افراطیت قومی و فارسی‌ستیزی در افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
1401/12/02
10:55 ق.ظ
بازدید: 5

وقتی به بیستِ سالِ گذشته نگاه می‌کنم می‌بینم که یکی از محورهای منازعه در میانِ نسل جوان ما سیاستِ زبانی دوره‌ی جمهوریت بوده است. دولت‌مردانِ جمهوریت متاسفانه هر از گاهی با اقدامات جنجال‌برانگیز خود به جدال‌های زبانی در افغانستان دامن می‌زدند. نخستین اقدام تفرقه‌انگیز آن‌ها، حذف زبان فارسی از سرود ملی بود. با وجودی آن‌که کرزی به نمایندگان لویه جرگه قانون اساسی وعده سپرده بود که با صدور فرمان دولتی دستور خواهد داد که سرود ملی به هر دو زبان فارسی و پشتو تهیه گردد، اما چنین نکرد. سپس شماری دیگری از افراطیون قومی در متن مصوبه‌ی قانون اساسی ماده‌ای را جعل کردند که در آن بر «ضرورت حفظ مصطلحات ملی» تاکید شده است. این ماده در حالی که به گواهی نمایندگانِ حاضر در لویه جرگه قانون اساسی یک «جعل بزرگ» بود، در دوره‌ی جمهوریت به متن مقدسِ افراطیون قومی مبدل شد و آن‌ها با استناد به آن تا توانستند با زبان فارسی دشمنی کرده و بر طبل جدال‌های زبانی کوبیدند. یکی از رهبران این جریان عبدالکریم خرم بود. آقای خرم در هنگامی که وزیر اطلاعات و فرهنگ بود نام «نگارستان ملی» را به «گالری ملی» تبدیل کرده و خبرنگاری را در بلخ به جرم این‌که «پوهنتون» را دانشگاه گفته است از کار اخراج کرد. سپس رهبری این جریان به دستِ اشرف غنی افتاد. من در طولِ دوره جمهوریت دوبار غنی را از نزدیک دیدم. یک‌بار هنگامی که نامزد ریاست جمهوری بود. در این دیدار از غنی پرسیدم که نظرش در باره «منازعات زبانی» جاری بر سر واژه‌ی «پوهنتون» و «دانشگاه» چیست؟ در پاسخ گفت: «پوهنتون کابل در حالِ حاضر نه «دانشگاه» است و نه «پوهنتون»؛ بلکه یک باتلاق تعصب قومی است. من در گام نخست تلاش می‌کنم این نهاد را از چنین وضعیتی بیرون کنم». یعنی این‌که از جواب‌گفتن طفره رفت و نخواست در ایام کمپاین‌های انتخاباتی مردم از سیاست‌های زبانی او آگاه شوند. باری دوم غنی را هنگامی از نزدیک دیدم که او در ارگ در قامت رییس جمهور حضور داشت. در این دیدار گروهی از نویسندگان افغانستان نیز حضور داشتند. او خطاب به نویسندگان گفت که نباید در کتاب‌ها و مقالات تان از واژه‌های فارسی استفاده کنید. او زبان فارسی را متعلق به ایران خواند و زبان مردم افغانستان را دری نامید. سیاست‌ِ فارسی‌ستیزی حکومت غنی باعث تشجیع شماری دیگری از افراطیون قومی در رسانه‌ها و دانشگاه‌ها شد تا بی‌محابا به آتشِ این جدال بدمند و منازعات زبانی را در افغانستان تشدید نمایند.

همچنین بخوانید: سیاست زبانی طالبان؛ حذف فارسی و تعمیم پشتو

اگر چه فارسی‌ستیزی در افغانستان قدمت صدساله دارد و تاریخ‌چه‌اش به عصر امیر امان‌الله خان و محمود طرزی می‌رسد، اما به اندازه‌ای که غنی و حواریونش با دامن‌زدن به منازعات زبانی میان مردم تفرقه انداختند در هیچ عصر دیگری چنین اتفاقی نیفتاده بود.

غنی و حواریونش مردم افغانستان را «کالبدشکافی» کردند. وقتی کالبد شکافی می‌گویم حکایتی از گاندی یادم می‌آید که در دفترچه یادداشت‌هایم با این شرح گنجانده‌ام: «حكايت مي كنند كه دولت بريتانيا در سال ١٩٣١ كنفرانسي را در لندن زير عنوان “ميزگرد هند” برگزار كرده و از گاندي نيز به اشتراك دعوت كرده بود. وقتي گاندي در كنفرانس حضور مي يابد، متوجه مي شود كه او را به نمايندگي از فرقه خاصي، یعنی به عنوان سخنگوي هندوها، دعوت كرده اند. وقتي پرس و پال مي كند، متوجه مي شود كه ساير اعضاي هيئت نيز هر كدام به نمايندگي از فرقه اي دعوت شده اند. اعضايي هيئت به تفكيك قوميت از سوي نخست وزير بريتانيا انتخاب شده بودند. گاندي خشمگين مي شود و اعتراض مي كند. او به رسم اعتراض مي گويد: درست است كه من يك هندو هستم، اما اين جا به حيث سخنگوي بزرگ ترين حزب سياسي هندوستان آمده ام؛ حزب فراگيري كه خود را نماينده همه ملت هند مي داند و من از آدرس اين ملت صحبت مي كنم. سپس در جلسه اي كه در “انستيتوت سلطنتي امور بين المللي” برگزار مي شود، در برابر تقسیم‌بندی مذهبی جامعة هند به شدت مقاومت و ایستادگی کرده و آن را”كالبدشكافي و تجزيه ملت” می‌نامد».

