روز گذشته (۲۷ مارچ) روز جهانی تئاتر بود. روز گذشته، روز قبل آن، امروز، فردا و آینده‌ی افغانستان؛ انگار همه‌روزهای افغانستان درزمینه‌ی هنر و فرهنگ با سیاهی و تاریکی گره خورده است.
هر حکومت و نظامی در افغانستان، به نحوی با هنر و فرهنگ این مملکت سر ستیز دارد و هرکدام تلاش می‌کند مردم را همچنان در عقب‌مانی چندین ساله نگه‌دارد.
هنر تئاتر و سینما در افغانستان، همین‌گونه است. پیشرفت اندکی داشته و عقب‌مانی بسیار زیادی. شکی نیست که تئاتر و سینما در کشور ما خیلی غنی نبوده؛ نه به این دلیل که مردم افغانستان اهل هنر و فرهنگ نیستند، به این دلیل که وقتی صنعت تئاتر و سینما در جهان رشد می‌کرد، مردم افغانستان درگیر افکار افراطی دینی و بعدازآن، درگیر بدترین روزگار جنگ و ویرانی بودند. و در بیست سال پسین هم، همان‌گونه که از سوی حکومت افغانستان حمایتی آن‌چنانی در این عرصه نشد، هنرمندان افغانستان نیز در این زمینه طوری که باید تلاش دلسوزانه‌ای نکرده‌اند.
به لحاظ تاریخی، تئاتر هم‌زمان با استقلال افغانستان در دو شهر کابل و هرات شکل‌گرفته و سینما نیز در اوایل سده‌ی بیستم به افغانستان وارد گردید.
این هنر باوجوداینکه حدود یک قرن پیش وارد افغانستان شد اما در دوره‌های مختلف و باوجود مخالفت‌های حاکمان و دیدگاه افراطی مردم رشد نکرد و تنها فرصتی که برای رشد داشت، همین بیست سال نظام جمهوری در افغانستان بود که متأسفانه به دلایل بسیاری از آن بهرهی لازم برده نشد.
عمده‌ی بحث بیست سال نظام جمهوری در افغانستان این بود که همه‌چیز آن مملکت پروژه‌ای بود و خارج از آن‌کسی تلاشی نمی‌کرد و خاصیت پروژه‌ای بودن هنر هم این است که برای انسان اجازه فکر کردن و خلاقیت نمی‌دهد. بیشتر پول جایی تفکر و اندیشه را می‌گیرد. از این جهت متأسفانه کیفیت در همه عرصه‌ها هرروز پایین‌تر آمد که تئاتر و سینما نیز همین‌گونه بود.
نبود برنامه‌های حمایتی حکومت و نبود دلسوزی برای رشد این هنر، باعث شد تا بسیاری از فیلم‌ها، پارچه‌های تمثیلی، درامه‌های كوتاه و بلند، شکل بی‌معنا و توخالی را برای خود بگیرد که شخص بدون اینکه هدفی داشته باشد به تولید می‌پرداخت. به همین ترتیب، تقلید از سینماهای هالیوود و بالیوود، گرائیدن به ابتذال، فقدان دانش سینمایی، ناهماهنگی میان سینماگران، عدم كنترول و بررسی از كاركرد نهادهای فلم‌سازی، عدم بودجه، اعمال فشار و سانسور، كمبود ممثلان به‌خصوص حضور كمرنگ زنان، نبود فرهنگ تئاتر و سینما در افغانستان و… از مواردی‌اند كه كاركرد سینما و تئاتر را در كشور به چالش کشیده است.
از سوی دیگر، همان‌گونه که تئاتر و سینما در افغانستان رشد نکرد، فرهنگ آن در میان مردم افغانستان نیز نتوانست جایگاه لازم را پیدا کند. تا هنوز در بسیاری از مناطق افغانستان به هنرمندان نگاه منفی دارند و از سوی دیگر، دسترسی آسان به بازارهای فیلم کشورهای همسایه و جهان مردم را خودبه‌خود از توجه به تولیدات کم کیفیت افغانستان بازمی‌داشت و به‌سوی سینماهای هالیوود و بالیوود و تئاتر کشورهای همسایه می‌برد.
ازاین‌جهت بود که در اواخر حکومت جمهوری (دسامبر ۲۰۲۰) سینما پارک یکی از سینماهای قدیمی افغانستان در کابل به دستور امرالله صالح، معاون اول رئیس‌جمهور افغانستان ویران شد.
با روی‌کار آمدن طالبان و ممنوعیت هرگونه فعالیت هنری، این نفس نیم‌بند سینما و تئاتر هم در افغانستان خفه شد.
طالبان همان‌گونه که در دور اول حکومت‌شان (۱۹۹۶-۲۰۰۱)، دست به ویرانی بسیاری از سینماها زدند و هرگونه هنر و استفاده از تلویزیون را منع کردند؛ فعالیت‌های هنری به‌شدت محدود شد و بسیاری از هنرمندان کشور را ترک کردند.
به گونه‌ی مثال، در سال ۱۳۷۵ یگانه سینمای شهر هرات را تخریب و به‌جای آن یک مسجد بنا کردند. همین‌گونه در بسیاری از ولایت‌های افغانستان، سینماها را تخریب و یا به استفاده‌های دیگری به کار گرفتند.
با روی‌کار آمدن دوباره طالبان، در سال ۲۰۲۱، بار دیگر فعالیت‌های هنری به‌شدت محدود شد. طالبان سینماها را تعطیل کردند، تولید فیلم و سریال را ممنوع اعلام کردند و هنرمندان را به سکوت واداشتند.
بسیاری از هنرمندان مجبور به ترک افغانستان شدند و آنانی هم که باقی ماندند، برای یافتن لقمه نامی مصروف به کارهای دیگر شدند.
تئاتر هرچند کماکان ادامه دارد اما هنرمندان افغانستان در وضعیت بسیار دشواری به سر می‌برند.
چالش‌های پیش روی تئاتر و سینما:
ممنوعیت‌های طالبان: طالبان با سینما و تئاتر سر ستیز دارند. آن‌ها هنر را به‌عنوان «فساد» و «غیر اسلامی» می‌دانند. اگرچه که تاکنون از جبر زمان هنوز نتوانسته‌اند همه‌چیز را تعطیل کنند، اما محدودیت‌های بسیاری بر هنرمندان وضع کرده‌اند.
فقدان حمایت مالی: قبل از حکومت طالبان، هنرمندان تئاتر بیشتر از رسانه‌ها و پروژه‌ها حمایت مالی به‌دست می‌آوردند اما با روی‌کار آمدن طالبان، بسیاری از رسانه‌ها تعطیل شدند و پروژه‌ها در این عرصه نیز به‌کلی جمع شد.
مهاجرت هنرمندان: حضور دوباره‌ی طالبان باعث مهاجرت بسیاری از هنرمندان از افغانستان شد که ضربه بزرگی به تئاتر و سینمای نیم‌بند در کشور زده است.
فقدان آموزش: همان‌گونه که درگذشته یکی از ضعف‌های جدی در عرصه‌ی تئاتر و سینما، نبود آموزش لازم این هنر در افغانستان بود با آمدن طالبان این فقدان به‌مراتب بیشتر شده است. طوری که حتا کلاس‌های آموزش بازی‌گری و تئاتر و موسیقی از دانشگاه‌ها حذف گردیده است.
پایین بودن فرهنگ: پایین بودن سطح فرهنگ مردم در عرصه‌ی سینما و تئاتر در افغانستان همواره یکی از چالش‌های جدی بوده که اجازه نداده است این هنر و صنعت طوری که باید رشد کند.
