کتاب‌خوانی؛ مقاومت فرهنگی علیه طالبانیسم

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1403/06/20
12:21 ب.ظ
بازدید: 17

پایگاه خبری تحلیلی روایت : ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی در حال حاضر در افغانستان به دو دلیل بسیار با اهمیت است. دلیل اول‌اش این است که افغانستان، یکی از کشورهایی است که کم‌ترین آمار سرانه‌ی مطالعه را در جهان دارد. در یک نظرسنجی که سال‌ها قبل خوانده بودم، آمده بود که اوسط مطالعه‌ی هر افغانستانی به دقیقه هم نمی‌رسد. در سال 1400 مسوولان وزارت اطلاعات و فرهنگ نظام پیشین گفته بودند که سرانه مطالعه در کشور نیم دقیقه است. در جامعه‌ای که اوسط مطالعه مطالعه مردم نیم دقیقه یا کم‌تر از آن باشد، امکان ندارد که توسعه و پیشرفت اتفاق بیفتد.

با ۱۵۰ نفر از دوستانِ مان، گروه کتاب‌خوانی «روایت کتاب» را راه‌انداخته‌ایم. این گروه تا هنوز موفق شده است که هفت برنامه برگزار کند و کتاب‌های خوبی را برای مخاطبان به معرفی بگیرد.
هدف از برگزاری این برنامه‌ها، ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی در جامعه‌ی افغانستان است.
ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی در حال حاضر در افغانستان به دو دلیل بسیار با اهمیت است. دلیل اول‌اش این است که افغانستان، یکی از کشورهایی است که کم‌ترین آمار سرانه‌ی مطالعه را در جهان دارد. در یک نظرسنجی که سال‌ها قبل خوانده بودم، آمده بود که اوسط مطالعه‌ی هر افغانستانی به دقیقه هم نمی‌رسد. در سال ۱۴۰۰ مسوولان وزارت اطلاعات و فرهنگ نظام پیشین گفته بودند که سرانه مطالعه در کشور نیم دقیقه است. در جامعه‌ای که اوسط مطالعه مطالعه مردم نیم دقیقه یا کم‌تر از آن باشد، امکان ندارد که توسعه و پیشرفت اتفاق بیفتد.
دلیل دوم اما این است که ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی در افغانستان می‌تواند نوعی مقاومت فرهنگی علیه طالبانیسم نیز باشد.
طالبانیسم یک ایدیولوژی تندرو و افراطی است که جز کتاب‌های مذهبی چاپ بازار قصه‌خوانی پشاور پاکستان، سایر کتاب‌ها را «کتاب‌های ضاله» دانسته و خواهان جمع‌آوری و نابودسازی آن‌ها است. به تعبیر دیگر، طالبانیسم، یک ایدیولوژی تک‌منبعی است. اصحاب این ایدیولوژی تصور می‌کنند که معرفت فقط در کتاب‌های مذهبی چاپ قصه‌خوانی پشاور است و بس؛ بقیه کتاب‌ها نه تنها که بهره‌ای از معرفت و دانش ندارد، بلکه گمراه‌کننده نیز می‌باشد.
همین یکی دو روز قبل بود که وزیر معارف طالبان به رییسان معارف کابل و سایر ولایات کشور دستور داد که کتاب‌خانه‌های مراکز آموزشی بررسی و کتاب‌های مخالف فقه حنفی را جمع‌آوری کنند.
پیش از این نیز مقامات وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، بارها کتاب‌فروشی‌های شهر کابل و ولایات را بررسی و صدها عنوان کتاب را از آن‌ها جمع‌آوری و مصادره کرده‌اند. باری در گزارشی می‌خواندم که طالبان تنها از انتشارات سعید ۱۱ هزار جلد، از انتشارات امیری حدود ۱۰ هزار جلد و از انتشارات مقصودی و نشر واژه هم هزاران جلد کتاب مصادره کرده است.