“کالبدشکافی ملت” اسمی با مسمای برای استراتژی طراحان منازعات زبانی در افغانستان نیز است. این اصطلاح از علم پزشکی وام گرفته شده است. در علم پزشکی از این اصطلاح برای برش دادن یا جداکردن بافت‌های بدن به منظور مطالعه آن استفاده می‌شود. افراطیت قومی نیز با تقسیم و طبقه‌بندی آحاد یک ملت در چارچوب هویت‌های تکوارة جداگانه، پیکر آن ملت را چندپاره می‌کند و بافت‌هایش را از همدیگر جدا می‌سازد. و این جدایی تا بدان‌جا می‌کشد که هر کدام در چهرة دیگری تصویر خصم را دیده و آهنگ نابودی‌اش را می‌کند.

همچنین بخوانید: روز زبان پشتو را گرامی می‌داریم!

واقعیت این است که اقوام افغانستان از لحاظ زبانی هویتِ تک‌واره ندارند و یا به تعبیری دیگری نمی‌توانیم بگوییم مردم افغانستان به دو دسته‌ی فارسی‌زبان و پشتوزبان تقسیم می‌شوند. زیرا زبان فارسی، زبان قومی نیست، بلکه زبان میانجی و زبان تفاهم بین‌الاقوامی است و هر پشتوزبان در کنار این‌که به پشتو صحبت می‌کند فارسی را نیز می‌داند. هم‌چنان اوزبیکان و ترکمن‌ها و بلوچ‌ها و پشه‌ای‌ها. معنایش این است که زبان فارسی، زبان همه‌ی اقوام و بخشی از هویت آنان نیز است و ما در افغانستان دچار ناهمزبانی نیستیم، بلکه همه همزبانیم و این نه تنها هیچ تناقضی با تنوع زبان‌های قومی ندارد، بل خود نمونه‌ای است از «وحدتِ در کثرت». اگر ما دولت‌مردانِ صادق به وطن می‌داشتیم، آن‌ها در کنار توجه به رشد و توسعه زبان‌های قومی تلاش می‌کردند که فارسی را نیز تقویت کنند. زیرا تقویت زبان فارسی باعث تقویت بیش‌تر همزبانی مردم می‌شد. همزبانی خیلی مهم است. در جامعه‌ای که زبانِ مشترک وجود نداشته باشد، احتمال ایجاد و شکل‌گیری همگرایی نیز کمتر می‌باشد. ساموئل هانتینگتون، متفکر و نظریه‌پرداز امریکایی، وقتی می‌شنود که باب مارتینز، فرماندار جمهوری‌خواه ایالت فلوریدا گفته است: «مابرای امریکایی‌ها مذهب و نژاد انتخاب نمی‌کنیم و برای آن‌ها زبانی هم انتخاب نکرده ایم.» مخالفت خود را با این نظر چنین ابراز می‌دارد: « میگل دو آنامانو می‌گوید زبان خون جاری شده در روح است، زبان اساس جامعه است. از این نظر، به رغم دیدگاه فرماندار مارتینز، زبان اساساً با نژاد و مذهب متفاوت است. مردمی که دارای نژاد و مذهب مختلف بوده اند، اغلب با هم به مبارزه برخاسته‌اند اما اگر آن‌ها زبان مشترکی داشتند می‌توانستند با هم صحبت کرده و نوشته‌های همدیگر را بخوانند».

همچنین بخوانید: فقر تفکر جمهوری‌خواهی در افغانستان

همزبانی در کنار آن‌که زمینه‌ همگرایی را مساعد می‌سازد، هم‌چنان موجب امحای خشونت نیز می‌شود. همزبانی این کار را از طریق فراهم ساختن زمینه‌ گفتگو انجام می‌دهد. تجربه ثابت است، در جایی که گفتگو وجود داشته باشد، خشونت یک گام به عقب می‌گریزد.

متاسفانه ما در افغانستان دولت‌مردان دل‌سوز نداشتیم و این باعث شد که آن‌ها به جای تقویت همزبانی ما به منازعات زبانی در میان ملت دامن زده و ما را کالبدشکافی کنند و وضعیت به جایی برسد که شماری از اقوام خود را با فارسی بیگانه احساس نمایند.

نوشته های مرتبط :