نگاه احزاب “جهادی” به ساختار سیاسی در افغانستان؛ جمعیت اسلامی و نظام غیرمتمرکز خواهی بخش سوم

دسته: تحلیل
نویسنده: غلام‌رضا سادات
1402/11/23
2:05 ب.ظ
بازدید: 20

پایگاه خبری تحلیلی روایت : حزب جمعیت همان‌طوری که قبلا گفته شد، از احزاب معتدل و پیشتاز اسلامی و جهادی در تاریخ معاصر افغانستان است. این حزب نقش مهم در قضایای سیاسی حداقل نیم‌قرن اخیر افغانستان به‌صورت مستقیم داشته است. یکی از اهداف اصلی مبارزاتی این حزب شکستن سلطه قومی بود که در مقطعی باوجود چالش‌های فراوان موفق به آن شد. حزب جمعیت با این در بیش از نیم‌قرن مبارزه خود اصل عدالت اجتماعی مبتنی بر اسلام را اساس اول خود بیان داشته، اما درزمینه‌ای ساختار سیاسی هم نگرش این حزب بر مبنای نظام غیرمتمرکز استوار است. در مرامنامه و اساسنامه حزب جمعیت اسلامی درزمینه‌ای ساختار قدرت و حقوق ملت به گونه واضح نکات مهم در نوع ساختار سیاسی افغانستان بیان گردیده است. در مرام‌نامه جمعیت اسلامی که در مرحله پسا بن و در وزارت عدلیه نظام جمهوریت ثبت و بیان شده، ازنظر حزب جمعیت دولت و نظامی مشروعیت دارد که به اساس اراده مردم شکل‌گرفته باشد و تا زمانی مشروعیت دارد که محافظ حقوق و آزادی‌های فردی و اجتماعی آحاد ملت باشد. درزمینه‌ای ساختار قدرت هم موضع این حزب این‌گونه در مرامنامه آن گفته‌شده که: “حاکمیت ملی تجزیه‌ناپذیر است و نمی‌توان آن را بین گروه‌ها تقسیم کرد… در شرایط فعلی جمعیت اسلامی، جمهوری پارلمانی را مناسب‌ترین نظام برای افغانستان می‌داند”.

مفهوم ملت‌سازی و چگونگی ساختار سیاسی از مفاهیم مدرن در جهان می‌باشد. در نظام‌های سیاسی معاصر، زمانی این مفاهیم اهمیت یافت که صورت جمع‌بندی جوامع بر اساس دولت – ملت و دولت‌های ملی جای اشکال سنتی تقسیم جامعه را گرفت. چون قبلا به‌صورت دوگ نشین، امیرنشین، خان‌نشین و… تقسیم‌بندی می‌شود. در آستانه قرن نوزدهم فقط انگلیس و فرانسه از آن مزیت برخوردار بود؛ و همچنین امریکا اما در افغانستان این فرآیند به‌جای تعامل با ملت در دوران عبدالرحمان خان با قتل و کشتار ملت‌های دیگر ازجمله هزاره‌ها و شیعیان آغازشده بود که به‌جای ملت‌سازی یک عقب‌گرد تاریخی بود.

در افغانستان تجربه‌ی تکرار ۱۰۰ سال اخیر، سیستم سیاسی معیوب و ناقص بوده که هیچ‌گاه نتوانسته یا نخواسته جامعیت ملی به خود داشته باشد. اصولاً دولت‌ها در افغانستان کارکردها و خصوصیات مشترک داشته که عبارت‌اند از: فقدان مشروعیت ملی، ناکارآمدی سیاسی، خواستگاه طبقات قومی، وابستگی یا گرایش به قدرت تام، عدم توجه به بازسازی و باروری روح وحدت ملی، تداوم و تحکیم سلطه خاندانی، تقویت قدرت مرکزی، تثبیت قوم محوری، تضعیف و تسلیم اقلیت‌ها و رابطه رعیت و اربابی و… که در طول حداقل دوره صدساله افغانستان حاکم بوده است که دولت خود را صاحب می‌دانسته؛ اما احزاب سیاسی در این بازه زمانی که به وجود آمدند، تلاش کردند تا بخشی از رفتارهای ظالمانه را ببرند که بعضاً موفق هم شدند اما در اصل هدف که همانا اصلاح ساختار سیاسی که منشأ مشکلات می‌باشد، کار قابل قبولی صورت نگرفته است.

بااین‌وجود، در نوشته قبلی درزمینه‌ای نگاه احزاب چپ به ساختار سیاسی در افغانستان پرداخته شد، اما در این نبشته تلاش می‌شود به‌صورت گذرا نگرش احزاب جهادی “معتدل سنی” در این زمینه تبیین گردد.

