فرخنده‌کُشی؛ آسیب‌پذیری جامعه ما از «خبر جعلی»

دسته: بانوان, تاریخ, تحلیل, عقیده, فرهنگ, هویت, ویژه خبری
نویسنده: تحریریه روایت
1401/12/27
4:14 ب.ظ
بازدید: 1

هشت سال قبل، درست در چنین ایامی، یعنی یکی دوروز قبل از نوروز، خانمی به نام فرخنده در نزدیکی مسجد شاه دوشمشیره‌ی کابل توسط جماعتی از مردم رهگذر زجرکش شده و جسدش سوزانده شد. از آن زمان تا اکنون هر از گاهی نویسندگانِ ما در باره‌ی علل و عوامل آن واقعه می‌نویسند و تحلیل و تفسیر می‌کنند؛ طوری که برخی دین و دین‌داری عامیانه را مسوول معرفی می‌کنند، شماری از فرهنگ خشونت در میان مردم ما گلایه کرده و از تاثیر چنددهه جنگ بر روان شهروندان سخن می‌گویند.

من اما این‌جا می‌خواهم بپرسم که چه خبری، آن جنایت را رقم زد؟

یک خبر جعلی، و آن این‌که فرخنده قرآن را به آتش کشانده است. این خبر جعلی را تعویذنویس زیارت پخش کرد و رهگذران نیز بدون بررسی صحت و سقم آن با سنگ و چوب به جانش افتاده و آن دختر معصوم را کشتند و سوزاندند. بعدها معلوم شد که داستان به آتش‌کشاندن قرآن توسط فرخنده، خبر جعلی بیش نبوده و این دختر خود حافظ قرآن نیز بوده است.

زجرکشی فرخنده چیزی را که ثابت کرد این است که جامعه‌ی ما در برابر اخبار جعلی خیلی آسیب‌پذیر است؛ به گونه‌ای که هر دروغی می‌تواند احساسات مردم ما را تحریک کند و به خشونت وا دارد.

پرداختن به این مورد به دلیلِ آن مهم است که ما امروزه در عصر شبکه‌های اجتماعی مجازی زندگی می‌کنیم. در شبکه‌های اجتماعی یکی از چیزهایی که به وفور دیده می‌شود، اخبار جعلی است. فیسبوک مانند روزنامه نیست که سردبیر و هیئت تحریر داشته باشد و پیش از نشر هر مقاله و خبری صحت و سقم و منابع آن را بررسی کند، بلکه هر کسی یک گوشی هوش‌مند در اختیارش باشد می‌تواند هر نوع راست و دروغ را در شبکه‌های اجتماعی منتشر نماید. به همین دلیل، فیسبوک و سایر شبکه‌های اجتماعی به «بهشتی برای نفرت‌پراکنان و تئوری‌توطئه‌بافان» تبدیل شده‌اند؛ طوری که روزانه صدها دروغ و خبر جعلی در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود و کاربران نیز آن را پذیرفته و در همه جا نشر و پخش می‌کنند. از این اخبار گاهی برای تخریب یک شخصیت استفاده می‌شود و گاهی نیز برای نفرت‌پراکنی قومی.

همچنین بخوانید: چرا امسال همگرایی با «فلسطین» در میان افغانستانی‌ها بیش‌تر محسوس است؟

چندی پیش کتابی از اشتفان تسوایگ می‌خواندم به نام «گریز به جاودانگی: لحظه‌هاي درخشان تاریخ». در بخشی از این کتاب داستان سقوط امپراتوری بیزانس بدست سلطان محمد فاتح روایت می‌شود. او در این کتاب ضمن آن‌که به شماری از عوامل مهم فتح قسطنطنیه از جمله نبوغ نظامی سلطان که برای بار نخست کشتی‌ها را از راه خشکه انتقال داد اشاره می‌کند، می‌گوید در آخر آن‌چه ضربه نهایی را بر این امپراتوری وارد کرد خبر جعلی بود. و آن خبر جعلی از این قرار بود که هنوز امپراتوری از پشت حصارها و دیوارهای شهر داشت سرسختانه از خود دفاع می‌کرد که ناگهان در داخل دژ شایعه شد که لشکر ترک‌ها وارد شهر شده‌اند. در حالی که فقط چند جنگ‌جوی ترک از یک مسیر پنهانی وارد شده بودند و از لشکر هیچ خبری نبود. وقتی این آوازه داخل شهر پیچید جنگجویان مسیحی فکر کردند که در حق شان خیانت شده. هر کدام مواضع شان را ترک گفته و به سوی کشتی‌های شان گریختند. امپراتور تنها ماند. ترک‌ها وارد شدند و امپراتور و امپراتوری را زیر سم اسپ‌های شان خرد و خمیر کردند.

آری اخبار جعلی به این اندازه قدرت‌مند است که امپراتوری‌ها را می‌تواند شکست دهد. اگر می‌خواهیم از آسیب‌پذیری مردمِ ما در برابر اخبار جعلی بکاهیم، نیاز است که رسانه‌ها در راستای ترویج تفکر انتقادی و خرد نقاد در جامعه تلاش کنند. خرد نقاد به قول برتراند راسل، یعنی جایگاهی میان شکاکیت و قطعیت. خرد نقاد یعنی این‌که مردم ما هر خبری را به محض منتشرشدن نپذیرند. از چه راهی می‌توان تفکر انتقادی را در میان مردم ترویج کرد، موضوعی است که ان شاءالله در یادداشت‌های بعدی به آن خواهم پرداخت.

همچنین بخوانید: تصاویر رهبر طالبان در کابل آتش زده شد

نوشته های مرتبط :