مسجد آبی در ولایت بلخ یکی از بناهای تاریخی و بااهمیت افغانستان است. این بنا در شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ، موقعیت دارد که سالانه هزاران گردشگر خارجی و داخلی از آن دیدن می‌کنند.
این بنای تاریخی نزد مردم افغانستان به‌دلایلی‌چند جایگاه بسیار بااهمیت دارد.
بنای تاریخی و معماری کهن
یکی از دلایل اهمیت مسجد آبی بلخ، تاریخی بودن آن و شکل معماری شرقی ویژه‌ی آن است. این بنا در افغانستان کم‌نظیر است ازاین‌رو مردم به آن به‌عنوان یک بنای تاریخی- فرهنگی می‌نگرند.
این بنای تاریخی یکی از باشکوه‌ترین شاهکارهای معماری شرقی، دوره تیموریان است. ساختمان این مسجد تقریبا به‌طور کامل با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشیده شده است و دو گنبد فیروزه‌ای بزرگ در دو طرف ساختمان مسجد قرار دارد که از نقاط دور قابل‌مشاهده است.
مسجد آبی کنونی اساساً بروی مسجد قدیمی بنا یافته که در حدود ۱۲۲۰ توسط چنگیز نابود شده و سپس بازسازی شده است.
مسجد آبی در طی سالیان و قرن‌ها بارها تخریب و بازسازی شده است و سلاطین و حاکمان مختلفی در بازسازی آن نقش داشته‌اند. این مزار در زمان شاهرخ شاه تیموری و به همت همسرش گوهرشاد بیگم تعمیر گشت که هنوز هم پابرجاست.
انتساب آن به آرامگاه حضرت علی
یکی دیگر از دلایل اهمیت این بنا، انتساب آن به آرامگاه حضرت علی(رض) است. مسجد آبی بلخ که به نام‌های مسجد کبود و روضه مبارک نیز یاد می‌شود به باور بسیاری، آرامگاه حضرت علی (رض)، خلیفه‌ی چهارم مسلمانان است.
بر اساس روایت‌ها، پیکر حضرت علی (رض) را پس از شهادت توسط شتری تا محل امروزی مزار شریف آورده شده و امام حسن و امام حسین پیکر مطهر ایشان را در این محل دفن کرده‌اند.
روایت دیگری می‌گوید که در زمان منصور دوانیقی، محبان امیر‌المومنین، به خاطر نگرانی از وجود خوارج پیکر امام را از قبر بیرون آورده و از نجف دور کردند. بر اساس این روایت که عالمان افغانستانی زیادی به آن معتقدند، ابومسلم خراسانی پیکر را به بلخ آورده و محل قبر را پنهان می‌کند. این پنهان کردن تا قرن نهم ادامه پیدا می‌کند تا این‌که چند درویش به‌طور هم‌زمان خواب می‌بینند که حضرت علی (رض) در آن محل مدفون است. عبدالرحمن جامی و دیگر بزرگان نیز حرف درویشان را می‌پسندند و مقبره آن حضرت را بنا می‌کنند. قدمگاه‌های متعددی نیز در مسیر حرکت تابوت مطهر از نجف به بلخ در خراسان بزرگ موجود است، مانند قدم گاه شاه ولایت مآب و زیارت سخی جان و شاه مردان جان و … در مرو، بخارا و کابل.
نوروز و میله گل سرخ
یکی دیگر از دلایلی که به اهمیت مسجد آبی افزوده است جشن نوروز در بلخ است. نوروز در بلخ به گونه‌ی متفاوت‌تری نسبت به دیگر شهرهای افغانستان گرامی‌داشت می‌شود. و به همین لیل هزاران افغانستانی و شماری از شهروندان خارجی در نزدیک‌های نوروز به این شهر سفر می‌کنند تا در مراسم جهنده بالا و جشن گل سرخ شرکت کنند.
بر اساس رسم آیینی، مراسم جهنده بالا با اشتراک هزاران نفر از شهرهای افغانستان در اولین روز نوروز و سر ساعت ۹ صبح در صحن غربی زیارت «سخی» یا روضه مبارک آغاز می‌شود و علم زیارت به نام جهنده‌ی حضرت علی برافراشته می‌شود و تا ۴۰ روز در این صحن به اهتزاز درمی‌آید.
بر روی دروازه جنوبی روضه سخی، شعری از نورالدین عبدالرحمن جامی شاعر قرن نهم هجری حک شده است که چنین است:
گویند که مرتضی‌علی در نجف است در بلخ بیا ببین چه بیت‌الشرف است
جامی نه عدن گوی و نه بین‌الجبلین خورشید یکی و نور او هر طرف است
