گل انار حلال، میله گل سرخ حرام؟؛ طالبان و سیاست دوگانه در برخورد با میراث فارسی و پشتو

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1404/03/11
1:29 ب.ظ
بازدید: 17

پایگاه خبری تحلیلی روایت : هرچند بعضی بدین باور بودند/هستند که گروه طالبان به‌عنوان یک جریان ایدئولوژیکِ سخت‌گیر، مخالف هر نوع آیین و برنامه فرهنگی هستند. اما در طی نزدیک به ۴ سال گذشته ثابت شد که این گروه فقط با داشته های فرهنگی فارسی زبانان و اجرای آن مشکل دارد. در تازه‌ترین نمونه‌ این رفتارهای دوگانه، طالبان در حالی که هر نوع گردهمایی و میله در جشن نوروز از جمله میله گل سرخ در بلخ را «حرام» اعلام کرده بودند، اما همزمان مشاعره گل انار در قندهار را نه‌تنها مجاز شمرده‌اند، بلکه آن را به‌عنوان یک «جشن فرهنگی و عنعنوی» مورد تجلیل قرار می دهند. این دوگانگی آشکار، هرچند برای افرادی که گروه طالبان را بدرستی شناخته و ماهیت قومی این گروه را درک کرده، زیاد قابل پرسش نیست؛ اما برای افرادی که هنوز به ماهیت قومی طالبان پی نبرده اند، احتمالا پرسش‌های را درباره معیارهای فرهنگی طالبان و انگیزه‌های پشت این تصمیمات مطرح می‌کند و این‌که آیا این تفاوت برخورد، صرفاً ناشی از نگاه ایدئولوژیک است، یا عوامل قومی و زبانی نیز در آن دخیل هستند؟

هرچند بعضی بدین باور بودند/هستند که گروه طالبان به‌عنوان یک جریان ایدئولوژیکِ سخت‌گیر، مخالف هر نوع آیین و برنامه فرهنگی هستند. اما در طی نزدیک به ۴ سال گذشته ثابت شد که این گروه فقط با داشته های فرهنگی فارسی زبانان و اجرای آن مشکل دارد. در تازه‌ترین نمونه‌ این رفتارهای دوگانه، طالبان در حالی که هر نوع گردهمایی و میله در جشن نوروز از جمله میله گل سرخ در بلخ را «حرام» اعلام کرده بودند، اما همزمان مشاعره گل انار در قندهار را نه‌تنها مجاز شمرده‌اند، بلکه آن را به‌عنوان یک «جشن فرهنگی و عنعنوی» مورد تجلیل قرار می دهند. این دوگانگی آشکار، هرچند برای افرادی که گروه طالبان را بدرستی شناخته و ماهیت قومی این گروه را درک کرده، زیاد قابل پرسش نیست؛ اما برای افرادی که هنوز به ماهیت قومی طالبان پی نبرده اند، احتمالا پرسش‌های را درباره معیارهای فرهنگی طالبان و انگیزه‌های پشت این تصمیمات مطرح می‌کند و این‌که آیا این تفاوت برخورد، صرفاً ناشی از نگاه ایدئولوژیک است، یا عوامل قومی و زبانی نیز در آن دخیل هستند؟

میله گل سرخ: نماد فرهنگ فارسی‌زبانان که «حرام» شد

میله گل سرخ یکی از جشن‌های سنتی و فرهنگی در ولایات شمال افغانستان، به‌ویژه در ولایت بلخ، است که هر ساله در فصل بهار برگزار می‌شود. این مراسم ریشه در فرهنگ کهن فارسی‌زبانان دارد و نمادی از پیوند مردم با طبیعت و ادبیات است. اما طالبان با استناد به این‌که این مراسم «عدم مطابقت با شریعت» دارد، برگزاری آن را ممنوع اعلام کرده‌اند. البته دلایل آشکار و پنهان طالبان در ممنوعیت این جشن مهم باستانی در جای خودش قابل تامل است.
اولین اتهام آشکار بر این جشن ضد اسلامی است. طالبان معتقدند چنین مراسمی دارای عناصر «بدعت‌آمیز» است. دومین دلیل ترس از تجمعات فرهنگی فارسی زبان است. زیرا هرگونه گردهمایی غیرمذهبی از نظر طالبان می‌تواند به محفلی برای اعتراض تبدیل شود. همچنین دلیل دیگر حذف هویت فارسی است و چنانچه دیده می شود طالبان به‌صورت سیستماتیک در حال زدودن نمادهای فرهنگ فارسی‌زبانان هستند.
اما برای تنویر افکار کسانی که هنوز طالبان را یک جنبش دینی می دانند، پرسش اینجاست که اگر «هرگونه جشن غیرمذهبی» حرام است، چرا مشاعره گل انار در قندهار نه‌تنها ممنوع نیست، بلکه مورد حمایت رسمی طالبان قرار گرفته است؟

