ما در آستانه عید سعید فطر قرار داریم. همواره در پایان ماه مبارک رمضان، هم‌وطنان ما در باره‌ی احکام فقهی صدقه فطر می‌پرسند. از همین‌رو، لازم دانستم با اغتنام فرصت و با توکل به خداوند، کوتاه و مختصر در این مورد بنویسم.
در این نوشته در حد توان تلاش نموده‌ام، تا از منابع دست‌اول مذهب حنفی استفاده نمایم. از همین‌رو، به متون و شروح معتبر مراجعه نموده‌ام و از درون این متون و شروح معتبر احکام فقهی را بیرون کرده‌ام. بنابرین، اساسی‌ترین منابع من را در این نوشته، کتاب‌های « الأصل»« الجامع الصغیر»،« الحجة علی أهل المدینة»، تالیف امام محمد بن الحسن الشیبانی، «مختصر القدوری،ابو الحسن احمد بن محمد بن احمد قدوری»« المختار للفتوی، موصلی»،« کنز الدقائق، ابوالبرکات نسفی»،« شرح الوقایة، صدر الشريعة عُبيد الله بن مسعود المحبوبي الحنفي (ت ٧٤٧ هـ)»« الإختیار لتعلیل المختار، عبدالله بن محمود بن مودود موصلی حنفی»« شرح مختصر الطحاوی، امام ابوبکر الجصاص»« المبسوط، امام سرخسی»« بدائع الصنائع في ترتیب الشرائع، امام کاسانی»« الهدایة، مرغینانی» «فتح القدیر، ابن همام» » و« حاشیة إبن عابدین» تشکیل می‌دهد.
همچنان این نوشته را به اساس مذهب حنفی نوشته‌ام؛ چون اکثریت شهروندان کشور را پیروان این مذهب تشکیل می‌دهد و از ذکر اقوال مذاهب فقهی دیگر خودداری نموده‌ام. گرچند باور شخصی من این است که نباید مردم را در محدوده یک مذهب خاص مقید کرد و باید از تمام مذاهب فقهی در بیان حکم مسئله‌ی استفاده نمود و همان دیدگاهی را ترجیح داد که به مقاصد شریعت و مصالح مردم نزدیک است.
قابل یاد‌آوری می‌دانم، که من در این نوشته فقط دیدگاه مذهب حنفی را بیان می‌کنم و دیدگاه راجح را بیان می‌دارم و در اینجا فقط حکایت‌گر هستم نه مفتی؛ چه خود را شایسته این مقام نمی‌دانم. وبالله التوفیق
نام‌های صدقه فطر
در کتاب‌های فقهی حنفی، زیر عنوان: «صدقة الفطر» و «زکاة الفطر» در باره‌ی صدقه فطر سخن رفته‌است. فقهای حنفی برخی‌ها در پایان کتاب زکات و برخی‌ها هم در پایان کتاب صیام در مورد صدقه فطر نوشته‌اند. ابن عابدین می‌نویسد: « وَجْهُ مُنَاسَبَتِهَا بِالزَّكَاةِ أَنَّ كُلًّا مِنْهُمَا مِنْ الْوَظَائِفِ الْمَالِيَّةِ وَأَوْرَدَهَا فِي الْمَبْسُوطِ بَعْدَ الصَّوْمِ بِاعْتِبَارِ تَرْتِيبِ الْوُجُودِ.» ترجمه « رابطه‌ی صدقه فطر با زکات در این است، که هر دو از وجایب مالی اند. در مبسوط، صدقه فطر را پس از کتاب صیام[روزه] قرار داده‌است؛ چون صدقه فطر از لحاظ ترتیب پس از روزه قرار دارد. [۱]
در افغانستان صدقه فطر را بنام‌های « سرسایه»،« وتر روزه» و « فطر روزه» یاد می کنند.
مقاصد مشروعیت صدقه فطر
«عن ابن عباس قال: “فرض رسول الله ﷺزکاة الفطر طهرة للصائم من اللغو و الرفث، و طعمة للمساکین فمن أداها قبل الصلاة فهی زکاة مقبولة، و من أداها بعد الصلاة فهی صدقة من الصدقات.»
