پشتون‌ها و طالب درون؛ مردسالاری و افراط‌‌گرایی؛ مرگ تدریجی آزادی زنان افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: محمد خالد صدیقی
1404/01/13
9:03 ق.ظ
بازدید: 26

پایگاه خبری تحلیلی روایت : افغانستان در طول تاریخ خود با چالش‌های فراوانی مواجه بوده است، اما شاید یکی از عمیق‌ترین و ریشه‌دارترین این چالش‌ها، مردسالاری و افراط‌‌گرایی باشد. در این میان، پشتون‌ها به عنوان یکی از گروه های قومی این کشور، نقشی کلیدی در تحولات سیاسی و اجتماعی داشته‌اند. یکی از موضوعات قابل تأمل در ساختار ذهنی و فرهنگی این قوم، پدیده‌ای است که می‌توان آن را «طالب درون» نامید؛ مفهومی که نشان می‌دهد حتی در میان پشتون‌های تحصیل‌کرده و مدرن نیز نوعی گرایش ناخودآگاه به ارزش‌های طالبانی وجود دارد. این گرایش ریشه در سنت‌ها، تربیت اجتماعی و میراث تاریخی این قوم دارد که حتی در صورت پذیرش آموزه‌های مدرن، همچنان در لایه‌های ذهنی افراد باقی می‌ماند و بر رفتار و تصمیمات آنها تأثیر می‌گذارد. این مقاله با استفاده از روش تحقیق تحلیلی-توصیفی و بررسی منابع معتبر، به تحلیل این مفهوم پرداخته و نقش آن را در محدودیت‌های زنان افغانستان بررسی می‌کند.

افغانستان در طول تاریخ خود با چالش‌های فراوانی مواجه بوده است، اما شاید یکی از عمیق‌ترین و ریشه‌دارترین این چالش‌ها، مردسالاری و افراط‌‌گرایی باشد. در این میان، پشتون‌ها به عنوان یکی از گروه های قومی این کشور، نقشی کلیدی در تحولات سیاسی و اجتماعی داشته‌اند. یکی از موضوعات قابل تأمل در ساختار ذهنی و فرهنگی این قوم، پدیده‌ای است که می‌توان آن را «طالب درون» نامید؛ مفهومی که نشان می‌دهد حتی در میان پشتون‌های تحصیل‌کرده و مدرن نیز نوعی گرایش ناخودآگاه به ارزش‌های طالبانی وجود دارد. این گرایش ریشه در سنت‌ها، تربیت اجتماعی و میراث تاریخی این قوم دارد که حتی در صورت پذیرش آموزه‌های مدرن، همچنان در لایه‌های ذهنی افراد باقی می‌ماند و بر رفتار و تصمیمات آنها تأثیر می‌گذارد.
این مقاله با استفاده از روش تحقیق تحلیلی-توصیفی و بررسی منابع معتبر، به تحلیل این مفهوم پرداخته و نقش آن را در محدودیت‌های زنان افغانستان بررسی می‌کند.

روش تحقیق

در این پژوهش، از روش تحلیل محتوا، بررسی تاریخی و تحلیل جامعه‌شناختی استفاده شده است. منابع علمی، گزارش‌های بین‌المللی، تحقیقات دانشگاهی و مشاهدات میدانی در نگارش این مقاله مورد استناد قرار گرفته‌اند. همچنین، تحلیل‌های جامعه‌شناختی بر اساس بررسی گفتمان‌های فرهنگی و تاریخی پشتون‌ها و تأثیر آن بر ذهنیت طالبان ارائه شده است.

بخش اول: مردسالاری در فرهنگ پشتون‌ها و پدیده «طالب درون»

پشتون‌ها به عنوان یکی از اقوام افغانستان، فرهنگی عمیق و سنت‌محور دارند که مردسالاری در آن نقش برجسته‌ای ایفا می‌کند. پشتون‌والی، مجموعه‌ای از قوانین نانوشته اجتماعی است که هویت قومی پشتون‌ها را شکل داده و ارزش‌هایی چون غیرت، انتقام، اقتدار مردانه و کنترول زنان را ترویج می‌کند.
در این چارچوب، مفهوم «طالب درون» به این معناست که هر پشتون، حتی در صورت پذیرش ارزش‌های مدرن و تحصیلات عالی، در لایه‌های ذهنی خود نوعی بازگشت‌پذیری به ایدئولوژی طالبانی دارد. این بازگشت‌پذیری، حاصل دهه‌ها سلطه ارزش‌های سنتی بر تربیت اجتماعی این قوم است.
حتی پشتون‌هایی که در دانشگاه‌های غربی تحصیل کرده‌اند، در شرایط خاص، تمایلی به همسویی با طالبان نشان می‌دهند. برای نمونه، در بحران‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان، بسیاری از نخبگان پشتون که در ظاهر مدرن و دموکرات هستند، از طالبان حمایت کرده‌اند یا حداقل در برابر جنایات این گروه سکوت کرده‌اند.
این پدیده را می‌توان نوعی «دوگانگی فکری» دانست که در آن، فرد ممکن است در سطح نظری به برابری جنسیتی و آزادی‌های فردی اعتقاد داشته باشد، اما در موقعیت‌های حساس، به دلیل تأثیر ناخودآگاه فرهنگ سنتی، رفتارهای مردسالارانه یا حتی افراط‌گرایانه از خود نشان دهد.

