توهم‌زدگی نوروزستیزان در افغانستان

دسته: تحلیل, فرهنگ, هویت
نویسنده: تحریریه روایت
1402/01/01
12:08 ب.ظ
بازدید: 1

چندسالی است که برخی نهادهای وابسته به وهابیت و سلفیت در تکاپو افتاده ‌اند تا جشن خوش‌آیین نوروز را بخوانند. یکی از دلایل کسانی که جشن نوروز را حرام می‌ خوانند، هراس آن‌ها از گرایش مجدد مردم به آیین‌های زردشتی و بودایی می‌ باشد. دیروز من با یکی از این اشخاص صحبت کردم. او می‌گفت این درست است که بزرگداشت از نوروز، دیگر از ویژگی‌های آیین زردشتی نه، بل یک پدیده جهانی می‌ باشد، اما اشخاص و حلقاتی که در این سرزمین به دنبال احیای این آیین ‌هستند در حقیقت به دنبال راه ‌اندازی توطئه علیه اسلام بوده و تلاش می‌کنند که آیین‌ های ماقبل اسلامی را جایگزین مراسم اسلامی نمایند.
وقتی استدلال‌های وی را شنیدم، به یاد تفکری افتادم که از گذشته ‌های دور تا به امروز در میان مکاتب کلامی و فقهای جهان اسلام وجود داشته و بدبختانه، سرمنشاء فرهنگ‌ ستیزی‌های بی ‌شماری گردیده ‌است. این تفکر، عبارت از تئوری توطئه می ‌باشد.
تعریف تئوری توطئه
تئوری توطئه عبارت از تئوریی است که رویدادی کنونی یا تاریخی را نتیجه‌ نقشه‌ مخفیانه‌ گروهی دسیسه‌ گر (عموماً قدرتمند) می ‌داند. در تعریفی دیگر، تئوری توطئه عبارت است از نداشتن اعتقاد یا باورنکردن شکل ظاهری و رسمی رویدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی. تئوری توطئه در شکل حاد آن بیانگر این است که تمامی بدبختی ‌های عالم در پی اعمال گروهی از افراد پرنفوذ و معمولاً پنهان است. در بیان این مفهوم گفته می‌شود گروه ‌های کوچک و تیزهوشی دارای امکانات سیاسی، مالی، نظامی، روانی و علمی در پس تمام حوداث خوب و بد این دنیا هستند.

جایگاه تئوری توطئه در جهان اسلام
تئوری توطئه اگر چه یکی از پدیده‌ هایی است که در تمام فرهنگ‌ها موجود می ‌باشد، اما در میان مکاتب کلامی و فقهی جهان اسلام از محبوبیت فوق ‌العاده ‌ای برخوردار می ‌باشد. گفته می‌شود که حتی خردگراترین مکتب کلامی مسلمانان (معتزله)، نیز از این بیماری رنج می ‌برده و در تبیین حوادث، وقایع و رویدادها به آن متوسل می ‌شده ‌است. معتزلی ‌ها، امام احمدحنبل را برای آن شلاق زدند که فکر می‌کردند او وابسته به گروه‌های یهودی و نصرانی بوده و به همین خاطر، قرآن را «قدیم» خوانده ‌است. استفاده از تئوری توطئه اگر چه امروزه عمومیت پیشین خود را از دست داده و جای خود را به نگرش عقلانی واگذار نموده است، اما در میان تکفیریان و گروه‌های تندرو هنوز هم از محبوبیت برخوردار می ‌باشد. حسین احمد الخشن، محقق برجسته‌ لبنانی، در این مورد می‌گوید: «از چیزهایی که باید در گفتمان اسلامی مورد توجه قرار گیرد، آن است که توهم توطئه بر این گفتمان غالب است. این توهم، اندیشه‌ی‌ برخی از اسلام‌گرایان را به اندیشه ‌ای بسته بدل کرده که از هر حادثه جدیدی می ‌هراسد و از هر اقدام دیگری بیم دارد و آن را در جایگاه توطئه و خیانت قرار می ‌دهد و واژه‌ ها معناهایی به خود می‌گیرد که آن را بر نمی‌ تابد و به جای واقعیت‌ها بر اساس نیت‌ها داوری می‌کند. این ذهنیت، خود را بر گفتمان بسیاری از اسلام‌گرایان تحمیل کرده و آن را به رنگ خویش درآورده، و به همین دلیل، به گفتمان تشکیکی، خصمانه و دورکننده بدل شده است».

