چرا نظام‌های سیاسی در افغانستان پایدار نمی مانند؟

دسته: تحلیل
نویسنده: ط. احمدی
1404/05/19
10:34 ق.ظ
بازدید: 18

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در آستانه‌ چهارمین سال سقوط سرزمینی به‌ نام افغانستان قرار داریم؛ سرزمینی که نه‌تنها نظام سیاسی‌اش فرو پاشید، بلکه تمامی ارزش‌های مدنی را که طی بیست سال با کمک جامعه جهانی به‌ دست آورده بود نیز، از دست داد. در این میان، آن‌چه ثابت و درخور تأمل است، عادت مردمان این سرزمین به پذیرش و تحمل روند سقوط حکومت‌ها است؛ پدیده‌ای که در هر بازه زمانی به تکرار اتفاق افتاده است و سقوط انواع حکومت ها را رقم زده است. حال نفس مسئله این است که چه چیزی در این سرزمین باعث می گردد که هر نظامی هر چند با تفاوت سیستم حکومت داری، پس از مدتی ناکارآمد گردیده، سقوط کند.

در آستانه‌ چهارمین سال سقوط سرزمینی به‌ نام افغانستان قرار داریم؛ سرزمینی که نه‌تنها نظام سیاسی‌اش فرو پاشید، بلکه تمامی ارزش‌های مدنی را که طی بیست سال با کمک جامعه جهانی به‌ دست آورده بود نیز، از دست داد.
در این میان، آن‌چه ثابت و درخور تأمل است، عادت مردمان این سرزمین به پذیرش و تحمل روند سقوط حکومت‌ها است؛ پدیده‌ای که در هر بازه زمانی به تکرار اتفاق افتاده است و سقوط انواع حکومت ها را رقم زده است. حال نفس مسئله این است که چه چیزی در این سرزمین باعث می گردد که هر نظامی هر چند با تفاوت سیستم حکومت داری، پس از مدتی ناکارآمد گردیده، سقوط کند.

افغانستان سرزمینی است که ساختار اجتماعی اش عمیقا‌ متکی بر مذهب، سنت، عرف و باور قبیله یی است.
در این سرزمین اقتدار قومی قبیله ای، صرفاً یک قدرت اجتماعی نیست، بلکه امری مقدس و آسمانی نیز تلقی می‌شود؛ به‌گونه‌ای که پیروی از بزرگ قبیله، برای بسیاری از مردم یک اصل بنیادین دینی فرهنگی به شمار می‌رود.

پیوند میان دین و اقتدار قبیله‌ای،
از یک‌ سو عامل انسجام درونی جوامع محلی بوده و از سوی دیگر، چالشی اساسی در مسیر بقای حکومت‌ها، به ویژه حکومت های جمهوری در افغانستان بوده است.

چنانچه امان‌الله خان با برنامه‌های اصلاحی و ضد سنتی‌اش با شورش‌های قبیله‌ای سرنگون شد. جمهوری دموکراتیک با ازهم‌ پاشیدن ائتلاف‌های قومی و قطع حمایت خارجی فرو ریخت. حتی جمهوریت بیست‌ساله با همه کمک‌های جامعه جهانی، نتوانست دوام بیاورد.

بخش بزرگی از این مشکل به شیوه شکل‌گیری حکومت‌ها بازمی‌گردد. اکثر نظام‌های سیاسی افغانستان نه از بطن اراده ملی، بلکه با دخالت مستقیم یا غیرمستقیم بیگانگان روی کار آمده‌اند. چنین حکومت‌هایی هیچ گاهی در مسیر دموکراسی واقعی حرکت نکرده اند و هرگز خود را پاسخ‌گو به ملت ندانسته‌اند. بلکه همیشه تافته جدا بافته ای بوده اند که ملت را در جبهه مقابل خویش دیده اند.
آنان اغلب با اتکا به قدرت های بیرونی و با ائتلاف‌های شکننده با بزرگان قبیله و با تطمیع یا تهدید آنها، آرای مردم را به سود خود هدایت کرده‌اند. این رویکرد، پایه‌های فساد، رشوت، خیانت، تبعیض، تعصب و بی‌اعتمادی را مستحکم کرده و فاصله بین ملت و دولت را عمیق تر ساخته است.

همچنین بخوانید: سه شهروند افغانستان از سوی عربستان سعودی اعدام شده‌است

اکثراً بی‌توجهی به نیازها و خواست‌های اساسی جامعه، و نبود درک عمیق از بافت فرهنگی و اجتماعی کشور بوده که به ایجاد شکافی عمیق میان دولت و ملت انجامیده است.

این فاصله، نه‌تنها مانع شکل‌گیری حکومت‌های مردمی شده، بلکه بستری مناسب برای نارضایتی، شورش و در نهایت، فروپاشی قدرت های سیاسی گردیده است.

سقوط جمهوریت بیست ساله نیز ادامه همان بی توجهی به خلاهای بود که سالیان متمادی در هم تنیده بودند. این نظام نیز نتوانست با بافت سنتی و فرهنگی جامعه هماهنگ گردد، حدود و ثغور بین قانون و جرگه قومی ( شورای قومی) را رعایت کند، فاصله شهر و روستا را کاهش دهد، زمینه رشد و انکشاف تعلیم و تربیت عمومی را فراهم آورد، ارزش های مدنی را نهادینه کند و سنت عرفی قبیله ای را اصلاح سازد.

چنین خلاهای در جامعه به مرور زمینه تدریجی فساد گسترده در ادارات دولتی را به وجود آوردند، قوم‌گرایی ها را شدت بخشیدند، استفاده جویی های احزاب سیاسی را آشکار ساختند، تبعیض های قومی زبانی را تشدید کردند، تااین که اعتماد عمومی فروپاشید. و نظام جمهوریت که بازتابی از دخالت بیگانگان و ناکامی در ساخت دولت و ملت‌سازی واقعی بود، ناکام گردید. و باز هم ثابت کرد که بدون اعتماد مردم، حتی نظامی که میلیاردها دالر کمک خارجی دریافت کرده باشد، برپا نمی‌ماند.

تجربه افغانستان در هر برهه ای از تاریخ به وضوح نشان داده است که سقوط حکومت‌ها فقط نتیجه ضعف اقتصادی یا فشار خارجی نیست؛ بلکه ریشه در ناتوانایی حاکمان در درک بافت فرهنگی و اجتماعی کشور دارد. تا زمانی که ساختار قدرت در این سرزمین با واقعیت‌های تاریخی، محدودیت نفوذ بزرگان قومی، رعایت حقوق شهروندی همه اقوام، تعامل انسانی با عموم اقوام، و پذیرش فرهنگ قومیت محور سازگار نشود، چرخه تکراری تشکیل و فروپاشی حکومت‌ها ادامه خواهد یافت و متاسفانه هر بار، هزینه‌اش را مردم خواهند پرداخت.

همچنین بخوانید: طالبان؛ تقابل با مردم و تعامل با جهان

نوشته های مرتبط :