بخش دوم: طالبان؛ بازتولید افراط‌‌گرایی از درون فرهنگ پشتون‌والی

گروه طالبان محصول یک جریان فکری و ایدئولوژیک است که در بستر فرهنگی پشتون‌والی رشد کرده است. تفکر این گروه بر پایه تفسیرهای افراط‌گرایانه از اسلام و سنت‌های قبیله‌ای شکل گرفته و بر ساختاری استوار است که زنان را از تمامی عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی حذف می‌کند.
بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ نشان داد که بسیاری از پشتون‌ها، حتی اگر خود را اصلاح‌طلب معرفی کنند، در نهایت به نوعی با طالبان همسو هستند. این همسویی می‌تواند از طریق تأمین منابع، مشروعیت‌بخشی به طالبان در محافل بین‌المللی، یا حتی سکوت در برابر ظلم‌های این گروه باشد.
طالبان نه یک حزب سیاسی، بلکه بازتاب عینی همان «طالب درون» است که در ذهن بسیاری از پشتون‌ها نهادینه شده است. آنها نسخه افراطی‌تر و نظامی‌شده ارزش‌های مردسالارانه‌ای هستند که در فرهنگ قبیله‌ای پشتون‌ها ریشه دارد.

بخش سوم: مرگ تدریجی آزادی زنان افغانستان

یکی از پیامدهای مستقیم تسلط فرهنگ طالبانی، نابودی تدریجی آزادی‌های زنان افغانستان است. در نظامی که بر پایه ارزش‌های قبیله‌ای و افراط‌گرایی مذهبی استوار است، زنان به عنوان «ناموس» مردان تلقی شده و از هرگونه مشارکت اجتماعی محروم می‌شوند.
پس از سقوط دولت جمهوری در سال ۲۰۲۱، طالبان محدودیت‌های شدیدی بر زنان اعمال کردند:
1- بسته شدن مدارس دخترانه در سراسر کشور
2- محرومیت زنان از کار در نهادهای دولتی و خصوصی
3- ممنوعیت سفر بدون محرم
4- سرکوب اعتراضات زنان و بازداشت فعالان حقوق زنان
این اقدامات نشان می‌دهد که در ساختار طالبانی، زن یک شهروند درجه دوم است که فقط در خدمت مردان تعریف می‌شود. اما نکته مهم این است که حتی در دولت جمهوری نیز، بسیاری از پشتون‌های تحصیل‌کرده و اصلاح‌طلب، در برابر پیشرفت زنان مقاومت می‌کردند. این همان «طالب درون» است که حتی در بطن دولت‌های مدرن افغانستان نیز حضور داشت و مانع تحقق حقوق زنان می‌شد.

نتیجه‌گیری

مفهوم «طالب درون» نشان می‌دهد که طالبان صرفاً یک گروه مسلح نیستند، بلکه بازتاب یک ذهنیت ریشه‌دار در فرهنگ پشتون‌والی هستند. این ذهنیت، حتی در میان پشتون‌های تحصیل‌کرده و مدرن نیز وجود دارد و در شرایط خاص، خود را نشان می‌دهد.
مردسالاری و افراط‌گرایی دو روی یک سکه‌اند که آزادی زنان افغانستان را به نابودی کشانده‌اند. اگرچه طالبان در حال حاضر قدرت را در دست دارند، اما مسأله اصلی این است که بدون تغییر در ساختارهای فکری و فرهنگی پشتون‌ها، حتی در غیاب طالبان نیز تفکرات طالبانی باقی خواهد ماند.
برای تغییر این وضعیت، باید به اصلاحات عمیق در نظام آموزشی، تغییر نگرش‌های اجتماعی و حمایت گسترده بین‌المللی از زنان افغانستان پرداخت. در غیر این صورت، «طالب درون» همچنان به حیات خود ادامه خواهد داد و آزادی زنان افغانستان را قربانی خواهد کرد.

منابع

کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد. (۲۰۲۲). “تحلیل تأثیر بازگشت طالبان بر زنان افغانستان.”
عفو بین‌الملل. (۲۰۲۳). “نقض گسترده حقوق زنان در افغانستان تحت حاکمیت طالبان.”
بی‌بی‌سی فارسی. (۲۰۲۲). “طالبان و سرکوب زنان؛ یک سال پس از سقوط کابل.”
نیویورک تایمز. (۲۰۲۳). “چگونه طالبان در میان پشتون‌های تحصیل‌کرده نیز نفوذ دارند؟”
تحقیقات دانشگاه هاروارد. (۲۰۲۳). “رابطه بین سنت‌های قبیله‌ای و افراط‌گرایی در افغانستان.”

نوشته های مرتبط :