عبدالله بن عباس می‌گوید: « پیامبر صلی الله علیه و سلم صدقه فطر را به منظور تصفیه و پاک‌سازی روزه از سخنان بیهوده و دشنام و سیر نمودن شکم بینوایان تعیین[واجب] کرده‌است. کسی که آن‌را پیش از نماز عید پرداخت کند، زکات وی پذیرفته شده‌است و اگر کسی آن‌را پس از نماز پرداخت کند، از جمله صدقات به‌شمار می‌رود.»[۲]
بنابرین، صدقه فطر به منظور جبران خلل‌های که در جریان ماه رمضان در روزه‌ی روزه دار وارد گردیده‌است، مشروع شده‌است. همچنان مقصد دیگر پرداخت صدقه فطر، دست‌گیری نیازمندان می‌باشد. همانگونه که ثروت‌مندان با خرید لباس، خوراک و پوشاک از عید تجلیل می‌نمایند، نیازمندان نیز می‌توانند با دریافت صدقه فطر نیازمندی‌های شان را برآورده سازند و روزهای عید را بدون دغدغه‌‌ی نان و گرسنه‌گی سپری نمایند. اسلام، تلاش می‌نماید تا با استفاده از فرصت‌ها، دست بینوایان را بگیرد و با مشکل فقر مبارزه نماید و نگذارد که بینوایان احساس گرسنه‌گی کنند. از همین‌رو، اسلام در مناسبت‌های مختلف و زیر نام « زکات»« صدقه فطر»« قربانی» « صدقات» و … مسلمانان ثروت‌مند را دستور داده تا دست نیازمندان را بگیرند. صدقه فطر مقصد دیگری نیز دارد و آن عبارت از تضامن و تعاون اجتماعی است. با پرداخت این صدقه از سوی ثروت‌مندان به نیازمندان، تعاون و تضامن اجتماعی در جامعه شکل می‌گیرد.
حکم پرداخت صدقه فطر
پرداخت صدقه فطر در مذهب حنفی واجب است. امام سرخسی می‌نویسد: « وَعِنْدَنَا هِيَ وَاجِبَةٌ؛ لِأَنَّ ثُبُوتَهَا بِدَلِيلٍ مُوجِبٍ لِلْعَمَلِ غَيْرِ مُوجِبٍ عِلْمَ الْيَقِينِ، وَهُوَ خَبَرُ الْوَاحِدِ وَمَا يَكُونُ بِهَذِهِ الصِّفَةِ يَكُونُ وَاجِبًا فِي حَقِّ الْعَمَلِ، وَلَا يَكُونُ فَرْضًا حَتَّى لَا يَكْفُرَ جَاحِدُهُ إنَّمَا الْفَرْضُ مَا ثَبَتَ بِدَلِيلٍ مُوجِبٍ لِلْعِلْمِ» ترجمه « به نزد ما [حنفی‌ها] پرداخت صدقه فطر واجب است؛ چون حکم آن به خبر واحد که مفید عمل است نه یقین به ثبوت رسیده‌است. هر حکمی که دارای چنین ویژه‌گی باشد، از لحاظ عمل واجب به‌شمار می‌رود و فرض محسوب نمی‌گردد و منکر آن کافر نمی‌شود. فرض آن است که با دلیل مفید علم [دلیل قطعی] ثابت شود.»[۳]
دلیل وجوب صدقه فطر
امام محمد می‌نویسد: « أخبرنا محمد عن أبي يوسف عن الحسن بن عمارة عن الزهري عن عبد الله بن ثعلبة بن صعير العدوي قال خطبنا رسول الله صلى الله عليه وسلم وقال أدوا عن كل حر وعبد صغير أو كبير نصف صاع من بر أو صاعا من تمر أو صاعا من شعير.» ترجمه « از محمد از ابویوسف از حسن بن عماره از زهری از عبدالله بن ثعلبه بن صعیر العدوی روایت است که گفت: پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم سخنرانی کرد و فرمود: از طرف هر شخص آزاد و برده و کوچک و بزرگ نیم پیمانه گندم و یا یک پیمانه خرما و یا یک پیمانه جو [ هم چون صدقه فطر] پرداخت نمایید.»
امام محمد می‌نویسد: « عن محمد بن الحسن عن أبي معشر عن نافع عن ابن عمر عن رسول الله صلى الله عليه وسلم أنه كان يأمرهم أن يؤدوا صدقة الفطر قبل أن يخرجوا إلى المصلى وقال أغنوهم عن المسألة في مثل هذا اليوم.» ترجمه « از محمد بن الحسن از ابو معشر از نافع از ابن عمر از پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم روایت است، که آنحضرت به آنها دستور می داد که صدقه فطر را پیش از رفتن به عیدگاه پرداخت نمایند. حضرت می‌فرمود: در این روز [ عید سعید فطر] آنها[ بینوایان] را از گدایی‌گری بی‌نیاز سازید.»[۴]
تمام این روایت‌ها خبر واحد است. از همین‌رو، به اساس دیدگاه اصولی حنفی‌ها افاده وجوب را می نماید.
