غنی،‌ تنها زمام‌دار فراری

دسته: تحلیل
نویسنده: فردوس کاوش
1403/05/23
2:14 ب.ظ
بازدید: 24

پایگاه خبری تحلیلی روایت : اشرف‌غنی در هفته‌های آخر زمام‌داری‌اش همیشه به طعنه از امان‌الله‌خان یاد می‌کرد و می‌گفت که به رغم این که خودش را از دید فکری، وارث امان‌الله‌خان و پروژه‌ی مدرنیزاسون او می‌داند، اما مثل این شاه ترقی‌خواه در صورت شکست کامل، از کشور فرار نمی‌کند. از سخنانش این طور معلوم می‌شد که می‌خواهد خودش را به کشتن بدهد ولی فرار نکند. اما طوری که دیده شد و خودش هم به آن معترف است، فرار را به مرگ سرخ ترجیح داد. اگر فرار یک زمام‌دار را خروج پنهانی او از کشورش، بدون اطلاع عمومی، بدون استعفا و بدون این که این خروج بخشی از یک روند صلح باشد، تعریف کنیم و آن را معلول سقوط حکومت آن زمام‌دار و به منظور حفظ جانش بدانیم، خروج غنی از کشور در 15 اگست سال 2021 مصداق آن است. با مرور دقیق حوادث سال 1929 متوجه می‌شوید که خروج امان‌الله‌خان از افغانستان با فرار غنی از این کشور در سال 2021 زیاد شباهت ندارد.

