پنج‌شیر؛ روایتی که می‌خواهند نباشد

دسته: تحلیل
نویسنده: تنویر احمد عصیان‌گر
1404/01/24
1:57 ب.ظ
بازدید: 32

پایگاه خبری تحلیلی روایت : هیچ جامعه‌ ای به‌ ناگاه فرو نمی‌پاشد. تخریب ملت‌ها، معمولا از طریق بمباران حافظه و تحقیر نماد ها آغاز می‌شود. این نوع خشونت از جنس گلوله نیست بلکه از نوع روانی، نمادین و تاریخی‌ست. در این جا از دید جامعه شناسی تمرکز بر پنج‌شیر است، دره‌ ای که در ناخود آگاه جمعی مردم، نه فقط یک جغرافیا که تجلی نه گفتن به سلطه، تحجر و تحقیر است. ام‌روز این دره نه در محاصره نظامی، که در حصر معنایی‌ست. تحقیرهای ساختاری، حذف نمادها، بازنویسی تاریخ و تلاش برای دفن حافظه‌ی این مردم بخشی از پروژه‌ ای خاموش اما ویران‌گر است: پروژه‌ی حذف عزت.

هیچ جامعه‌ ای به‌ ناگاه فرو نمی‌پاشد. تخریب ملت‌ها، معمولا از طریق بمباران حافظه و تحقیر نماد ها آغاز می‌شود. این نوع خشونت از جنس گلوله نیست بلکه از نوع روانی، نمادین و تاریخی‌ست. در این جا از دید جامعه شناسی تمرکز بر پنج‌شیر است، دره‌ ای که در ناخود آگاه جمعی مردم، نه فقط یک جغرافیا که تجلی نه گفتن به سلطه، تحجر و تحقیر است. ام‌روز این دره نه در محاصره نظامی، که در حصر معنایی‌ست. تحقیرهای ساختاری، حذف نمادها، بازنویسی تاریخ و تلاش برای دفن حافظه‌ی این مردم بخشی از پروژه‌ ای خاموش اما ویران‌گر است: پروژه‌ی حذف عزت.

پنج‌شیر؛ نماد ایستادگی در حافظه‌ی ملی

پنج‌شیر، به عنوان یکی از نمادهای برجسته‌ی مقاومت و شرافت تاریخی در حافظه‌ی فرهنگی مردم افغانستان جای‌گاهی ویژه دارد. این جایگاه نه حاصل روایت رسمی قدرت، بلکه نتیجه‌ی تجربه‌ی زیسته‌ی نسل‌ هایی‌ست که با جان و زبان مفهوم ایستادگی را معنا کردند. اگرچه اسطوره‌ سازی ممکن است در هر فرهنگ چالش‌ برانگیز باشد اما در مورد پنج‌شیر، اسطوره برآمده از واقعیت است. مردمی که هرگز سر به تسلیم فرو نیاوردند و حتا در واپسین لحظات روایت عزت را نگذاشتند خاموش شود.

خشونت نمادین؛ وقتی حذف، از سلاح مؤثرتر است

پنج‌شیر ام‌روز، درگیر نوعی خشونت نامرئی‌ست؛ خشونتی که نه از لوله‌ی تفنگ که از دهانه‌ی رسانه‌ ها، کتاب‌های درسی و گفتمان رسمی جاری می‌شود. حذف نماد های تاریخی، تقلیل مقاومت به لجاجت پاک‌ کردن نام‌ها از حافظه‌ی عمومی، همه بخشی از همان پروژه‌ ای‌ست که بوردیو آن را خشونت نمادین می‌نامد. جامعه‌ ای که در آن حافظه‌ی مقاومت تحقیر شود، دیری نخواهد پایید که در برابر هر سلطه‌ ای، خنثی و خاموش باقی بماند.

