ایده افغانستان سازی

دسته: تاریخ, تحلیل, هویت
نویسنده: تحریریه روایت
1402/01/08
2:07 ب.ظ
بازدید: 0

بحران و شکست‌های پی‌هم دولت‌های نااستوار افغانستان، نه ربطی عمیق به پنجاب دارد و نه‌هم به‌همسایگان دور و نزدیک.

بحران این کشور محصول ایده ناکارآمد افغانستان سازی در یک سرزمین چند ملیتی است که پيشينه و حافظه تاريخي آن با هویت برساخته ملی متأخر حول افغانیت سر ناسازگار دارد.

باید گفت طی یک و نیم قرن اخیر همه‌ی سرکوب‌ها، کشتار‌ها و کله‌مناره‌ها به خاطر تکمیل پروسه‌ی افغانستان سازی متمایل به مرکزگرایی با همان خُوی و خلق ناسیونالیسم قبیله‌ای انجام شده است. همان ناسیونالیسم وامانده که پدیده‌ی به نام طالبانسیم آخرین ایستگاه امید آن دانسته می‌شود. چون این ناسیونالیسم از یک‌سو فاقد توان جذب و ادغام هویت‌ چندقومی در درون خود است، از طرف دیگر برعکس شماری جوامع که تجربه گرایش‌‌های به ناسیونالیسم را با توسعه سیاسی و اقتصادی پشت سر نهاده‌اند. اما ملی‌گرایی افغان با رنگ و بوی فرهنگ قبیله‌محور عامل به لجن کشيدن یک سرزمین و زندگی نسبتا آرام و متمدنانه‌ی مردم بوده است. همین اکنون مردم در خاطرات تاریخی شان به خوبی مقایسه می‌کنند که ارمغان دولت افغانی و ملی‌گرایی برساخته آن طی دو قرن اخير در عرصه علم و فرهنگ، دانش و فلسفه چه بوده است؟

آیا تمامی دستاورد شاهان افغان، تنها با دوره حکمروایی همان سلطان محمود غزنوی که در قرون وسطی بیشتر اوقات مصروف شمشیرزنی بوده، برابری می‌‌تواند؟

در این میان ناسیونالیست‌های افغان پیوسته یک‌بهانه را پيش می‌کشند، که جنگ‌های داخلی و شورش‌گری اقوام دلیل این عقب‌‌مانده‌گی و فروپاشی سیاسی است. اما فراموش نکنیم که بروز جنگ‌های داخلی و شورش‌های نظم برانداز، حتی جنایات جنگی که گروه‌های چند قومی در آن مشارکت داشته‌اند، نیز محصول بحران ایده ناکارآمد افغانستان سازی است.

باید اضافه کرد در سال‌های اخیر شناخت از بحران و ناکامی دولت در افغانستان تقریبا در میان نخبگان فکری عمومی شده است. هیچ‌کسی نیست که متوجه اصل موضوع نباشد. اما در این مورد طی دو دهه بیشتر از همه دکتر پدرام ماهیت استبداد تقدس‌شده‌ای وحدت ملی را نشانه گرفته است، او شلاق‌های محکم علمی و فلسفی بر فرق تاریخ کژ حکومت‌های ناعادلانه فرو برد و عمق موضوع را به‌معرفی گرفت. این‌که روی نوعیت و چگونگی نظام سیاسی غیر متمرکز به خاطر تامین عدالت اجتماعی تاهنوز در جامعه روشنفکری با او اجماع نظر وجود ندارد، روی جايش. اما نقش او در زمینه‌ی طرح مساله و شناخت مساله قابل تایید و تمجید است. هيچ‌کسی نمی‌تواند نقش روشنگرانه و عدالت‌خواهانه او را نادیده بگیرد.

نوشته های مرتبط :