فارسی‌ستیزی در افغانستان؛ از سیاست سرکوب تا مقاومت فرهنگی

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالظهور نجرابی
1404/01/23
11:44 ق.ظ
بازدید: 45

پایگاه خبری تحلیلی روایت : زبان، تنها وسیله‌ی افهام تفهیم و ارتباط نیست؛ بلکه بخشی از هویت، حافظه تاریخی، و شالوده فرهنگی ملیت ها را تشکیل میدهد. در افغانستان، زبان فارسی با همه‌ی قدمت چند صد ساله که دارد و عمق فرهنگی‌اش، طی دهه‌های گذشته مورد حمله‌ی سیستماتیک کشور های متجاوز و زعیم های دست نشانده شان قرارگرفته است. آن‌چه به‌عنوان «فارسی‌ستیزی» در میان برخی حکومت‌ها و جریان‌های فاشیستی جریان داشته و دارد، نه‌تنها یک نزاع زبانی، بلکه یک پروژه‌ی سیاسی برای حذف هویت بخشی از مردم این سرزمین است. اما آیا این تلاش‌ها می‌تواند فارسی را نابود کند؟ در این مقاله بیش‌تر می‌پردازیم. پیش از بررسی فارسی‌ستیزی، باید بدانیم که زبان فارسی چه جایگاهی در افغانستان داشته است. کم و بیش از قرون وسطی تا قرن بیستم، فارسی زبان رسمی دربار، ادبیات، دیوان‌سالاری، آموزش و قضا بوده است. شاعران بزرگی چون سنایی، مولانا، بیدل، و بسیاری دیگر از علما چون امام ابوحنیفهرح در همین سرزمین با این زبان درخشیدند. نسخه‌های خطی فارسی نه تنها که در مکتب‌خانه‌ها تدریس می‌شد و مردم آن را نه تنها زبان خود، بلکه زبان علم و تمدن می‌دانستند، زبان فارسی در افغانستان یک زبان فرا قومی بوده و در رشد آن پشتون ها، اوزبیک ها و…….نقش داشته اند.