روان‌شناسی تحقیر؛ نسل شرمنده از افتخار

وقتی نسلی مجبور شود بین ریشه‌ اش و پذیرش اجتماعی یکی را انتخاب کند، بحران هویت آغاز می‌شود. جوانان پنج‌شیری ام‌روز با حافظه‌ ای زخم‌ خورده و تحقیر شده رو به رو هستند. افتخارات نیاکان شان به مضحکه گرفته می‌شود و روایت رسمی تلاش می‌کند عزت دیروز را به انحراف ام‌روز بدل کند. در چنین فضایی همان‌گونه که اریش فروم یاد آوری می‌کند، فرد یا خود را انکار می‌کند یا جامعه را. و هر دو حالت به انزوا و رادیکالیزم منتهی می‌شود.

بازنویسی تاریخ؛ جعل حقیقت با قلم قدرت

قدرت، همواره تلاش دارد حقیقت را در خدمت خود بازنویسی کند. آنچه دیروز در شاه‌نامه با افتخار یاد می‌شد مردانی از پنج‌شیر که با درفش آمدند ام‌روز در روایت رسمی، یا سانسور می‌شود یا تحقیر. این بازنویسی نه از سر بی‌ خبری بلکه آگاهانه و سازمان‌ یافته است. فوکو در بحث دانش/قدرت به‌ خوبی نشان می‌دهد چگونه حقیقت تابع اراده‌ی قدرت است و در این‌جا نیز قدرت، در تلاش برای دفن حقیقتی‌ست که هنوز در ذهن مردم زنده است.

نقش نخبگانِ بریده از ریشه

در پروژه‌ی تحقیر، بدترین نقش را نه دشمنان بیرونی بلکه بریده‌ شدگان درون ایفا می‌کنند. آنانی که روزی از دل پنج‌شیر برآمده‌ اند اما ام‌روز به‌ نام میانه‌ روی، در خدمت پروژه‌ی تحقیر قرار گرفته‌ اند. آنان با زبان مردم، علیه مردم می‌ نویسند و چون از درون همان فرهنگ برخاسته‌ اند، شمشیرشان برنده‌ تر است. بوردیو این وضعیت را خیانت به سرمایه‌ی نمادین می‌نامد: فروختن ریشه در ازای چند لحظه پذیرش در نظم مسلط.

جشن بر ویرانه‌ ها؛ آسیب به انسجام ملی

تحقیر پنج‌شیر، فقط تحقیر یک دره یا یک قوم نیست؛ تحقیر بخشی از حافظه‌ی جمعی ملت افغانستان است. وقتی روایت مقاومت، به روایت انحراف تبدیل شود، اعتماد ملی فرو می‌پاشد. انسجام اجتماعی زمانی ممکن است که عزت هر بخشی، عزت کل تلقی شود. جشن گرفتن بر ویرانه‌ی افتخار، نتیجه‌ای جز تولید کینه، انفجار خاموش هویت، و تکه‌ تکه‌ شدن ملیت نخواهد داشت.

زنده‌ ماندن اسطوره‌ ها؛ حافظه‌ ای که به نجوا ادامه می‌دهد

پنج‌شیر، شاید ام‌روز در حصر باشد، اما خاموش نیست. نجواهای حافظه در خانه‌ها در داستان‌های مادران در نگاه‌ های نوجوانان جاری‌ست. اسطوره‌ی مقاومت، حتا اگر از رسانه‌ ها حذف شود، در ذهن‌ ها زنده خواهد ماند. در طول تاریخ هیچ قدرتی نتوانسته حافظه‌ی زخم‌ خورده را به‌ کلی پاک کند. و پنج‌شیر نه یک دره، که یک حافظه‌ی زنده است.
تحقیر پنج‌شیر، نه از سر قدرت، بلکه از سر ترس است. ترس از حافظه‌ای که فراموش نمی‌کند، از عزتی که تسلیم نمی‌شود. این پروژه‌ی حذف، دیر یا زود با شکست مواجه خواهد شد؛ زیرا حافظه‌ی جمعی، نیرویی‌ست که هرگز به‌کلی خاموش نمی‌شود. جامعه‌ ای که عزت بخشی از خود را انکار کند، دیر یا زود، هویت کل را از دست خواهد داد. تنها راه، گفت‌وگویی بر پایه‌ی احترام متقابل است؛ و این، با تحقیر آغاز نمی‌شود.

نوشته های مرتبط :