جنبش طالبان و نظریه عصبیت ابن خلدون

دسته: تاریخ, تحلیل, هویت
نویسنده: تحریریه روایت
1401/12/17
2:00 ب.ظ
بازدید: 31

ابن خلدون یکی از برجسته‌ترین دانشمندان شرق، در جایی ظهور و سقوط تمدن‌های بشری را بر اساس مفهوم عصبیت تحلیل می‌کند و آن را عامل اصلی بسیج قوا و تشکیل دولت‌ها در جامعه قبیله‌ای می‌داند. بر بنیاد نظریه عصبیت ابن خلدون تشکیل دولت فقط بر اساس پیوندها خونی/ژنیتکی امکان پذیر و شدنی است. کسانی می‌توانند بر صاحبان عصبیت حکومت کنند که از جنس و نسب آنها باشند (۱). بنابراین، در جامعه قبیله‌ای اگر افراد یا گروه‌ها خارج از خیمه‌ها و خیرگاه‌های قبیله‌ای به حکومت برسند، مورد قبول قبیله هرگز بوده نمی‌تواند. جایگاه پشتون‌ها و به ویژه طالبان در افغانستان ناشی از هم‌زیستی و دیگر پذیری و روحیه قبیله‌ای پشتون‌والی غیر منعطف است.

هسته‌های رهبری بنیادهای اصلی جنبش به نام طالبان را پشتون‌ها شکل می‌دهد و طالبان خود را میراث‌دار قدرت قبیله‌ای پشتون‌ها می‌دانند(۲).

در واقع در ساختار فکری جامعه قبیله‌ای پشتون‌ها و طالبان عصبیت‌های قومی و قبایلی و جود دارد و این پدیده کلیدی‌ترین نقش را در مناسبات قدرت در میان پشتون‌ها دارد. پشتون‌ها بر این باور اند که افغانستان سرزمینی است که متعلق به افغان‌ها/پشتون‌ها است و دیگر اقوام و اقلیت‌های قومی ساکن در این کشور هیچ حق ندارند که قدرت را در دست داشته باشند. بنا‌براین ایشان قدرت را میراثی و مال شخصی جامعه پشتون می‌پندارند و به این باور اند که تنها پشتون‌ها می‌توانند بر بقیه هویت‌های قومی در جامعه متکثر و چندین تباری افغانستان حکومت کند(۳). طالبان که در میانه‌های دهه ۱۹۹۰م به همکاری بخش اطلاعات و نهادهای دینی پاکستان ظهور کرد قدرت را که مال میراثی پشتون‌ها می‌پندارند از دست رفته دیدند و حضور یک غیر پشتون در رأس قدرت افغانستان و گردانندگی چرخه‌ی سیاست این کشور توسط یک غیر خودی برای شان قابل قبول نبود. به این اساس برای دوباره به دست آوردن قدرت قیام و شورش بر پا نمودند و حکومت شان را تحت عنوان امارت اسلامی تاسیس کردند(۴).

همچنین بخوانید: جسد آزادالحق برنده مدال طلا پس از ۱۰ روز در بغلان پیدا شد

یکی از بارز‌ ترین ویژگی‌های تفکر قبیله‌ای عدم توانای برقراری ارتباط فراقومی و فراقبیله‌ای است، به گونه‌ای که عملکرد غیر عادلانه‌ی طالبان به عنوان یک گروه سوار بر موج عنصر قومیت در مقابل سایر هویت‌های موجود در افغانستان و رفتار ضد بشری و دینی این گروه در برابر تاجیکان، هزاره‌گان و اوزبیکان که از هر گزینه‌ی برای سرکوب حرکت‌های عدالت‌خواهانه‌‌ی ایشان چون کوچ‌اجباری، غصب زمین و املاک مردمان بومی به ویژه در شمال افغانستان استفاده می‌کند خود بیان‌گر عصبیت و دیگری‌ستیزی این گروه را به نمایش می‌گذارد. این روند در شیوه حکومت‌داری شان چه در دور اول دهه ۹۰ و چه در حال حاضر که قدرت را با توجه به نقش که پشتون‌ها در مناسبات قدرت افغانستان در دوهه پسین داشتند به دست آوردند هیچ دغدغه‌ی دینی و ایدئولوژیک ندارند بلکه سلطه طلبی، انحصارگرایی، دیگری ستیزی و نگاهی قوم محور شان نشان داده است که این جریان کاملا یک گفتمان قومی و وجهی مشترکی ایشان پشتون‌والی و پشتون بودن است.

امروز که بیش از یک سال از دوباره روی کار آمدن جریانِ به نام طالبان، خروج آمریکا و فروپاشی نظام جمهوریت در افغانستان می‌گذرد بررسی‌های انجام شده از سوی نهادهای مختلف جهانی نشان می‌دهد که این گروه هیچ تغییری نکرده و هنوز هم عصبیت قومی بن‌مایه‌ی فکری و دولت‌داری ایشان را شکل می‌دهد و هیچ حقِ برای سایر اقوام و اقلیت‌های افغانستان چندین تباری قائل نیستند و تنها کیک قدرت افغانستان را مال میراثی پشتون‌ها دانسته و خود شان می‌خورند و دیگران اصلا حق استفاده از آن را ندارند.

همچنین بخوانید: یک کارمند امنیت ملی حکومت پیشین در خوست توسط طالبان بازداشت شد

منابع

۱- امامی، حسام‌الدین(۱۳۷۸)، افغانستان و ظهور طالبان،تهران:شاب.

۲- سعادت،عوض علی(۱۳۸۵)، گذار از گفتمان قومیت به گفتمان ملیت، تهران.

۳- مقدمه ابن خلدون(۱۳۷۵).

۴- نظری،فرزاد(۱۳۹۸) مبانی سیاسی طالبان با داعش، تهران.

نوشته های مرتبط :