همچنین بخوانید: تجلیل از نوروز در مقر سازمان ملل

تعریف فرهنگ فارسی از منظر تئوری توطئه
یادم می‌آید وقتی که مدرسه می ‌رفتم و معارف دینی را فرا می‌گرفتم، یکی از احادیثی را که همیشه می‌خواندیم این بود: « به مسلمانان گمان نیک کنید تا هنگامی که شری از وی سر نزده ‌است). فکر می‌کنم پیامی را که این حدیث می‌خواهد ابلاغ کند، همانا ایجاد و تحکیم فضای اعتماد و همدلی میان مومنان و مبارزه علیه بدگمانی در میان مسلمانان می ‌باشد. باید گفت با وجود حضور چنین نص صریح علیه بدگمانی، شوربختانه یکی از ویژگی ‌های فقهاء و رهبران کلامی جهان اسلام این بوده است که همیشه نسبت به ایران و فرهنگ ایران ‌زمین بدبین بوده و آن را به عنوان یک رقیب بالقوه برای اسلام و دنیای عرب تلقی می‌کرده ‌اند. رقیب پنداشتن ایران و ایرانیان، برای تمدن اسلامی شاید دلایل مختلف داشته باشد، اما مهم‌ترین علت آن پیشینه‌ تمدن و قدرت این سرزمین می‌ باشد.
برخلاف سایر کشورهای اسلامی، ایران و حوزه تمدنی ایران باستان یکی از مناطق مفتوحه‌ اعراب بود که پیش از اسلام، هم دارای تمدن برتر بود و هم یک امپراتوری را اداره می‌کرد. بنابراین، باید گفت که حضور این درخشندگی و تابندگی در تارک تاریخ ایران، باعث گردیده بود که فقهای مسلمان از خیزش و جنبش مجدد ایرانیان باستان هراس داشته و همواره لرزه بر اندام داشته باشند. آن‌چه که این هراس را در میان اعراب بیش‌تر تقویت نموده بود، وفاداری ایرانیان به فرهنگ، عنعنات و رسوم شان بود. ایرانیان در درازنای تاریخ نشان داده‌ اند در کنار آن‌که مسلمان خوبی هستند، هم‌چنان ایرانیان خوبی نیز می ‌باشند. دکتر سیدحسین نصر در مقاله ی «برخورد تمدن‌ها و سازندگی آینده بشر» می‌گوید که برای ایرانیان همواره بدان اندازه‌ که مساله فرهنگی داغ بوده، مساله‌ قومی و نژادی نبوده است. او مثال می ‌زند دوره‌ اسلامی را: «ایرانی‌ها در دوره‌ اسلامی پذیرفته بودند که پادشاهان شان ترک‌ نژاد باشند (مانند سلاجقه و غزنویان) و برای آن‌ها مساله قومی و نژادی مطرح نبود بلکه مساله فرهنگی مطرح بود».
اهتمام به مساله فرهنگی در کنار آن ذهنیت توهّم‌ زده، باعث گردید که ما هدف حملات فقهاء و متکلمان عرب قرار بگیریم. درست از همین ‌جا است که امروزه ما با حجم بزرگی از ادبیات ضد ایرانی در کتاب‌های فقهی و کلامی مواجه هستیم.
من در اینجا استناد می‌کنم به سخنان ابن حزم. ابن حزم اندلسی (۴۵۶- ۳۸۴ هجری) که یکی از رهبران گروه ‌های تکفیری و سلفی‌ می ‌باشد، در مورد ما فارسی ‌زبانان چنین می‌ گوید: «فارس‌ها حکومت کهن داشتند و نیروی قدرتمندی بودند که بر ملت‌ها حاکم بودند، حتا خود را آزاده و دیگران را بنده می‌دانستند. اما این حکومت به دست مسلمانان اعراب نابود شد که به حق ضربه ‌ای بزرگ و آزمایشی عظیم بود. چون‌که اعراب مسلمان برای فارس‌ ها و دیگر اقوام همسایه خطری محسوب نمی ‌شدند، به همین دلیل نمی ‌توانستند که بپذیرند که مغلوب اعراب شده ‌اند، به راه‌های گوناگون و طرق متعدد متوسل شدند تا با اسلام به منازعه برخیزند… به علت آن‌که نتوانستند با توسل به شمشیر به مرادشان برسند در پی حیله و نیرنگ برآمدند».

