهاجرت: بسیاری از افغانستانی‌ها به دلیل نداشتن شغل، کشور را ترک کرده و به ایران، پاکستان و اروپا مهاجرت می‌کنند.
۲.افزایش جرایم: نرخ بالای بیکاری موجب افزایش جرایم، ازجمله سرقت، قاچاق مواد مخدر و پیوستن به گروه‌های تروریستی شده است.
۳.

همچنین بخوانید: بازتاب نفوذ خارجی و اختلاف داخلی در نامه جدید رهبر طالبان

افزایش کودک‌کار: خانواده‌های فقیر فرزندان خود را مجبور به کار می‌کنند که این مسئله بر آینده نسل جوان افغانستان تأثیر منفی دارد.
راه‌کارهای پیش‌نهادی برای کاهش فقر و بی‌کاری
۱. سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت‌آموزی: دولت باید نظام آموزشی را تقویت کند تا نیروی کار ماهر تربیت شود.
۲. مبارزه با فساد: کاهش فساد اداری می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی را افزایش دهد.
۳. ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی: سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ، مانند سدسازی، کشاورزی مدرن و صنایع تولیدی، می‌تواند فرصت‌های شغلی ایجاد کند.
۴. تقویت امنیت و ثبات سیاسی: بدون یک دولت باثبات، امکان توسعه اقتصادی وجود نخواهد داشت.
۵. کاهش وابستگی به کمک‌های خارجی: افغانستان باید به سمت یک اقتصاد مستقل حرکت کند و تولید داخلی را افزایش دهد.

افغانستان با وجود منابع طبیعی غنی و نیروی انسانی جوان، هم‌چنان یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. جنگ‌های تاریخی، بی‌ثباتی سیاسی، فساد گسترده و ضعف زیرساخت‌ها، مانع توسعه اقتصادی شده‌اند. برای کاهش فقر و بیکاری، افغانستان نیازمند اصلاحات بنیادی در حوزه سیاست، اقتصاد و آموزش است. اگرچه مسیر دشواری پیش روست، اما با اجرای سیاست‌های درست و حمایت از تولید داخلی، می‌توان امید داشت که افغانستان از بحران‌های اقتصادی خود عبور کند و به سوی توسعه پایدار حرکت نماید.

نوشته های مرتبط :