تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر بیداری مردم افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1403/11/22
1:27 ب.ظ
بازدید: 32

پایگاه خبری تحلیلی روایت : انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ به عنوان نقطه آغاز خیزش بیداری اسلامی، شروع دوره جدیدی از ظهور اسلام با رویکرد سیاسی را برای جهان اسلام برجسته کرد. این انقلاب تاثیرات عمیقی را بر جوامع اسلامی در سراسر جهان برجا گذاشته و منجر به تحولات گسترده شد. به طور کلی آنچه که بر همگان روشن و واضح است، این است که انقلاب اسلامی ایران تاثیرهای گسترده ای را در ورای مرزهای خود داشته است. به عبارتی انقلاب اسلامی در ایران به دلیل جذابیت شعارها، اهداف، روشها، محتوا، نتایج و سابقه مشترک دینی و تاریخی و شرایط محیط منطقه و بین المللی، پدیده ای تاثیر گذار در جهان اسلام از جمله افغانستان بود.

انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ به عنوان نقطه آغاز خیزش بیداری اسلامی، شروع دوره جدیدی از ظهور اسلام با رویکرد سیاسی را برای جهان اسلام برجسته کرد. این انقلاب تاثیرات عمیقی را بر جوامع اسلامی در سراسر جهان برجا گذاشته و منجر به تحولات گسترده شد.
به طور کلی آنچه که بر همگان روشن و واضح است، این است که انقلاب اسلامی ایران تاثیرهای گسترده ای را در ورای مرزهای خود داشته است. به عبارتی انقلاب اسلامی در ایران به دلیل جذابیت شعارها، اهداف، روشها، محتوا، نتایج و سابقه مشترک دینی و تاریخی و شرایط محیط منطقه و بین المللی، پدیده ای تاثیر گذار در جهان اسلام از جمله افغانستان بود.

بنابر این انقلاب اسلامی ایران همتراز با جوامع دیگر اسلامی تاثیرات خود را بر جامعه افغانستان نیز گذاشت. البته همزمان شدن پیروزی انقلاب اسلامی ایران با روی کار آمدن نظام کمونیستی در افغانستان و آغاز جهاد مردم افغانستان پیوند و تاثیر این انقلاب را با افغانستان دوچندان کرد.
با این حال جریانات مختلف در افغانستان تحت تاثیری پیروزی انقلاب ایران از آن الهام گرفته و همچنین از حمایت های آن بهره جسته و در افغانستان عرض اندام نمود. با توجه به مشترکات فرهنگی، زبانی، مذهبی و نژادی، دو گروه قومی (تاجیک‌ها کمتر و هزارها بیشتر) در افغانستان تحت تاثیر انقلاب ایران قرار گرفتند.

تاثیر انقلاب اسلامی بر افغانستان، به دلیل اشتراکات فرهنگی و زبانی دو کشور، همزمان با پیروزی انقلاب در قالب مقاومت مردم در برابر کودتای کمونیستی بروز یافت. به فاصله ۹ ماه پس از وقوع کودتای مارکسیستی در کابل، انقلاب اسلامی در ایران نیز به پیروزی رسید و به سرعت تاثیرهایی در ابعاد مبارزاتی و سیاسی افغانستان بر جای گذارد. همچنین پس از پیروزی انقلاب ایران و اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی نیز ،گروههای شیعه و سنی که اکثرا نام اسلام را حمل میکردند (مجاهدین)، از انقلاب اسلامی الهام گرفته و بدون شک تحت تاثیر این انقلاب قرار گرفته بودند.

همچنین بخوانید: سرچشمه افکار ضدایرانی در میان تندروان تاجیکستان

البته نقش رهبر انقلاب اسلامی ایران در حمایت از افغانستان و پیامی که به مردم افغانستان ارسال می کرد، در این تاثیرگذاری بسیار مهم بود. وقتی در دسامبر ۱۹۷۹ (۶ جدی ۱۳۵۸) اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان حمله نمود. روس‌ها حفیظ‌الله امین را به قتل رساند و دولت دست نشانده خود را در رأس حکومت قرار داد. شورای انقلاب اسلامی ایران، بلافاصله طی اعلامیه‌ای این اقدام را محکوم و خواهان خروج فوری و بی‌قید و شرط نیروهای شوروی از افغانستان شد. این روش از آن پس اساس سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان را تشکیل داد. ایران، رژیم حاکم افغانستان را به رسمیت نشناخت و با هر طرح و مذاکره‌ای در جهت حل بحران افغانستان که نمایندگان واقعی مردم در آن حضور نداشته باشند مخالفت کرد. امام خمینی هم با تاکید بر حمایت از آزادی ملت افغانستان، در روز ۱۲ جوزا ۱۳۵۸ در دیدار با سفیر اتحاد جماهیر شوروی، شوروی را از دخالت در امور داخلی افغانستان بر حذر داشت. وی با تأکید بر اسلامی بودن جهاد مردم افغانستان گفت: «شما شاید افغانستان را قبضه کنید، ولی نمی‌توانید آنجا مستقر شوید… اگر تره‌کی همچنان به راه خود ادامه دهد، سرنوشتش، سرنوشت محمدرضا خواهد بود.»