همچنین بخوانید: اسلام، دین اعتدال و انعطاف و موافق سنت‌های نیکو

ابن حزم هم‌چنین با اشاره به رویداد سقوط حکومت اموی‌ ها به همکاری مردم خراسان می‌گوید: «عجم در خراسان امر حکومت را به دست گرفت و پادشاهی کسری را دوباره برگرداند و دیوان‌های اعراب، دیگر بی‌ اهمیت شدند». من در این‌جا به آرایی ابن حزم برای آن اشاره کردم که ایشان رهبر مستقیم گروه ‌های تکفیری و سلفی می ‌باشد و تأثیر فوق ‌العاده‌ای بر این جریان گذاشته است.
بنده هنگامی که در مدرسه عالی امام ابوحنیفه و دانشکده شرعیات درس می‌خواندم، همواره با سلفی‌ ها دست و پنجه نرم می‌ کردم. سلفی ‌ها عادت داشتند که مقلدان و پیروان مذاهب مختلف اسلامی را تکفیر کنند. آن‌ ها در این مورد، استناد می‌کردند به سخنان ابن حزم: «تمامی آنانی که تقلید می‌کنند و تابع یکی از صحابه یا یکی از تابعین یا از مالک یا از ابوحنیفه یا از شافعی یا از سفیان یا از الاوزاعی یا از احمد حنبل یا از داود اصفهانی هستند بدانند که اینان از دنیا و آخرت آنان مبری هستند».
تکفیر هویت فارسی‌زبانان
پیامد این نگرش برای فرهنگ و تمدن زبان‌ پارسی این شد که همه‌ رسوم و عنعنات و حتی فرآورده‌های فکری و فرهنگی مان – از تصوف و عرفان گرفته تا به جشن نوروزی و زبان فارسی – تکفیر شوند و حرام تلقی گردند. این درحالی است که اسلام نسبت به فرهنگ‌ های بشری دید باز داشته و همه را به رسمیت می ‌شناسد. وقتی قرآن عظیم‌ الشان، کتاب مقدس مسلمانان، خطاب به بشریت می‌گوید که خداوند شما را قبیله قبیله و قوم و قوم آفریده ‌است تا همدیگر را بشناسید، در حقیقت می‌خواهد همین تکثر هویت‌ها و فرهنگ‌های بشری را گوش‌زد کند و مسلمانان را به التزام به اصل «وحدت در کثرت» فرا بخواند. بنابراین، باید گفت: تحریم نوروز و دیگر نمادهای هویت ایرانی، بیش‌تر از آن‌که جنبه‌ دینی داشته باشد، ریشه در یک توهّم دارد و ناشی از یک بیماری می ‌باشد؛ بیماری توهّم ‌زدگی یا همان پارانویا. کسانی که فکر می‌کنند ایرانیان و فارسی ‌زبانان درصدد راه ‌اندازی توطئه علیه اسلام می ‌باشند و بنابراین، باید هویت آن‌ها سرکوب گردد، به جای بحث و استدلال با آن‌ها، باید تحت مراقبت درمانی قرار گرفته و به روان‌پزشک مراجعه کنند.
شما اگر هرقدر برای شان از خدمات متقابل اسلام و ایران بگویید و از کارنامه ‌های درخشان ابوعلی سینا و البیرونی و مولانا جلال‌الدین محمد بلخی در راه رشد و بالندگی تمدن اسلامی یاد کنید، آن‌ها قناعت نخواهند کرد بل به همان جزم‌ ها و دگم‌ ها و توهمات پیشین شان خواهند چسپید و تا گور، «مرگ بر ایران» خواهند گفت. این در حالی است که اگر آن‌ها واقع‌بین ‌تر باشند درخواهند یافت که ایرانیان و هویت ایرانی دشمن اسلام نه، بل از بانیان تمدن اسلامی می ‌باشند.
