افغانستان اجتماع بی روح، نه جامعه زنده

دسته: تحلیل
نویسنده: عرفات خلیل
1404/02/18
9:30 ق.ظ
بازدید: 45

پایگاه خبری تحلیلی روایت : ما مرده‌ایم. نه آن‌گونه که گور به تن بلرزد، بلکه آن‌گونه که دیگر گوری هم نمانده باشد. ما نفس می‌کشیم، راه می‌رویم، داد می‌زنیم، جنگ می‌کنیم، اما جامعه نیستیم؛ فقط جماعتی از جان‌به‌دربرده‌های تاریخ‌ایم که روح‌شان را جایی میان گورستان‌های فراموشی، تکه‌پاره‌های انفجار و فریادهای بی‌پاسخ جا گذاشته‌اند. افغانستان امروز جامعه نیست، اجتماع بی‌روهی‌ست؛ ازدحامی انسانی‌ست که پیوندش نه با معنا، ارزش و آرمان که با ترس، تعصب، فقر و قبیله‌گرایی بسته شده است. جامعه زمانی شکل می‌گیرد که انسان‌ها در پیوند با یکدیگر، تاریک‌ترین لحظات را به روشنایی بدل کنند، اما ما از تاریکی‌ها خاطره نداریم، فقط عادت داریم. مفهوم «جامعه بی‌روح» به‌مثابه یک پیکر متلاشی‌شده‌ای‌ست که استخوان دارد، گوشت دارد، اما روان ندارد. این جامعه از ارزش تهی شده، از حافظه گریخته، و از امید خالی گشته است.

ما مرده‌ایم. نه آن‌گونه که گور به تن بلرزد، بلکه آن‌گونه که دیگر گوری هم نمانده باشد. ما نفس می‌کشیم، راه می‌رویم، داد می‌زنیم، جنگ می‌کنیم، اما جامعه نیستیم؛ فقط جماعتی از جان‌به‌دربرده‌های تاریخ‌ایم که روح‌شان را جایی میان گورستان‌های فراموشی، تکه‌پاره‌های انفجار و فریادهای بی‌پاسخ جا گذاشته‌اند. افغانستان امروز جامعه نیست، اجتماع بی‌روهی‌ست؛ ازدحامی انسانی‌ست که پیوندش نه با معنا، ارزش و آرمان که با ترس، تعصب، فقر و قبیله‌گرایی بسته شده است. جامعه زمانی شکل می‌گیرد که انسان‌ها در پیوند با یکدیگر، تاریک‌ترین لحظات را به روشنایی بدل کنند، اما ما از تاریکی‌ها خاطره نداریم، فقط عادت داریم. مفهوم «جامعه بی‌روح» به‌مثابه یک پیکر متلاشی‌شده‌ای‌ست که استخوان دارد، گوشت دارد، اما روان ندارد. این جامعه از ارزش تهی شده، از حافظه گریخته، و از امید خالی گشته است.

جامعه بی‌روح یعنی جامعه‌ای که در آن مرگ از زندگی معنادارتر است، در آن سوگ بیشتر از شادی دوام دارد، در آن مردگان محبوب‌تر از زندگان‌اند. بی‌روحی، تنها بی‌احساسی یا بی‌دردی نیست؛ یک بی‌زمانیِ تاریخی‌ست که در آن مردم فراموش می‌کنند از کجا آمده‌اند، به کجا می‌روند و چه چیزی باید حفظ شود. وقتی جامعه‌ای بی‌روح می‌شود، دیگر فریادها نه برای عدالت، که برای بقاست؛ نه برای دگرگونی، بلکه برای تسکین لحظه‌ای درد.

افغانستان در طول تاریخ معاصر خود، قربانی ده‌ها نسل‌کشی خاموش و فریادنشده بوده است. هیچ حافظهٔ جمعی‌ای نیست که این فاجعه‌ها را در خود ثبت کرده باشد؛ تنها اندوه پراکنده‌ای در چهرهٔ انسان‌های فراموش‌شده، روستاهای بی‌نقشه و گورهای بی‌نام باقی مانده‌اند. از هزاره‌جات تا کندز، از بدخشان تا غور، از کابل تا مزار، مردم این سرزمین به‌دلایل قومی، زبانی، مذهبی و سیاسی به قتل رسیده‌اند و ما هنوز نتوانسته‌ایم این فاجعه‌ها را در قالب حافظه‌ای مدنی، تاریخی و انسانی درآوریم.

همچنین بخوانید: طالبان عضویت عبدالحمیدخراسانی را در این گروه انکار کردند

وقتی نسل‌کشی به فراموشی سپرده می‌شود، روح جامعه پیش از جسم آن می‌میرد. حافظه‌ای که نداشته باشی، نمی‌توانی رو به آینده بروی. ما در مرداب گذشته دفن شده‌ایم، بی‌آن‌که گذشته را فهمیده باشیم. این جامعه آن‌قدر بی‌روح شده که حتی درد را هم در قالب نوستالژی مصرف می‌کند، نه در قالب آگاهی. ما جامعه نیستیم، ما اجتماع هستیم؛ تفاوت ما با جامعه در همین است. جامعه پیوندی ارگانیک، تاریخی و معناساز میان انسان‌هاست؛ اما اجتماع تنها تجمع موقتی انسان‌ها در کنار هم است. در جامعه، نهادها به‌طور طبیعی شکل می‌گیرند، اعتماد اجتماعی میان گروه‌ها جریان دارد، و ارزش‌های مشترک تولید و بازتولید می‌شوند. اما در اجتماع، افراد به‌گونه‌ای سطحی و موقتی کنار هم قرار می‌گیرند، چون مجبورند. ما افغان‌ها در کنار هم هستیم چون گریز نداریم، نه چون باور داریم. ما هم‌زبان یا هم‌دین یا هم‌سرزمین هستیم، اما هیچ پیوند واقعی‌ای ما را به‌هم نمی‌چسباند؛ چون این پیوندها نه بر مبنای گفتگو، بل بر مبنای تحمیل ساخته شده‌اند.