صدقه فطر بر چه کسانی واجب است؟
امام محمد می‌نویسد:« قَالَ ابو حنيفَة رَضِي الله عَنهُ يُؤَدِّي الرجل اذا كَانَ مُوسِرًا صَدَقَة الْفطر عَن نَفسه وَعَن وَلَده الصغار … وَلَيْسَ على الرجل ان يُؤَدِّي صَدَقَة الْفطر عَن زَوجته وَلَا عَن وَلَده الْكَبِير من رجل وَامْرَأَة ان كَانَ لَهُم مَال ادوا عَن انفسهم والا فَلَيْسَ عَلَيْهِ ان يُؤَدِّي عَنْهُم.» ترجمه« ابو حنیفه رضی الله عنه می‌گوید: کسی‌که ثروت‌مند باشد، صدقه فطر خودش و فرزندان کوچک‌اش …. را پرداخت نماید. واجب نیست، شخصی صدقه فطر خانم و فرزندان بزرگ‌اش ـ چه دختر و چه پسر – را پرداخت کند. اگر آنها ثروت داشتند، صدقه فطر خود را پرداخت می‌کنند و اگر ثروت نداشتند، واجب نیست که پدر یا شوهر صدقه فطر آنها را پرداخت نماید.»[۵]
امام محمد می‌نویسد:« أَلا ترَوْنَ انه لَا تجب صَدَقَة الْفطر عندنَا على الْمُعسر الَّذِي لَا يقدر» ترجمه « آیا نمی‌بینید که به نزد ما [حنفی‌ها] صدقه فطر بر فقیری که توانایی مالی ندارد، واجب نیست.»[۶]
ابوالحسن القدوری می‌نویسد:«صدقة الفطر واجبة على الحر المسلم إذا كان مالكا لمقدار النصاب فاضلا عن مسكنه وثيابه وأثاثه وفرسه وسلاحه … يخرج ذلك عن نفسه وعن أولاده الصغار عن … ولا يؤدي عن زوجته ولا عن أولاده الكبار وإن كانوا في عياله » ترجمه« صدقه فطر بر فرد مسلمان آزاد، زمانی‌که دارای نصاب باشد و این نصاب بیشتر از نیازهای هم‌چون خانه، لباس، اسب و سلاح او …. باشد، واجب است. شخصی که داری چنین مواصفات باشد، صدقه فطر خودش و فرزندان کوچک‌اش … را پراخت می‌کند و صدقه فطر خانم و پسران بزرگ اش را حتا اگر در عیال او هم باشند، پرداخت نمی‌‌نماید.»
بنابر آنچه نقل کردیم، فقهای حنفی برای پرداخت صدقه فطر داشتن شرایط ذیل را لازم می‌دانند:
۱ – پرداخت کننده آزاد باشد؛ یعنی برده نباشد. خوشبختانه در عصر حاضر برده‌داری لغو گردیده‌است و همه‌گان آزاد اند. بنابرین، این شرط فعلا کاربرد ندارد و نیازی به ذکر آن هم نیست. بنده هم در متن و هم در ترجمه عبارات هر آنجا که نام برده ذکر گردیده بود، آن‌را حذف نمودم و به جای آن سه نقطه گذاشتم.
۲ – پرداخت کننده مسلمان باشد. صدقه فطر عبادت است و شرط قبول عبادت هم ایمان می باشد. از همین‌رو، صدقه فطر بر کافر واجب نیست.