تقابل طالبان با کتاب و کتاب‌خوانی باعث گردیده است که دروازه‌ی بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها در کابل بسته شود و ناشران بسیاری افغانستان را ترک بگویند.
هدف طالبان از تقابل با کتاب و کتاب‌خوانی، تربیت یک نسل ایدیولوژی‌زده تندرو و افراطی است؛ نسلی که فقط متون مذهبی دیوبندی را خوانده باشد و آماده‌ی انتحار و انفجار. طالبان برای تربیت این نسل، صدها مدرسه دینی – جهادی در مرکز و ولایات کشور تاسیس کرده‌اند.
در عصری که طالبانیسم در افغانستان با کتاب و کتاب‌خوانی دشمنی می‌کند و هدف خود را تربیت یک نسل افراطی و تندرو تعریف کرده است، ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی به معنای واقعی کلمه نوعی از مقاومت فرهنگی است. زیرا کتاب باعث می‌شود که کتاب‌خوان هیچ گاهی در دام ایدیولوژی‌های تندروانه نیفتد. کتاب‌ها شما را «شورش‌گر علیه خود» به بار می‌آورد. من تعبیر «شورش‌گری علیه خود» یا «عصیان‌گری علیه خود» را از ادوارد سعید وام گرفته‌ام. او در جایی در توصيف خود می‌گوید: «من عليه خود عصيان می‌کنم! از ديد من مبارزه اصلي(تا جایی که به نوشتن، تفکر و از این دست چیزها مربوط می‌شود) این است که به خود اجازه ماندگاري در یک الگو را ندهم، پیش‌بینی‌پذیر نشوم، و هيچ چیز، حتا آثار قبلی‌ام، مرا در اختيار خود نگيرد.»
این‌که می‌گویم کتاب‌خوانی باعث می‌شود از چنگ گرایشات و ایدیولوژی‌های تندروانه نجات یابد، به حکم تجربه شخصی خودم می‌گویم. من در اول یک مسلمان سنتی بودم. اسلام سنتی در افغانستان، اسلام آمیخته با فرهنگ و عنعنات مردم است و کم‌تر وجهه سیاسی دارد. سپس تحت تاثیر آثار یوسف قرضاوی، سیدقطب و ابوالاعلاء مودودی به اسلام سیاسی گرویدم. از طریق عبدالکریم سروش با کتاب‌های کارل پوپر آشنا شدم. “جامعه باز و دشمنان آن” تاثیر شگرفی روی تفکرم گذاشت، چنان‌که پس از آن هرگز نتوانستم ایدئولوژیک فکر کنم. یکی از متفکرانی که آخرین میخ را بر تابوت ایدئولوژی‌باوری در ذهنم کوبید و مرا از دنیای قطعیت و جزم‌باوری به دنیای تکثرگرایی پرت کرد، آیزایا برلین بود که آثارش سرشار از قوی‌ترین دفاعیه‌ها از آزادی و کثرت‌گرایی است.
سپس علاقه‌مند متفکران اروپای شرقی شدم و آثار نویسندگان مانند واتسلاو هاول، ایوان کلیما و لشک کولاکوفسکی را خواندم. کتاب‌های بانویی به نام اسلاونکا دراکولیچ، روزنامه‌نگار اهل یوگوسلاوی پیشین و کرواسی جدید، هنوز از آثار مورد علاقه‌ام است. آن‌چه باعث علاقه‌مندی‌ام به نویسندگان اروپای شرقی گردیده است، تجربه مشترک ما از مرارت‌ها و تلخی‌های زیستن در زیر چتر ایدئولوژی‌ها و ناآزادی است. شِکوه‌ها، دردها و رنج‌هایی را که آن‌ها در آثار شان توصيف می‌کنند، طابق‌النعل بالنعل، درد و رنج مردم ما نیز است.
خلاصه این‌که با هر کتابی جدیدی که می‌خوانم پرسشی جدیدی برایم خلق می‌شود و از نو پوست می‌اندازم.
کتاب‌خوانی با دیگران نیز چنین کاری می‌کند. بنابراین، اگر می‌خواهیم از پروژه‌ی طالبان مبنی بر افراطی‌سازی یک نسل جلوگیری کنیم، یکی از راه‌هایش ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی است.

همچنین بخوانید: افغانستان؛ کلکسیونی از انواع تبعیض

نوشته های مرتبط :