مولانای بلخی و طالبان

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1403/06/10
11:42 ق.ظ
بازدید: 25

پایگاه خبری تحلیلی روایت : «ملاحسن آخوند» نخست وزیر حکومت طالبان در برنامه‌ای درباره مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، شاعر بزرگ زبان فارسی، گفته‌است که او خدمات قابل قدری به ادب و فرهنگ اسلامی جهان انجام داده است. رییس‌الوزرای طالبان در این نشست گفته است که مولانای بلخ «ستاره درخشان فرهنگ و تمدن» بود و او را از «مشاهیر، علما و شخصیت‌های روحانی نامدار» افغانستان توصیف کرده‌است. رییس‌الوزرای طالبان افزوده است که «تالیفات و افکار علمی» مولانا نه تنها در افغانستان، بلکه برای بیشتر جهانیان آشنا است. او افزوده‌است: «کتاب مشهور مولانا (مثنوی معنوی) که مجموعه هزاران بیت می باشد، از شهکارهای ادبی و عرفانی به سطح بین‌المللی شمرده می‌شود».

«ملاحسن آخوند» نخست وزیر حکومت طالبان در برنامه‌ای درباره مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، شاعر بزرگ زبان فارسی، گفته‌است که او خدمات قابل قدری به ادب و فرهنگ اسلامی جهان انجام داده است. رییس‌الوزرای طالبان در این نشست گفته است که مولانای بلخ «ستاره درخشان فرهنگ و تمدن» بود و او را از «مشاهیر، علما و شخصیت‌های روحانی نامدار» افغانستان توصیف کرده‌است. رییس‌الوزرای طالبان افزوده است که «تالیفات و افکار علمی» مولانا نه تنها در افغانستان، بلکه برای بیشتر جهانیان آشنا است. او افزوده‌است: «کتاب مشهور مولانا (مثنوی معنوی) که مجموعه هزاران بیت می باشد، از شهکارهای ادبی و عرفانی به سطح بین‌المللی شمرده می‌شود».
این مقام ارشد طالبان گفته که شناسایی ابعاد مختلف زندگی و شخصیت مولانا نیازمند تحقیق بیشتر است. او از محققان خواسته است «تا بیشتر به ابعاد مختلف شخصیت مولانا و نقش او در ارتقای رشد ادب و فرهنگ اسلامی روشنی بیاندازند تا نسل‌های آینده این روحانی نامدار و شخصیت عرفانی کشور شان را بیشتر بشناسند».

اما نسبت طالبان با مولانا چیست و چطور می شود بین رفتار طالبان و مکتب عرفانی مولانا جمع کرد؟

واقعیت این است که این نخستین بار است که طالبان در سطح عالی از یک شاعر و ادیب زبان فارسی تجلیل می‌کند. گروه‌های تندرو اسلام‌گرا معمولاً با صوفیان و شاعرانی که در آثار آن‌ها به شراب و رقص اشاره شده، به شدت مخالف اند. چنانچه قبل از این بارها به صورت مستقیم و غیر مستقیم شاهد توهین به این مشاهیر -از مولانا و حافظ شروع تا بیدل و اقبال و …- بوده ایم. کار حتی به اینجا رسید که نیروهای طالبان در ماه قوس سال ۱۴۰۲، نگاره مولانا را در چهارراهی الکوزی شهر مزارشریف تخریب کردند.

همچنین بخوانید: متقاضیان پاسپورت: طالبان برگه درخواست مردم را دور ریخته و مردم را لت و کوب می‌کند

اما سخن رییس الوزرای طالبان در قسمت تجلیل از مولانا و تحقیق در باره آثار او از دو منظر می تواند قابل تامل و بحث باشد.

اول این‌که مولانا جلال‌الدین بلخی اثر نیرومندی بر اندیشه اسلامی و فرهنگ و ادب فارسی گذاشته است. او بیش از شصت هزار بیت سروده است که امروزه در زمره شاهکار‌های ادبیات فارسی در جهان شناخته می‌شود. تاثیر مولانا بر شاعران، نویسندگان و حتی فیلسوفان شرقی و غربی، کاملاً هویدا است. با گذشت هر روز اندیشه‌های انسانی و فراوطنی مولانا جلال الدین بلخی از مرزهای جغرافیایی کشور‌ها عبور می‌کند و علاقمندی به آثار و زندگی مولانا در سرتاسر جهان در حال افزایش است، طوریکه در سال های اخیر فلم نامه نویسان مختلف گفته اند که بالای فلمنامه های کار می‌کنند که بر اساس زندگی مولانا جلال الدین بلخی رومی نوشته شده است.
این تاثیر پذیری در واقع از شخصیت مولانا است.
نکته مورد توجه این‌که همین چهره مثال زدنی مولوی سبب شده تا راجع به وطن مولانا بین ایران، افغانستان و ترکیه در چند سال اخیر اختلافات در این زمینه به میان آید. چنانچه از سال‌ها پیشتر و پس از برگزاری سال بین‌المللی مولانا توسط یونسکو، این مسائل مورد مباحثه و گاه مناقشه بین سه کشور همسایۀ به هم پیوسته با جغرافیایی متفاوت قرار گرفته است.
بنابر این به نظر می رسد یک ضلع از اظهارات نخست وزیر طالبان راجع به مولانا می تواند این مسئله باشد که مذاکره و گفتگوها راجع به مولانا با یونسکو و کشورهای ایران و ترکیه می تواند یک دست آورد برای طالبان به عنوان حکومت در افغانستان باشد. به عبارت دیگر، همین که طالبان به کرسی مذاکره بر مولانا شناسی و مولانا گرایی می نشینند، این در زمینه‌های مختلف برای طالبانی که دنبال کسب مشروعیت هستند، می تواند کمک کند.

همچنین بخوانید: طالبان برای برگزاری جشن فروپاشی جمهوریت در پایگاه بگرام، مردم را از خانه‌های‌شان بیرون می‌کنند

دوم‌ هم طالبان قندهاری اصیل یا همان طالبان اولیه و نسل قدیم، عموما به اندازه طالبان امروزی به اندیشه سلفی گری نوین زیاد آشنا نیستند. البته اینجا هدف تطهیر طالبان نیست. ولی با این نکته شاید بسیاری موافق باشند که تا دو سه دهه پیش، سلفی گری و وهابیت گرایی که جهان بینی شان مبتنی بر تکفیر است، به این حجم که امروز می باشد، وجود نداشت. طالبان اولیه که محصول همان زمان بودند/ هستند، در زمینه های عرفانی انعطاف پذیری دارند و حتی بعضا خود به مکاتب عرفانی معتقد اند. از این رو یک خط باریک میان طالبان فعلی و اکثرا با اندیشه سلفی گری با طالبان قدیم که سنت گرایان عوام بودند، وجود دارد. از این رو ملا حسن آخند به عنوان نسل قدیم طالبان به نظر می رسد که به اندازه طالبان جدید اندیشه دگم اندیشانه تکفیری حداقل به شکل ظاهری نداشته باشد. زیرا همین حرف از مولانا زدن و تجلیل از وی خود مدعای این حرف می تواند باشد.

نکته آخر این‌که، از مولانای رومی با حضور رییس الوزرای طالبان- حالا نمادین یا واقعی- در حالی تجلیل می شود که از زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان، بر اساس گزارش‌ها، عکس‌ها و تصاویر شخصیت ها مطرح فارسی زبان مانند مولانا در نقاط مختلف کشور تخریب شده است.

نوشته های مرتبط :