مشاعره گل انار در قندهار: چرا «حلال» است؟

همان طوریکه در بالا اشاره شد، طالبان همین حدود ۲ ماه پیش با هرگونه برگزاری جشن در ایام نوروز مخالفت کردند. اما امروز مقامات آنان در قندهار از برگزاری «مشاعره عنعنوی گل انار» با شکوه خبر دادند. مولوی عتیق‌الله عزیزی، معین فرهنگ و هنر طالبان، حتی شایعات درباره توقف فعالیت‌های فرهنگی را «تبلیغات مغرضانه» خواند و تأکید کرد که «گل انار و دیگر نمادهای فرهنگی حلال هستند». چرا گل انار حلال و گل سرخ حرام؟
اولین مسئله در این زمینه تفاوت قومی و زبانی است. میله گل سرخ بیشتر در مناطق تاجیک‌نشین و فارسی‌زبان رواج دارد، در حالی که مشاعره گل انار در قندهار یک رویداد پشتون‌محور است. طالبان به‌عنوان یک گروه با پایگاه قومی پشتون، بدون شک عامدانه به سنت‌های پشتونی مشروعیت بیشتری بدهند. همان گونه با حذف زبان فارسی در سدد حاکم ساختن زبان پشتو در کشور هستند.
از سویی دیگر مشاعره گل انار با محوریت زبان پشتو، سیاست زبانی طالبان را بیشتر آشکار می کند. زیرا این گروه همواره زبان فارسی را به حاشیه رانده‌اند و در مقابل، پشتو را ترویج می‌کنند. از این رو ممنوعیت برنامه های فرهنگی که متمرکز به زبان فارسی است از جمله میله گل سرخ و حمایت از مشاعره گل انار بدون بخشی از این سیاست این گروه در تقویت زبان پستو و حذف زبان فارسی است.
نکته مهم دیگر در زمینه برگزاری میله گل انار و تحریم گل سرخ سلطه و استفاده ابزاری برای کنترل فرهنگی است. یعنی طالبان از فرهنگ به‌عنوان ابزاری برای مشروعیت‌سازی استفاده می‌کنند. این گروه تنها آن دسته از مراسم‌های فرهنگی را تأیید می‌کنند که بتوانند آن را در چارچوب ایدئولوژیک خود تعریف کنند. گل سرخ با توجه به رویکرد اجرایی آن هیچ راهی برای سواستفاده طالبان ندارد. برعکس گل انار با محوریت زبان پشتو برای طالبان سکوی برای سلطه بیشتر است.

نقض حقوق فرهنگی و تبعیض سیستماتیک؛ فرهنگ به مثابه ابزار قدرت

باید تاکید کرد که این دوگانگی در برخورد با مراسم‌های فرهنگی، نشان‌دهنده تبعیض سیستماتیک فرهنگی علیه فارسی‌زبانان و سایر اقوام در افغانستان است. اگر معیار طالبان «شرعی بودن» است، پس چرا یک مراسم شعرخوانی در قندهار حلال است، اما مراسم مشابه در بلخ حرام؟ این تناقض نشان می‌دهد که تصمیمات طالبان بیشتر سیاسی و قوم‌محور است تا دینی و ایدولوژیک.
خلاصه سخن این‌که طالبان با سیاست‌های فرهنگی متناقض و دوگانه خود نشان داده‌اند که فرهنگ را نه به‌عنوان میراث مشترک همه مردم، بلکه به‌عنوان ابزاری برای تحکیم قدرت می‌بینند. ممنوعیت میله گل سرخ در بلخ و حمایت از مشاعره گل انار در قندهار، نه بر اساس معیارهای دینی، بلکه بر اساس ترجیحات قومی و زبانی است. این رویکرد البته جدای از این‌که به انشقاق اجتماعی دامن می‌زند، بلکه هدف و انگیزه و تفکر طالبان را بیشتر برملا می سازد که این گروه فقط دنبال سلطه قومی و با یکسان‌سازی اجباری فرهنگی هستند.

نوشته های مرتبط :