از بیدل تا قندی آغا؛ به‌مناسب سال‌روز در گذشت عبدالحمید اسیر

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالله دانش
1404/01/18
9:55 ق.ظ
بازدید: 19

پایگاه خبری تحلیلی روایت : عبدالحمید اسیر، مشهور به قندی آغا، به تاریخ ۱۲۹۴هجری شمسی در «گذر باغ نواب» شهر کابل دیده به جهان گشود. قندی آغا در اصل بدخشانی و با اصالتی بلندی بود که در دوران امیر عبدالرحمن خان، خانه و ملکیت‌های شان در آن ولایت از سوی حکومت مصادره و پس از آن به کابل تبعید شده بودند. پدر قندی آغا، عبدالقدیر، مردی صوفی‌مشرب و دین‌دوست بود که از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردار بود. با این حال، در دوران سلطنت امان‌الله خان، خانواده او مورد توجه به‌خصوص قرار گرفت و عبدالحمید اسیر در دربار امان‌الله خان به‌طور خاص جایگاه والایی پیدا کرد. او در دوران جوانی با نیکوترین شخصیت‌های علمی و فرهنگی افغانستان ارتباط برقرار کرد و از آن‌ها چیز‌های زیاد آموخت.

عبدالحمید اسیر، مشهور به قندی آغا، به تاریخ ۱۲۹۴هجری شمسی در «گذر باغ نواب» شهر کابل دیده به جهان گشود. قندی آغا در اصل بدخشانی و با اصالتی بلندی بود که در دوران امیر عبدالرحمن خان، خانه و ملکیت‌های شان در آن ولایت از سوی حکومت مصادره و پس از آن به کابل تبعید شده بودند. پدر قندی آغا، عبدالقدیر، مردی صوفی‌مشرب و دین‌دوست بود که از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردار بود. با این حال، در دوران سلطنت امان‌الله خان، خانواده او مورد توجه به‌خصوص قرار گرفت و عبدالحمید اسیر در دربار امان‌الله خان به‌طور خاص جایگاه والایی پیدا کرد. او در دوران جوانی با نیکوترین شخصیت‌های علمی و فرهنگی افغانستان ارتباط برقرار کرد و از آن‌ها چیز‌های زیاد آموخت.

عبدالحمید اسیر (قندی آغا) تحت تأثیر آموزه‌های پدرش، که خود مردی دین‌دار و صوفی‌مشرب بود، به مطالعه علوم دینی و فلسفه پرداخت و به‌ویژه در زمینه شعر و ادبیات فارسی، تخصص یافت. قندی آغا در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی، به‌گونه جدی به مطالعه و تحلیل آثار حضرت بیدل پرداخت و این مسیر علمی و فرهنگی تا پایان عمرش ادامه یافت. عبدالحمید اسیر نه‌تنها شاعر برجسته‌ای بود بلکه از پژوهش‌گران بزرگ در عرصه بیدل‌شناسی نیز به شمار می‌رفت. آثار او در زمینه شعر و تصوف به‌ویژه تحلیل‌های عمیق از اشعار بیدل، تأثیر زیادی بر ادبیات معاصر زبان فارسی داشته‌است. قندی آغا به‌طور مستمر به‌بررسی و تحلیل آثار بیدل و دیگر بزرگان عرفان و شعر فارسی پرداخت و دستاوردهای بسیاری در این زمینه به جامعه فرهنگی کسور ارائه کرد.
در حلقه‌های بیدل‌خوانی که اسیر در خانه‌اش برگزار می‌کرد، افراد برجسته‌ای همچون محمد امین قربت، شایق جمال، شایق هرووی، استاد خلیل‌الله خلیلی و دیگر شاعران و ادیبان مطرح افغانستان اشتراک می‌کردند‌. این محفل‌ها به محلی برای بحث و تحلیل عمیق آثار بیدل تبدیل می‌شد و در آن، قندی آغا به‌طور مداوم شعرهای بیدل را تشریح ‌و تفسیر می‌کرد.

علاوه بر بیدل‌شناسی، وی به شعر خود نیز توجه داشت. او در ابتدای مسیر شاعری با تخلص «واثق» شعر می‌سرود، اما به تدریج تخلص خود را به «اسیر» تغییر داد. برخی از شعرهای او که در مجله‌های مختلف منتشر می‌شد، بسیار مورد توجه قرار می‌گرفت و اسیر را به یکی از شاعران معتبر در محفل‌های ادبی تبدیل کرد. آثار او شامل کتاب‌های مختلفی است که عمدتاً به شرح و تحلیل شعرهای بیدل، حافظ و دیگر بزرگان ادبیات فارسی می‌پردازد. از جمله مهم‌ترین آثار او می‌توان به کتاب‌های «کلید عرفان»، «پیوند دل»، «جنون شوکتان» و «مرد حق» اشاره کرد که همه‌ به بررسی ابیات بیدل و دیگر شاعران عارف می‌پردازند.

