نوروز؛ نماد شاعرانه در درازنای تاریخی

دسته: تحلیل
نویسنده: محراب‌الدین ابراهیمی
1403/12/25
8:38 ق.ظ
بازدید: 16

پایگاه خبری تحلیلی روایت : نوروز باستان را که جشن تولد دوباره طبیعت و تجدد حیات طبیعی در انتهای فصل سرمای زمستان می‌دانند، تنها فصل و وعده‌‌گاه شگوفا شدنِ گل، گیاه و غنچه نیست، یا تنها با برپایی جشن روز آغازین سال خلاصه نمی‌شود؛ بلکه این میراث در همه‌ی شئونات زندگی انسانی بخصوص مردمان حوزه‌ی فرهنگی و تمدنی ما قابل لمس و درک بوده/است.

نوروز باستان را که جشن تولد دوباره طبیعت و تجدد حیات طبیعی در انتهای فصل سرمای زمستان می‌دانند، تنها فصل و وعده‌‌گاه شگوفا شدنِ گل، گیاه و غنچه نیست، یا تنها با برپایی جشن روز آغازین سال خلاصه نمی‌شود؛ بلکه این میراث در همه‌ی شئونات زندگی انسانی بخصوص مردمان حوزه‌ی فرهنگی و تمدنی ما قابل لمس و درک بوده/است.

در ذهن مردمان بومی و سنتی حوزه‌ی تاریخی و فرهنگی ما؛ نوروز فصل پویایی و نشاط طبیعت پس از زمستان‌است، که این روز نیکو را برای زندگی دوباره و امیدهای تازه پس از کرختی و انجماد یک فصل؛ به‌یمن عشق و علاقه تجلیل می‌کنند.

در میان اهالی زراعت و «ده‌گانان» دهقانان روستایی به عنوان فصل پاشیدنِ بذرِ دانه‌های زندگی و آن‌چه که امرار معاش و معیشت زندگی را فراهم می‌کند، از این روز بزرگ داشت به عمل می‌آید و در عین‌حال این جنبنده‌گی و پویایی باعث انگیزه و ایجاد شور و اشتیاق برای ادامه‌ی حیات تلقی می‌گردد.

در میان مردم عام و خاص در هیأت یک روز خجسته و پیام آور روزهای سبز زندگی و میراث‌ فرهنگی نیاکان و گذشته‌گان دُور، با همایون‌فری آنرا به تجلیل و تکریم پاس می‌دارند و در مواقع هم این روز را جشن پیوند میان ملت‌های دور و نزدیک می‌شمارند.

اما؛ در میان اهالی شعر و ادبیات که بازتاب دهنده‌ی هویت تاریخی و باستانی ما، در دل تاریخ بشر محسوب می‌گردد، با نوع نگاه و نگرشی شاعرانه از شاعران و سرایندگان کلاسیک تا امروز؛ به مثابه‌ی یک نماد پر کاربرد و شاعرانه در گستره‌ی شعر، این مهم روز بایسته‌ی گرامی‌داشت و مورد تکریم بوده است، که حتی حکایت امیر بخارا در شعرِ؛ بوی جوی مولیان آید همی/ یاد یار مهربان آید همی را از اولین شاعر صاحب دیوان پارسی (رودکی سمرقندی)بیانگر توجه پادشاه به محیط سرشار از سبزینه‌گی بادغیس و علاقه‌مندی شخص او به فصل بهار و تازگی طبیعت نشانه می‌گیرد.

همچنین بخوانید: اسلام، دین اعتدال و انعطاف و موافق سنت‌های نیکو

از این دست مسایل و پرداخت‌ها که عبور کنیم، می‌رسیم به نماد‌های شاعرانه‌ی چون: نوروز، بهار، فروردین، جشن نوروز، روز آغازین سال، سده، فصل جوشیدن گل و بلبل، طراوت و تازگی طبیعت، شگوفیدن گل و گیاه و از این نوع کابردها در اشعار شاعران حوزه‌ی فرهنگی پارسی که نوروز و میراث‌فرهنگی تجلیل از نخستین روز فروردین ماه را میراث ماندگار تاریخ و فرهنگ خود می‌دانند:
شاعر پر آوازه‌ و سر تاج سکوی تمدن ما، فردوسی بزرگ در یادگار فرهمند خود شاهنامه، به نوروز و بهار اشاراتی عمیق داشته است، نوروز در شاهنامه فردوسی جلوه‌ خاصی دارد. در حقیقت یکی از مهم‌ترین آثاری که از نوروز و چگونگی بنیادگذاری این جشن یاد می‌کند، شاهنامه است. در شاهنامه سی‌وسه بار از نوروز و چند بار دیگر زیر نام «سر سال نو» و «ماه فروردین» که مراد همانا نوروز است، یاد شده است.
نوروز در شاهنامه فردوسی، در داستان سیاوش:
همه ساله بخت تو پیروز باد
همه روزگار تو نوروز باد
***
برفتند یکسر به آتشکده
به ایوان نوروز و جشن سده
***
و آمد به برج بره آفتاب
جهان گشت با فر و آیین و آب
بتابید از آن‌سان ز برج بره
که گیتی جوان گشت از آن یکسره

از این دست یاد آوری های مرتبط با نوروز در شاهنامه زیاد داریم؛ که با ذکر همین چند نمونه بسنده کردیم.

از حضرت حافظ سراغ نوروز را بگیریم:
ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی
از این باد ار مدد خواهی چراغ دل‌بر افروزی
به صحرا رو که از دامن غبار غم بیفشانی
به گلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی
[خواجه حافظ]
اگر به سراغ شیرین‌ترین سخن سرای پارسی و معلم عشق و اخلاق حضرت سعدی در رابطه به نوروز برویم:
برآمد باد صبح و بوی نوروز
به کام دوستان و بخت پیروز
مبارک بادت این‌سال و همه سال
همایون بادت این روز و همه روز
[سعدی شیرازی]
اگر در شعر خداوندگار بلخ در ارتباط به جشن سال نو و نوروز حرفی بگوییم:
اندر دل من مها دل افروز تویی
یاران هستند و لیک دلسوز تویی
شادند جهانیان به نوروز و به عید
عید من و نوروز من امروز تویی
[مولانای بلخی]
خیام را در این زمینه نمی‌شود به هیچ عنوان از یاد برد، او که خود شاعر طبیعت، اندیشمند کیهان شناس و عاشق اجرام آسمانی‌ست:.
بر چهره‌ی گل نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن روی دل افروز خوش است
از دی که گذشت هرچه گویی خوش نیست
خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش‌است
[خیام]
از اینکه بحث مان به درازا کشیده نشود، از معاصران نیز به چند نمونه بسنده می‌کنیم.
بهار من بُوَد، آن گه
که یار می‌ آید…
[سایه]
کنار هر برگ شمع روشن کرده است…
باز کن پنجره‌ها را و بهاران را باور کن
[ فریدون مشیری]
گویید به نوروز که امسال نیاید
در کشور خونین کفنان ره نگشاید
[استاد خلیلی]

همچنین بخوانید: طالبان و ژنوساید فرهنگی در بلخ

و هزاران نمونه از قطعات زیبا و شنیدنی شعر و ترانه در رابطه به نوروز، در درازنای تاریخ ادبیات این مرز و بوم سراغ داریم، که همه حکایت از باستانی بودن و امر مهم بودن این جشن در تاریخ تمدنی حوزه‌ی ما را نشانه می‌گیرد…

نوشته های مرتبط :