در ایام عید قربان، علی موجانی، دیپلمات جمهوری اسلامی ایران مقیم افغانستان، یادداشتی در صفحه ایکس خود نوشت که در آن به نقل از مولوی بابا جان، یکی از مسوولان طالبان در قندهار، آمده بود: «ما دولت نیستیم، امارت هستیم و به قانون خود عمل میکنیم».
آنچه را که مولوی باباجان به آقای موجانی گفته، حقیقتی است که نمیتوان از آن چشمپوشی کرد. واقعیت این است که رژیم طالبان – چه در دور قبلی و چه امروز – بیشتر بر سیستم اندیوالی استوار بوده است نه دولتداری.
ماکس وبر، یکی از بنیانگذاران علم جامعهشناسی، از سه نوع اقتدار صحبت میکند:
۱- اقتدار کاریزماتیک، که ناشی از جذابیت شخصی یا قدرت یک شخصیت است؛
۲- سلطه سنتی، که مشروعیت این نوع اقتدار ناشی از عرف و سنت میباشد؛
۳- و سلطه قانونی – عقلایی، که در آن اقتدار مال منصب و مقام است، نه افراد و اشخاص.
سلطه قانونی – عقلایی، مصداق خود را امروزه در دولتهای مدرن مییابد. در دولتهای مدرن، شما با نهادها و ساختارهای اداری مواجه هستید که هر کدام کارویژهای خود را و وظایف و صلاحیتهای شان از همدیگر تفکیک شده است. اقتدار در دولتهای مدرن در دست افراد و اشخاص نه، بلکه یک امر غیرشخصی است و متعلق به مناصب و ساختارها و نهادها. در دولتهای مدرن، دیگر سخن از وفاداری به افراد و اشخاص نیست، بلکه بحث وفاداری به نهادهای قانونی مطرح است.
رژیم طالبان اما دولت نیست، زیرا در حاکمیت این گروه، اقتدار نه مال نهادها و ساختارها، بلکه در دست اندیوالان است. اندیوالان، یعنی مجموعهای از دوستان، رفقا، همفکران و همسنگران.
سیستم حکومتداری طالبان مبتنی بر اندیوالی است؛ یعنی مثلا دیگر ساختارها آن جایگاه قانونی تعریفشدهی خود را ندارند، بلکه عملا تبدیل شدهاند به دفتر فلانی فرمانده طالب و اندیوالانش. روی ماشینهای نظامی شان نیز مینویسند: د ملا… اندیوالان»
یکی از نمونههای رفتار مبتنی بر اندیوالی طالبان، ارسال هیئتی به سرپرستی ذبیحالله مجاهد در نشست دوحه است.
نشست دوحه، یک نشست بینالمللی است که در آن نمایندگان ویژهی کشورها و سازمانهای بینالمللی در بارهی افغانستان گفتگو میکنند.
در این نشست، طالبان به جای وزیر امور خارجه یا یکی دیگری از مقامات این وزارت، هیئتی را به سرپرستی ذبیحالله مجاهد فرستادهاند.
اگرچه بسیاریها این امر را دلیلی بر وجود اختلاف میان ملاهبت الله و ملا متقی، وزیر امور خارجه میدانند، اما علتش دیگرش نیز میتواند همین سیستم اندیوالی باشد. ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان است. او در قندهار فعالیت میکند و به تعبیر دیگر، از اندیوالان ملاهبتالله محسوب میگردد. به این دلیل، رهبر طالبان، مبتنی بر همان سیستم اندیوالی، به جای یکی از مقامات وزارت امور خارجه، ذبیحالله مجاهد را در راس هیئت تعیین کرده و به دوحه فرستاده است.
برمیگردیم باز به همان سخن دیپلمات ایرانی. او در واکنش به سخن ملا بابا جان، از مسوولان امنیتی قندهار، نوشته بود که وقتی طالبان خود را دولت نمیدانند، پس چطوری انتظار دارند که کشورها دولتها آن را به رسمیت بشناسند؟
زهی خیال باطل!