اجتماع ما از درون پوسیده چون بر پایهٔ ترس استوار است، نه اعتماد. در مدرسه، در مسجد، در اداره، در رسانه، حتی در دانشگاه، روح گفت‌وگو، نقد، تفاهم و همدلی وجود ندارد. هر سخن با سوءظن شنیده می‌شود، هر حرکت با تهمت پاسخ داده می‌شود، و هر امیدی با طعنه فرو می‌ریزد. روح جامعه زمانی متولد می‌شود که انسان‌ها حاضر باشند از خود عبور کنند تا به «ما» برسند؛ اما در افغانستان، «من»ها در حال پرورش هیولایی به‌نام هویت متعصبانه‌اند که هر نوع «ما» را می‌بلعد. این‌همه بی‌روحی، نتیجهٔ دهه‌ها جنگ، اشغال، حکومت‌های فاسد، سنت‌های پوسیده، دین ابزاری و روشنفکری مصلحتی است. دین‌داران ما آن‌قدر در بازی قدرت و شریعت‌سازی غرق شده‌اند که دیگر سخن‌شان نه از اخلاق، بل از قهر است. روشنفکران ما آن‌قدر درگیر همایش و عکس و بودجه شده‌اند که دیگر نه روشنی می‌دهند، نه فکر می‌سازند.

همچنین بخوانید: معرفی کتاب "درک جنگ در افغانستان"

نسل جوان ما یا در حال فرار است یا در باتلاق اعتیاد و افسردگی. زنان ما یا به‌زنجیر افتاده‌اند یا نادیده گرفته شده‌اند. کودکان ما با صدای انفجار بزرگ می‌شوند، نه با صدای لالایی. در چنین سرزمینی، چگونه می‌توان از جامعه سخن گفت؟ چگونه می‌توان از عدالت، از آزادی، از کرامت انسانی نوشت وقتی حتی حضور زنده‌گان هم به رسمیت شناخته نمی‌شود؟ هر روز که می‌گذرد، روح جمعی ما بیشتر تحلیل می‌رود؛ روحی که باید در حافظهٔ تاریخی، در صداقت نهادها، در شفافیت حکومت، در عدالت قضایی، در ادب عمومی، در مدرسه، در هنر و در سیاست تجلی پیدا کند. اما امروز هیچ‌یک از این حوزه‌ها روح ندارد؛ فقط قشر دارد، چهره دارد، اسم دارد، اما جوهر ندارد.

ما در وضعیتی هستیم که نهادها بدون کارکردند، قانون بدون عدالت است، شهر بدون شهروند است، دین بدون معنویت است، دانشگاه بدون تفکر است، و زندگی بدون امید. این تهی‌شدگی فقط یک درد نیست، یک فاجعهٔ تمدنی‌ست. ما همه‌چیز داریم، اما «هیچ» شده‌ایم. برخی می‌گویند که راه حل در توسعه است، در صلح است، در دموکراسی است. اما پیش از همه این‌ها، ما باید روح گم‌شدهٔ خود را بازیابیم. ما نیاز به بازسازی روح داریم؛ آن‌گونه که دانایی، حافظه، صداقت، مسئولیت و پیوند دوباره معنا یابد. ما باید تاریخ خود را دوباره بخوانیم، اما نه برای کینه، بل برای آشتی. باید نسل‌کشی‌ها را ثبت کنیم، اما نه برای انتقام، بل برای عدالت.

باید سنت‌ها را نقد کنیم، اما نه برای نابودی، بل برای پالایش. باید دین را بازفهم کنیم، اما نه برای طرد، بل برای رهایی. باید زبان‌ها را گرامی بداریم، اما نه برای جدایی، بل برای هم‌فهمی. جامعهٔ بی‌روح افغانستان تا وقتی از خود نپرسد که چرا به این وضعیت دچار شده، هیچ درمانی نخواهد یافت. تا وقتی زخم‌های گذشته را نبیند و نپذیرد، تا وقتی جُرم‌ها را بی‌پاسخ بگذارد، تا وقتی کودکان قربانی بی‌نام باقی بمانند، هیچ فردایی نخواهد داشت. ما یا باید بپذیریم که در حال زوال هستیم و فکری برای آن کنیم، یا تا ابد به سکوت و بی‌روحی ادامه دهیم؛ و هیچ‌چیز هولناک‌تر از جامعه‌ای نیست که زنده باشد، اما بی‌روح.

همچنین بخوانید: ترامپ، فردی را برای بازپس‌گیری سلاح‌های امریکایی از طالبان تعین کرد

نوشته های مرتبط :