اشرف‌غنی در هفته‌های آخر زمام‌داری‌اش همیشه به طعنه از امان‌الله‌خان یاد می‌کرد و می‌گفت که به رغم این که خودش را از دید فکری، وارث امان‌الله‌خان و پروژه‌ی مدرنیزاسون او می‌داند، اما مثل این شاه ترقی‌خواه در صورت شکست کامل، از کشور فرار نمی‌کند. از سخنانش این طور معلوم می‌شد که می‌خواهد خودش را به کشتن بدهد ولی فرار نکند. اما طوری که دیده شد و خودش هم به آن معترف است، فرار را به مرگ سرخ ترجیح داد. اگر فرار یک زمام‌دار را خروج پنهانی او از کشورش، بدون اطلاع عمومی، بدون استعفا و بدون این که این خروج بخشی از یک روند صلح باشد، تعریف کنیم و آن را معلول سقوط حکومت آن زمام‌دار و به منظور حفظ جانش بدانیم، خروج غنی از کشور در ۱۵ اگست سال ۲۰۲۱ مصداق آن است. با مرور دقیق حوادث سال ۱۹۲۹ متوجه می‌شوید که خروج امان‌الله‌خان از افغانستان با فرار غنی از این کشور در سال ۲۰۲۱ زیاد شباهت ندارد. امان‌الله‌خان به طور رسمی از سلطنت استعفا داد و پادشاهی را به برادرش سردار عنایت‌الله‌خان تسلیم کرد. امان‌الله‌خان در روزهای آخر حضورش در کشور به صراحت اذعان کرد که «ملت نجیب افغانستان» دیگر او را نمی‌خواهد و به همین دلیل قدرت را به برادرش که افکار سنتی دارد می‌سپارد و از کشور خارج می‌شود. او قبل از خروج از کشور، به شکست و نامحبوب بودنش اعتراف کرد. این سخنان منسوب به امان‌الله‌خان در کتاب‌های تاریخ به الفاظ مختلف نقل شده است و اسناد آن موجود است. از شروع قرن ۲۰ دو طرز فکر در دربار سلطنت امیرحبیب‌الله شکل گرفت. طرز فکر مدرنیستی که شاه‌امان‌الله و محمود طرزی آن را نماینده‌گی می‌کردند و طرز فکر سنتی که سردار نصرالله‌خان کاکای شاه امان‌الله و سردار عنایت‌الله‌خان پسر بزرگ امیر حبیب‌الله به آن معتقد بودند. امیر حبیب‌الله تا روزهای آخر حیاتش توازن را میان این دو نیرو در درون دربار حفظ کرد. با کشته‌ شدن او سردار نصرالله‌خان در جلال‌‌آباد اعلام پادشاهی کرد و سردار عنایت‌الله‌خان هم به حمایت از او برخاست. ولی امان‌الله‌خان به دلیل در اختیار داشتن گارنیزیون مجهز کابل و خزانه‌ی سلطنت، بر عمویش غالب شد. به این ترتیب جناح مدرنیست، به قدرت رسید و جناح سنتی صحنه را ترک کرد. امان‌الله‌خان وقتی در سال ۱۹۲۹ شکست نظامی خورد، هم به شکست اعتراف کرد و هم به نامحبوب بودن خودش. او رسما استعفا داد و قدرت را به برادر سنت‌گرایش که هم‌فکر شورشیان بود، سپرد. البته سردار عنایت‌الله‌خان هم به نیروهای وفادار به حبیب‌الله کلکانی تسلیم شد و پادشاهی او را پذیرفت. عنایت‌الله‌خان که رسما پادشاهی را تسلیم کرده بود، مدتی در کشور بود و بعد به خارج رفت. بنابراین شباهت زیاد بین فرار غنی و خروج امان‌الله‌خان نیست. دومی رسما استعفا داد و با اعتراف به نامحبوب بودن خودش از کشور خارج شد. کلکانی، شکست نظامی خورد، تسلیم شد و بعد نادر خان اعدامش کرد. روشن است که نادرخان با او غدر کرد. کلکانی، مشروعیت نادر خان را قبول کرده بود. به نقل از کلکانی گفته شده است که جنرال نادر خان به زور شمشیر پیروز شد و حق دارد پادشاهی کند. اما نادرخان که وعده‌ی عفو او را داده بود، اعدامش کرد. اگر نادرخان با او خلف وعده نمی‌کرد، به احتمال قرین به یقین که در دهکده‌ی پدری‌اش می‌زیست و به بیرون نمی‌رفت. سرنوشت کلکانی با آنچه که بر سر طالبان پس از سال ۲۰۰۱ آمد، تا جایی مشابه است. طالب‌ها، مشروعیت حامد کرزی را در دسامبر سال ۲۰۰۱ قبول کردند، اما از سوی حامیان جهانی اداره‌ی موقت عفو نشدند. حامد کرزی دوره‌اش را تکمیل کرد و تا حال در کشورش حضور دارد. نادر خان ترور شد. در غیاب ظاهر شاه کودتا شد و او ناگزیر در ایتالیا ماند و رسما استعفا داد. به همین دلیل به ظاهر شاه هم کسی فراری گفته نمی‌تواند. داوودخان با ضرب گلوله‌ی کودتاچیان به قتل رسید. تره‌کی را امین کشت و خود او را هم روس‌ها به قتل رساندند. کارمل را روس‌ها به زور به تبعید بردند. او به محض این که فرصت یافت به کشورش برگشت. حضرت مجددی دوره‌اش را تمام کرد و استاد برهان‌الدین ربانی هم از کابل در پی شکست در جنگ بیرون شد و به شمال عقب‌نشینی کرد. روشن است که عقب‌نشینی نظامی فرار نیست. محل بود و باش ملا محمد عمر پس از سال ۲۰۰۱ مستند نیست. اگر ادعاهای طالبان و برخی از روزنامه‌‌‌نگاران اروپایی را بپذیریم، ملا محمد عمر پس از سقوط، زنده‌گی مخفی در داخل افغانستان اختیار کرد و در یک روستای دورافتاده در زابل از اثر نبود دوا و داکتر مرد. مطابق ادعای حکومت قبلی افغانستان، او در پاکستان از دنیا رفت. واقعیت این است که در مورد سرنوشت ملا محمد عمر پس از سال ۲۰۰۱ تا هنوز اسناد متقن بیرون نشده است و کسی نمی‌تواند به صراحت در موردش حکم کند. تنها زمام‌دار دیگر یک قرن اخیر که تلاشش برای خروج از کشور تا جایی با اشرف‌غنی شباهت دارد، داکتر نجیب‌الله است.اما مرور دقیق حوادث نشان می‌دهد که این شباهت زیاد نیست. سازمان ملل متحد تلاش کرد که داکتر نجیب‌الله را از کابل بیرون کند. این سازمان در پی راه‌اندازی پروسه‌ی انتقال قدرت بود. سازمان ملل متحد قبل از حرکت نجیب به سوی میدان طیاره، استعفای او را از مقام ریاست جمهوری دریافت کرده بود و قرار بود که متن استعفای او بام‌داد ۱۸ اپریل ۱۹۹۲ از تلویزیون پخش شود و قدرت دولتی را در کابل یک شورای نظامی به ریاست جنرال نبی عظیمی به دست بگیرد و بعد آن را به اداره‌ی موقت مدنظر سازمان ملل متحد بسپارد. یعنی سازمان ملل متحد پشت سر تلاش نجیب برای خروج از کشور بود و این سازمان می‌خواست روند انتقال را با خروج او کلید بزند که ناکام ماند. شرح این موضوع در کتاب‌های خاطرات جنرال نبی عظیمی و جنرال سید اعظم سعید به تفصیل آمده است. در آن زمان داکتر نجیب موضوع مذاکرات با سازمان ملل متحد و تصمیم‌های را که در این مورد گرفته می‌شد، به طور کامل با همکارانش در میان نمی‌گذاشت و به همین دلیل تلاش او برای خروج از کشور فرار تعبیر می‌شود. البته او هم مثل غنی در سخن‌رانی‌های عمومی‌اش پیوسته تاکید می‌کرد که فرار نمی‌کند. طرف‌دارانش تاکید دارند که تلاش او برای خروج از کشور بخشی از روندی بود که سازمان ملل متحد می‌خواست آن را کلید بزند و به همین دلیل فرار نیست. حال اگر کسی ادعا کند که غنی تنها زمام‌دار فراری صد سال اخیر است، ادعایش زیاد غیر موجه نمی‌نماید. با توجه به این که عبدالرحمان‌خان در سال ۱۸۸۰ شکل‌گیری دولت-ملت افغانستان را کلید زده است، حتا این مدعا را که غنی تنها زمام‌دار فراری افغانستان است نیز کسی نمی‌تواند به ساده‌گی با در نظر داشت واقعیت‌های که این جا توضیح داده شد، رد کند. عبدالرحمان‌خان در ارگ در گذشت و پسرش حبیب‌الله خان هم در کله‌گوش لغمان به ضرب گلوله به قتل رسید. قبل از زمام‌داری عبدالرحمان‌خان، افغانستان به معنای امروزی آن شکل نگرفته بود.

همچنین بخوانید: پس از فرار آمریکایی‌ها وضعیت افغانستان بهتر نشد

نوشته های مرتبط :