از سویی دیگر همزمانی ورود نیروهای ارتش سرخ به افغانستان با اتفاقات داخلی ایران، باعث توجه خاص مسئولان انقلاب اسلامی ایران به افغانستان شد و لذا در کنار آثار عمیق معنوی بر روند جهاد مردم افغانستان، تاکتیکهای مبارزاتی مردمی که در جریان مبارزات گسترده مردم مسلمان ایران علیه رژیم شاه به کار گرفته شده بود، بر شیوه مبارزاتی افغانستانی‌ها نیز تاثیر بسزایی گذارده و قیام‌های مردمی در شهرهای هرات و کابل (شیعیان و هزاره‌های چنداول و تاجیکان هرات) در سال ۱۹۷۹ نمونه های اولیه و مهم از شیوههای جهادی مردم ایران بود که فضای مبارزه مردم مسلمان افغانستان را دچار تحولی بنیادین کرد و ایران نیز با استفاده از این موقعیت مردمی، به سازماندهی و انسجام گروههای مبارز و جهادی پرداخت.

همچنین بخوانید: نقش دربارها درگسترش زبان پارسی

البته این نکته را نباید فراموش کرد که در طول تاریخ، تاجیک‌ها بر اساس مشترکات فرهنگی و زبانی و شیعیان و هزاره‌ها بر مبنای مذهبی، احساس قرابت بیشتری با ایرانی‌ها داشته‌اند. قرابت‌های زبانی و فرهنگی تاجیک‌ها و هزاره‌ها با مردم ایران در دوران اشغال کشور، توسط روس‌ها کاملاً خود را نشان داد. چنانچه گفته شد، علاوه بر تاثیر گذاری در مبارزات سیاسی که انقلاب ایران گذاشت، از جمعیت حدود ۲ میلیونی که در دوران اشغالِ تقریباً ده ساله‌ی افغانستان توسط روس‌ها (۱۳۶۷- ۱۳۵۸) وارد ایران شدند، اکثرا تاجیک‌ها و هزاره‌ها بود.

اگر عمیق به مسئله نگاه کنیم، نقشی که هزاره‌ها در جنبش مقاومت ملی (۱۳۷۱-۱۳۵۷) بازی کردند شگفت‌آور بود که حتی خود هزاره‌ها پس از نود سال سرکوب و انزوا نمی‌توانستد ایفای چنین نقش مهمی را در توسعه سیاسی و ملی افغانستان پیش‌بینی کنند. مثلا از جمله رهبران هزاره، استاد عبدالعلی مزاری خود را از پیروان ولایت فقیه می‌دانست. او حتی به جرم حمل آثار امام خمینی مدتی را در ایران زندانی شده بود. همین طور رهبران دیگر شیعه افغانستان هر کدام تحت تاثیر اندیشه های امام خمینی و انقلاب ایران قرار گرفتند.
از این رو بدون شک مطرح شدن شیعیان به‌عنوان یک اقلیت مهم و تأثیرگذار در صحنه سیاسی افغانستان تحت تاثیر انقلاب ایران و کمک‌های این کشور بود. در زمینه تاجیک‌ها همین طور، مثلا در دهه ۷۰ ایران با وجود حمایت از حکومت استاد ربانی در مقابل جنگ افروزی‌های حکمتیار، تلاش‌های زیادی را در جهت همسویی فارسی زبانان (تاجیک‌ها و هزارها) انجام داد. همچنین در دوران مقاومت به کمک جبهه شمال شتافته و در تثبیت جایگاه آن نقش اساسی را داشت. در دوران پسا طالبان در دور نخست و تدوین قانون اساسی سال ۱۳۸۲ تاثیر ایران بر تامین حقوق هزاره‌ها و شیعیان و جایگاه جبهه در حکومت، کاملا برجسته بود. بنابر این وقوع انقلاب اسلامى ایران، بیشترین تأثیر را در افغانستان بر شیعیان و هزاره‌ها و تاجیک‌ها گذاشت.

همچنین بخوانید: مشاور فرمانده سپاه: خامنه‌ای به قاآنی نشان فتح می‌دهد

خلاصه این‌که انقلاب اسلامی ایران و رهبران آن توجه ویژه به افغانستان داشتند. امام خمینی در باره افغانستان باری گفته بود: «مشکل ما فقط قدس نیست، این یکی از مشکلاتی است که مسلمین دارند. افغانستان مگر از مشکلات مسلمین نیست؟» همچنین آیت‌الله خامنه‌ای نیز در طول دوره رهبری خود، به‌شدت به مسائل افغانستان اهتمام داشته است. بر اساس بیانات ایشان «در دنیا هیچ کشوری همانند ایران، تاجیکستان و افغانستان وجود ندارد که دارای چنین مشترکاتی از لحاظ زبان، دین، همسایگی، فرهنگ و مواریث تاریخی باشند.»

نوشته های مرتبط :