زبان، تنها وسیله‌ی افهام تفهیم و ارتباط نیست؛ بلکه بخشی از هویت، حافظه تاریخی، و شالوده فرهنگی ملیت ها را تشکیل میدهد. در افغانستان، زبان فارسی با همه‌ی قدمت چند صد ساله که دارد و عمق فرهنگی‌اش، طی دهه‌های گذشته مورد حمله‌ی سیستماتیک کشور های متجاوز و زعیم های دست نشانده شان قرارگرفته است. آن‌چه به‌عنوان «فارسی‌ستیزی» در میان برخی حکومت‌ها و جریان‌های فاشیستی جریان داشته و دارد، نه‌تنها یک نزاع زبانی، بلکه یک پروژه‌ی سیاسی برای حذف هویت بخشی از مردم این سرزمین است. اما آیا این تلاش‌ها می‌تواند فارسی را نابود کند؟ در این مقاله بیش‌تر می‌پردازیم.
پیش از بررسی فارسی‌ستیزی، باید بدانیم که زبان فارسی چه جایگاهی در افغانستان داشته است. کم و بیش از قرون وسطی تا قرن بیستم، فارسی زبان رسمی دربار، ادبیات، دیوان‌سالاری، آموزش و قضا بوده است. شاعران بزرگی چون سنایی، مولانا، بیدل، و بسیاری دیگر از علما چون امام ابوحنیفهرح در همین سرزمین با این زبان درخشیدند. نسخه‌های خطی فارسی نه تنها که در مکتب‌خانه‌ها تدریس می‌شد و مردم آن را نه تنها زبان خود، بلکه زبان علم و تمدن می‌دانستند، زبان فارسی در افغانستان یک زبان فرا قومی بوده و در رشد آن پشتون ها، اوزبیک ها و…….نقش داشته اند.
اما این زبان با چالش‌های فراوان داخلی و خارجی مواجه بوده است. در زمان حکومت امان‌الله خان پادشاه وقت افغانستان و دستگاه حکومتی وی تلاش‌هایی را برای ترویج زبان پشتو آغاز نمود؛ که در ابتدا با نیت توازن زبانی توجیه می‌شد اما بعدها زبان فارسی را بازمانده حکومت ایران می دانستن. دستگاه حکومت وی تلاش‌ها را برای حذف زبان فارسی از نماد های دولتی آغاز نمود. چنانکه این روند در دوره های بعد از وی شکل فاشیستی گرفت؛ در قانون اساسی سال ۱۳۴۳ محمد ظاهر زبان فارسی را به دری تغییر نام داد.و پشتو را زبان رسمی کشور تعریف نمود زبان پشتو به‌زور بر دستگاه‌های اداری حکومت تحمیل شد، فارسی هر روز به‌شکل سیستماتیک در ادارات دولتی نابود می‌شد. حتی از مکاتب، دانشگاه، شناسنامه پول و…….. واژگان فارسی به صورت عمدی کنار گذاشته شدند.
بعد از ساقط شدن تحریک طالبان در (۲۰۰۱ تا سال ۲۰۲۱)، فضای باز نه تنها برای زبان فارسی بلکه زبان های دیگر مانند اوزبیکی ایجاد شد، اما سیاست‌های فارسی ستیزی هم‌چنان به شکل غیر رسمی جریان داشتند. در استخدام‌های دولتی به پشتو زبان اولویت داده می‌شد در کتاب‌های درسی، تاریخ فارسی‌زبانان یا حذف می‌شد یا تحریف در قسمت تعیین نام‌ها مانند خیابان زایشگاه. دانشگاه و….. پشتو استفاده می‌شد و در رسانه‌های رسمی دولت، زبان فارسی کمتر از واقعیت جمعیتی استفاده می‌شد.
فارسی‌ستیزی یک پدیده زبانی صرف نیست؛ بلکه بخشی از پروژه‌ی فاشیستی برای سلطه‌ی فرهنگی و حذف اقوام دیگر بوده است. این جریان تلاش دارد با پاک‌سازی زبان‌ها، قوم‌ها را هم از صحنه حذف کند. در این پروژه، زبان پشتو به‌مثابه زبان دولت و برتری قومی ترویج می‌شود، در حالی که دیگر زبان‌ها، از جمله فارسی، به حاشیه رانده می‌شوند.
این سیاست، نه‌تنها ناعادلانه است، بلکه در تضاد کامل با اصول حقوق بشر و میثاق‌های بین‌المللی مانند «میثاق حقوق مدنی و سیاسی» است که حق آموزش، نشر، و استفاده از زبان مادری را به رسمیت می‌شناسد.
زبان فارسی نه تنها که با مشکلات داخلی مواجه بوده است بلکه چالش‌های خارجی هم در برابر زبان فارسی وجود داشته روسیه تزاری انگلیس‌ها و برخی کشورهای همسایه در تضعیف زبان فارسی نقش مهم را داشته اند. برخی از کشورها تلاش‌های را برای غضب زبان فارسی و تاریخ آن طی سال‌های پسین انجام داند.
هرچند در حال حاضر زبان فارسی از دستگاه حکومت در حال حذف شدن و نابودی است. اما امروز در سطح مردمی، زبان فارسی هنوز زنده است. مردم هنوز با فارسی نفس می‌کشند. موسیقی، شعر، گفتار روزمره و رسانه‌های مهاجرتی هنوز در حال تولید محتوای فارسی‌اند. اما اگر فشارهای رسمی ادامه پیدا کند، نسل‌های آینده ممکن است کم‌کم از زبان فاصله بگیرند؛ این همان چیزی است که استعمار فرهنگی می‌خواهد: زبان‌زدایی، حافظه‌زدایی، هویت‌زدایی.
در برابر این پروژه‌ی سیاسی، یک مقاومت فرهنگی قوی در جریان است نویسندگان و شاعران در تبعید یا داخل کشور با زبان فارسی می‌نویسند؛ شبکه‌های اجتماعی محتوای فارسی‌زبان تولید می‌کنند.گروه‌های دانشجویی و فرهنگی در مهاجرت، هویت زبانی خود را زنده نگه‌داشته‌اند؛
رسانه‌های فارسی‌زبان روایت، آمو، افغانستان بین‌المللی، و رسانه‌های بیرون‌مرزی دیگر هنوز به زبان مردم حرف می‌زنند.این مقاومت فقط فرهنگی نیست؛ سیاسی هم هست. چون زبان، بخشی از مبارزه برای کرامت، عدالت و شناسایی هویت‌های متکثری در افغانستان است.

نتیجه‌گیری

فارسی‌ستیزی در افغانستان یک خطر واقعی بوده است، اما هیچ حکومتی نتوانسته این زبان را نابود کند. نابودی زبان فارسی در دست مردم است، نه دولت‌ها. اگر مردم آگاه بمانند، زبان‌شان را حفظ کنند، و در برابر پروژه‌های زبان‌کشی بایستند، فارسی نه‌تنها نابود نخواهد شد بلکه دوباره به جایگاه شایسته‌اش بازخواهد گشت. آینده زبان فارسی در افغانستان، آینده‌ی مبارزه برای هویت، آزادی، عدالت و مبارزه برای کرامت است.

نوشته های مرتبط :