۳ – پرداخت کننده مالک نصاب و غنی باشد. امام محمد می‌نویسد:« قلت أرأيت الرجل يكون محتاجا تحل له الصدقة هل يجب عليه صدقة الفطر وعلى عياله قال لا .»:« گفتم[۷] : اگر شخصی نیازمند باشد و مستحق صدقه، آیا صدقه فطر بر وی واجب است؟ گفت: نخیر.»[۸]
امام محمد می‌نویسد: « أَلا ترَوْنَ انه لَا تجب صَدَقَة الْفطر عندنَا على الْمُعسر الَّذِي لَا يقدر « آیا نمی‌بینید که به نزد ما [حنفی‌ها] صدقه فطر بر فقیری که توانایی مالی ندارد، واجب نیست.»[۹]
امام سرخسی در باره این‌که چه کسی مالک نصاب به‌شمار می‌رود و ثروت‌مند محسوب می‌گردد، می‌نویسد:« ثُمَّ الْيَسَارُ الْمُعْتَبَرُ لِإِيجَابِ زَكَاةِ الْفِطْرِ أَنْ يَمْلِكَ مِائَتِي دِرْهَمٍ أَوْ مَا يُسَاوِي مِائَتِي دِرْهَمٍ مِنْ الدَّرَاهِمِ الَّتِي تَغْلِبُ النَّقْرَةُ فِيهَا عَلَى الْغِشِّ فَضْلًا عَنْ حَاجَتِهِ وَيَتَعَلَّقُ بِهَذَا الْيَسَارِ أَحْكَامٌ ثَلَاثَةٌ حُرْمَةُ أَخْذِ الصَّدَقَةِ وَوُجُوبُ زَكَاةِ الْفِطْرِ وَالْأُضْحِيَّةُ.»« ثروت مندی که در اینجا به منظور وجوب زکات فطر اعتبار دارد، این است که شخص، مالک دوصد درهم یا معادل آن از دارهمی که پاکی آن بر جعلی بودن آن غلبه دارد، باشد. همچنان، این مال باید از نیازهای اساسی وی بیشتر باشد. به این ثروت‌مندی سه چیز تعلق می‌گیرد: حرمت گرفتن صدقه، وجوب زکات فطر و وجوب قربانی.»
در اینجا بیان چند نکته لازم است:
یک : غنی از منظر حنفی‌ها به کسی گفته می‌شود که داری دوصد درهم شرعی یا معادل آن ثروت باشد.
دو : معادل دو صد درهم شرعی ۶۰۰ گرام نقره و ۸۵ گرام طلا و یا معادل آن پول نقد می‌شود. اگر می‌خواهیم، بدانیم دو صد درهم چقدر پول نقد می شود. نخست قیمت یک گرام طلا را می‌پرسیم و سپس این قیمت را ضرب ۸۵ می‌نماییم. نتیجه به دست آمده از این عملیه، نصاب زکات و صدقه فطر می‌باشد. به عنوان مثال: قیمت یک گرام طلای عیار ۲۱ در بازار امروز جمعه ۱۷ حمل ۱۴۰۳ هجری خورشیدی، (۴۶۷۸.۵۳) افغانی است. اکنون قیمت یک گرام طلای عیار۲۱ (۴۶۷۸.۵۳) را در عدد (۸۵) ضرب می‌زنیم. حاصل ضرب می‌شود( ۳۹۷۶۷۵) : پس معادل ۸۵ گرام طلا است: ( ۳۹۷۶۷۵)
بنابرین، اگر کسی مالک پول نقد به مبلغ ( ۳۹۷۶۷۵) و یا اشیای دیگری که از نیازهای اساسی فرد به‌شمار نمی‌رود و معادل آن به این مبلغ می‌رسد باشد، او شرعا غنی محسوب می‌گردد و مالک نصاب زکات و صدقه فطر است. دارلافتای جمهوری عربی مصر و الازهر نصاب زکات را به اساس طلای عیار ۲۱ محاسبه می‌کند. عیار مناسب و وسط همین است و خوب است به اساس آن محاسبه صورت بگیرد.
همانگونه که در زکات، ملکیت نصاب شرط است در صدقه فطر نیز شرط می‌باشد. تفاوت زکات با این صدقه فطر در این است که در زکات باید مال«نامی» باشد و «حولان حول»« دوران سال» صورت بگیرد، اما در صدقه فطر چنین چیزی شرط نیست.
بنابرین، از آنجا که طبق گزارش‌ها ۸۵ فیصد مردم افغانستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند، پرداخت صدقه فطر بر آنها واجب نیست، بلکه آنها مستحق دریافت این صدقه هستند. می‌توان به اساس مذهب حنفی گفت: اکثریت مردم افغانستان فقیر هستند.