یکی از ویژه‌گی‌‌های برجسته دیگر عبدالحمید اسیر، تسلط و شناخت عمیق او از شعرها و افکار بیدل دهلوی بود. بیدل، که یکی از بزرگ‌ترین شاعران و عارفان فارسی‌زبان در تاریخ است، شعرهای پیچیده و به‌قول خودش بلندی داشت که بسیاری از معنا و مفهوم عرفانی در آن‌ها نهفته است. اسیر با تفسیری جامع و دقیق، به توضیح این شعرها پرداخت و با ارائه تفسیرهای مفصل از غزل‌ها و رباعی‌ها بیدل، به مخاطبان خود کمک کرد تا معانی عمیق و معنوی این شعرها را درک کنند.
قندی آغا در کتاب‌هایی مانند «کلید عرفان» به تحلیل ابیات دشوار بیدل پرداخته و آن‌ها را به‌زبان ساده و قابل فهم برای عموم توضیح داده است. همچنان او در بسیاری از محفل‌های بیدل‌خوانی و حلقه‌های درسی خود، به‌صورت دقیق و علمی به تحلیل شعرهای بیدل می‌پرداخت و سعی می‌کرد که مخاطبانش را با تفکرات عرفانی این شاعر بزرگ آشنا کند.

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های عبدالحمید اسیر، برگزاری حلقه‌های بیدل‌خوانی و جلسه‌های درسی بود که در خانه‌اش در کابل برگزار می‌شد. این حلقه‌ها محلی برای بحث، تحلیل و تفسیر شعرهای بیدل و دیگر بزرگان عرفانی بود. در این محافل، شاعران، نویسندگان و علاقه‌مندان به عرفان جمع می‌شدند تا با کمک اسیر، شعرهای بیدل را تحلیل کنند. به‌قول محمد عبدالعزیز مهجور، فرزند قندی آغا، این حلقه‌ها از سال ۱۳۲۰ هجری شمسی آغاز شده و تا زمان وفات عبدالحمید اسیر ادامه داشت.
عبدالحمید اسیر، مشهور به قندی آغا، به‌حیث یک شخصیت عرفانی، تأثیرات زیادی بر مریدان خود گذاشت. اسیر به‌ویژه در زمینه تصوف و عرفان اسلامی، آموزه‌های گران‌بهایی را در اختیار پیروان خود قرار می‌داد. بسیاری از شاعران و عرفای معاصر به‌عنوان شاگردان اسیر شناخته می‌شوند و از آموزه‌های او بهره برده‌اند. از جمله مریدان معروف اسیر می‌توان به دکتر امیر محمد اسیر اشاره کرد که او نیز در زمینه بیدل‌شناسی و تصوف آثار مهمی تألیف کرده است. شخصیت عرفانی و تواضع عبدالحمید اسیر باعث شده بود که او محبوبیت زیادی در محافل صوفیانه و عرفانی داشته باشد.

قندی آغا، در دوران سلطنت امان‌الله خان مورد توجه ویژه‌ای قصر شاهی قرار گرفت. امان‌الله خان که به اصلاحات فرهنگی و اجتماعی علاقه‌مند بود، از شخصیت‌های علمی و فرهنگی چون قندی آغا حمایت می‌کرد. مادر امان‌الله خان، به‌عنوان نماد احترام به او، به عبدالحمید اسیر لقب «قندی آغا» را اعطا کرد. فعالیت‌های فرهنگی و ادبی قندی آغا، به‌خصوص در حلقه‌های بیدل‌خوانی، سبب شد تا نام او با نام بیدل دهلوی گره خورده و این میراث علمی و فرهنگی تا به امروز ادامه یابد.
سرانجام‌ عبدالحمید اسیر یا همان قندی آغا، به تاریخ ۱۸ حمل ۱۳۷۳ شمسی درگذشت. مزار او در دامنه کوهی در سرای شمالی شهر کابل واقع است. پس از وفات او، فرزندش محمد عبدالعزیز مهجور و سپس نوه‌اش محمد عبدالقادر آرزو، ادامه‌دهندگان راه علمی و فرهنگی او بودند. این خانواده همچنان به برگزاری عرس‌های بیدل‌خوانی و تحلیل آثار بیدل ادامه می‌دهند و میراث علمی و فرهنگی عبدالحمید اسیر را به نسل‌های بعدی منتقل می‌کنند.
عبدالحمید اسیر آثار متعددی در زمینه بیدل‌شناسی و تصوف تألیف کرده است که برخی از مهم‌ترین آثار او قرار ذیل است:
۱. کلید عرفان
۲. پیوند دل
۳. جنون شوکتان
۴. مرد حق
۵. فیروز ملنگ
۶. رساله در مورد تصوف و چهار طریقه
۷. بیدل اویسی

نمونه کلام قندی آغا:

یاران بوریا
در راحتند خاک نشینان بوریا
بشنو چه خوش نواست نیستان بوریا
آگه نه ای ز عشرت پنهان بوریا
آسوده گان گوشه ی دامان بوریا
مخمل خریده اند ز دکان بوریا
مغرور مال و جاه مشو فکر زر مکن
دعوای علم و فضل و کمال و هنر مکن
با خلق جز طریقه آداب سر مکن
با خاک خفته گان به حقارت نظر مکن
آید صدای تیغ ز عریان بوریا
از سرکشی به کلفت و رنج و تعب رسی
افتاده گی گزین که به اوج طرب رسی
بی عجز مشکل است به اسرار رب رسی
سد خامه بشکنی که به مشق ادب رسی
خط هاست در کتاب نیستان بوریا
ما جسته از حوادث و اهل سلامتیم
لیکن به نزد خلق جهان پر ملامتیم
هر چند پا شکسته و هم بی بضاعتیم
لب بستهٔ حلاوت کنج قناعتیم
نی بی صداست در شکرستان بوریا
این زنده گی چو شعله در آغوش غفلت است
آغاز سرکشی و سر انجام ذلت است
بیدار شو اسیر که یک لحظه فرصت است
بیدل به سرکشان جهان چشم عبرت است
سر تا به پای زخم نمایان بوریا