تجربه ثابت ساخته است کسانی که واقع‌بین و قدرشناس اند، مانند حسن حنفی، اسلام‌ شناس و دانشمند معروف عرب، به نقش ایرانیان در تکوین تمدن اسلامی اعتراف کرده ‌اند. حسن حنفی در جایی پیرامون نقش فارسی زبانان در شکوفایی تمدن اسلامی می‌ نویسد: « رابطه فرهنگی فارسی زبانان و اعراب در ساختن فرهنگ اسلامی در دوره ‌های گوناگون تداوم داشته و در تقویت و پویایی فرهنگی نقش بسزایی ایفا کرده است. فرهنگ فارسی از طریق کتب منبع و اصلی از زبان فارسی به زبان عربی برگردانده شد و در حوزه فرهنگ اسلامی مورد بررسی قرار گرفت. از همان آغاز ترجمه‌ کتاب جاویدنامه که توسط سکویه به عربی ترجمه شد، فرهنگ فارسی به موازات فرهنگ یونانی در رشد و شکوفایی فرهنگ اسلامی نقش مهمی ایفا نمود. بسیاری از منابع اصلی تصوف به زبان فارسی بوده و هم‌چنین ریشه ‌های بسیاری از مباحث درباره اخلاق در حوزه فرهنگ اسلامی را می ‌بایست در زبان فارسی جستجو کرد. بسیاری از راویان حدیث هم‌چون صحیح بخاری، ابن ماجه، ترمذی و ابوداوود، فارسی زبان بوده ‌اند.
از پایه‌گذاران علوم دقیقه، هم‌چون ریاضیات و علوم طبیعی می‌توان از بیرونی، خوارزمی، کاشانی، طوسی و… نام برد که همگی فارسی زبان هستند. در زمینه فلسفه اسلامی، فلاسفه ‌ای هم‌چون ابن سینا، ملاصدرای شیرازی و ناصرخسرو نیز فارسی زبان می ‌باشند. پایگاه اصلی مذهب تشیع که از مذاهب اصلی و مادر به حساب می‌آید در ایران است.
در مجموع زبان فارسی و زبان عربی، هردو زبان تألیف علم در حوزه فرهنگ اسلامی به حساب می ‌آیند. ابن سینا و غزالی در نگارش کتب خویش از این دو زبان بهره فراوان برده ‌اند. مرامنامه ‌های تصوف به زبان فارسی تبیین و تنظیم یافته است.
شاه‌نامه فردوسی به زبان فارسی همراه با زبان ترکی در آسیای میانه تأثیر مهمی از خود برجای گذاشته است. فارسی زبانان در طول پنج قرن امپراطوری عباسی را همراهی کرده ‌اند و در دولت‌ های آن نقش مهمی ایفا نموده اند. گسترش اسلام در آسیای میانه محصول تلاش ایرانیان است».
مسئولیت ما
من وقتی می‌نویسم که خطبه خواندن در گوش این بیماران فایده ندارد، نباید چنین استنباط کرد که بنده مخالف بحث و جدل با این قشر می ‌باشم. بر عکس، من ترجیح می ‌دهم که این گفتگوها ادامه پیدا کند تا اقشار دیگر جامعه‌ مان از شر تفکرهای زیان‌بار آن‌ها رهایی یافته و به هویت شان احترام بگذارند و از آن پاس‌داری کنند. ما باید به جوانان و نسل‌های آینده‌ مان بیاموزیم که هویت ما مرکّب از سه جزء می ‌باشد: هویت ایرانی، هویت اسلامی و عناصری را که تازه از دنیای مدرن وام گرفته ‌ایم. ما باید به جوانان به صراحت بفهمانیم که پاسداری از این سه جزء، وظیفه ملی و وجدانی مان می‌باشد.

همچنین بخوانید: نوروز؛ جشن رستاخیز طبیعت

نوشته های مرتبط :