همچنین بخوانید: ماین؛ عامل کشته و زخمی‌شدن 57 هزار غیرنظامی در افغانستان

حزب جمعیت اسلامی:

حزب جمعیت همان‌طوری که قبلا گفته شد، از احزاب معتدل و پیشتاز اسلامی و جهادی در تاریخ معاصر افغانستان است. این حزب نقش مهم در قضایای سیاسی حداقل نیم‌قرن اخیر افغانستان به‌صورت مستقیم داشته است. یکی از اهداف اصلی مبارزاتی این حزب شکستن سلطه قومی بود که در مقطعی باوجود چالش‌های فراوان موفق به آن شد. حزب جمعیت با این در بیش از نیم‌قرن مبارزه خود اصل عدالت اجتماعی مبتنی بر اسلام را اساس اول خود بیان داشته، اما درزمینه‌ای ساختار سیاسی هم نگرش این حزب بر مبنای نظام غیرمتمرکز استوار است. در مرامنامه و اساسنامه حزب جمعیت اسلامی درزمینه‌ای ساختار قدرت و حقوق ملت به گونه واضح نکات مهم در نوع ساختار سیاسی افغانستان بیان گردیده است. در مرام‌نامه جمعیت اسلامی که در مرحله پسا بن و در وزارت عدلیه نظام جمهوریت ثبت و بیان شده، ازنظر حزب جمعیت دولت و نظامی مشروعیت دارد که به اساس اراده مردم شکل‌گرفته باشد و تا زمانی مشروعیت دارد که محافظ حقوق و آزادی‌های فردی و اجتماعی آحاد ملت باشد. درزمینه‌ای ساختار قدرت هم موضع این حزب این‌گونه در مرامنامه آن گفته‌شده که: “حاکمیت ملی تجزیه‌ناپذیر است و نمی‌توان آن را بین گروه‌ها تقسیم کرد… در شرایط فعلی جمعیت اسلامی، جمهوری پارلمانی را مناسب‌ترین نظام برای افغانستان می‌داند”.

بنابراین حزب جمعیت اسلامی با تمامی چالش‌های درونی که در سال‌های پسین داشته، تقریباً همه‌ی سران آن درزمینه‌ای حقوق ملت و ساختار قدرت نگاه مشخصی خود را دارد. در کل نگرش این حزب بر تأمین حقوق ملت و ساختار نظام فراگیر بر مبنای جمهوری پارلمانی قابل‌توجه و تأمل است.

همچنین بخوانید: جمع‌آوری 29 هزار گدا از شهر کابل

جبهه ملی نجات:

همان‌طوری که قبلا هم گفته شد این حزب از احزاب معتدل و میانه در مسایل مختلف سیاسی و اجتماعی بوده است. به روایت اسناد تاریخی، این حزب مانند احزاب جهادی دیگر از یک حکومت اسلامی کلی حمایت کرده و اما جزییات زیاد از شکل حکومت اسلامی در مرامنامه‌اش ارائه نکرده است و همچنان هیچ‌گونه چارچوبی هم در نظر گرفته نشده است. البته بسیاری از نویسندگان این حزب آن را از احزاب محافظه‌کاری می‌داند که بیشتر طرفدار ظاهر شاهی بوده است. بااین‌حال در مرامنامه جدید این حزب که بعد از کنفرانس بن تدوین‌یافته و از سوی وزارت عدلیه/ دادگستری گردآوری شده است، درزمینه‌ای تأمین حقوق اتباع و… سخن گفته شده اما چارچوب مشخصی را مطرح نکرده است درعین‌حال در ساختار قدرت هم از نظام جمهوری حاکم در بیست سال اخیر یعنی جمهوری اسلامی متمرکز پیروی و حمایت کرده و آن را اصل دانسته است.

محاذ ملی افغانستان:

این حزب را بسیاری‌ها با توجه به مواضع و روابط خانوادگی‌اش با شاه سابق (ظاهرشاه) از طرفداران سلطنت معرفی می‌کند؛ اما درعین‌حال آن را فاقد ایدولوژی پایدار درزمینه‌ای حقوق ملت و ساختار دولت می‌داند. بااین‌حال اما در مرامنامه جدید و پسا بن این حزب بدون تبیین اصل موضوع ساختار سیاسی، این‌گونه گفته شده که: مرکزیت نظام اداری کشور باید در تمام موارد احترام شود همچنین گفته شده که نظام بروکراسی قدیم کنار گذاشته شده و رسم جدید جایگزین شود. در مفاد پنجم از بخش سیاست داخلی این حزب درزمینه‌ای حقوق ملت گفته شده که این حزب به مشارکت سیاسی و اجتماعی همه‌ی اتباع اعم مرد و زن بر اجتماعات تأکید می‌کند. بااین‌حال دیدگاه این حزب در کلیت امر مبهم و فاقد راه پایدار و مشخصی است که بشود گفت به‌صورت کلی دیدگاه آن را تبیین کند؛ اما آنچه از رفتار رهبران این حزب مشخص است، این جریان طرفدار نظام متمرکز سیاسی بوده است.

همچنین بخوانید: حزب سرور دانش: با تداوم حاکمیت طالبان در افغانستان صلح و امنیت تأمین نمی‌شود

نوشته های مرتبط :