متاسفانه در کشورما کسانی‌که خود فقیر هستند، صدقه فطر می‌دهند و گمان می‌کنند که ملزم به پرداخت آن هستند. در حالی که نظر مذهب حنفی در این مورد روشن است و بر آنها پرداخت این صدقه واجب نیست. اما اگر کسی وضعیت اقتصادی نسبتا خوبی دارد که می‌تواند دست دیگری را که از او فقیرتر است بگیرد، اشکالی وجود ندارد که صدقه فطر را پرداخت نماید. در اینجا به مذهب جمهور علما که غنی بودن را شرط نمی‌دانند عمل می کنیم. می‌خواهم بگویم که کاری که به مقاصد شریعت و مصلحت مردم نزدیک است، همان را انجام بدهیم و دین را بر خویشتن سخت نکنیم و آسان‌گیر باشیم.
سه : نیازهای اساسی مانند خانه، لباس، لوازم اساسی و موتر و … در نصاب شمار نمی‌شود. امام محمد می‌نویسد:« قلت أرأيت الرجل يكون له الخادم والدار ليس له مال غيرها هل يجب عليه صدقة الفطر قال لا .»« گفتم: به نظر شما شخصی که خادم و خانه دارد، اما دیگر مال ندارد، آیا بر وی صدقه فطر واجب است. گفت: نخیر.» [۱۰]
۴ – پرداخت کننده قرض‌دار نباشد. پس، اگر فردی قرض‌دار باشد صدقه فطر بر وی واجب نیست. امام محمد می نویسد:« قلت فإن كان له خمسة دراهم ليس له غيرها هل تجب عليه صدقة الفطر قال لا قلت فإن كان له مائتا درهم وهي لا تغنيه ولا تغنى عياله وعليه مائتا درهم دين أيجب عليه صدقة الفطر قال لا .»« گفتم: اگر شخصی پنج درهم داشته باشد، آیا بر وی صدقه فطر واجب است؟ گفت : نخیر. گفتم: اگر کسی دو صد درهم داشته باشد و این مبلغ خودش و خانواده‌اش را کفایت نمی‌کند و همچنان دو صد درهم قرض‌دار است، آیا بر چنین شخصی صدقه فطر واجب است؟ گفت: نخیر.»[۱۱]
امام محمد می نویسد:«قلت من تحل له الصدقة أيجب عليه صدقة الفطر قال لا .»« گفتم : کسی که مستحق صدقه است، آیا صدقه فطر بر وی واجب است. گفت : نخیر .»[۱۲]
زکات فطر را از طرف کی‌ها باید پرداخت؟
امام محمد می‌نویسد«قَالَ ابو حنيفَة لَيْسَ على الرجل ان يُؤَدِّي صَدَقَة الْفطر عَن امْرَأَته وَلَا عَن اُحْدُ من خدمها وَلَيْسَ عَلَيْهِ ان يُؤَدِّي صَدَقَة الْفطر الا عَن نَفسه وَعَن اولاده الصغار … واما عَن غَيرهم من اولاده الْكِبَار فَلَيْسَ عَلَيْهِ ان يُؤَدِّي عَنْهُم وان كَانَ لامْرَأَته ولاولاده الْكِبَار مَال فليؤدوا عَن انفسهم والا فَلَيْسَ عَلَيْهِم ان يؤدوا شَيْئا»« ابوحنیفه گوید: بر شخص، واجب نیست که صدقه فطر خانم و خدمت‌گارش را پرداخت نماید، بلکه بر وی واجب است که صدقه فطر خودش و فرزندان کوچک‌اش … را پرداخت نماید. اما پرداخت صدقه فطر فرزندان بزرگ‌اش بر وی واجب نیست. اگر خانم و فرزندان بزرگ‌اش ثروت داشتند، باید خودشان صدقه فطر خود را بپردازند و اگر نداشتند، صدقه فطر بر آنها واجب نیست.»[۱۳]
بنابرین، شخص ثروت‌مند و مالک نصاب صدقه فطر خودش و پسران کوچک خود را باید پرداخت نماید و پرداخت صدقه فطر پسران کلان و خانم‌اش بر وی واجب نیست. این نظر امام ابوحنیفه و امام محمد است، اما امام ابویوسف می‌گوید: پرداخت صدقه فطر خانم استحسانا جایز است.
همچنان سرپرست یتیم ثروت‌مند و مالک نصاب باید صدقه فطر یتیم را بپردازد. امام محمد می‌نویسد:« قلت أرأيت الوصي هل يجب عليه أن يؤدي عن اليتيم صدقة الفطر من مال اليتيم قال نعم.»« گفتم: آیا سرپرست یتیم از مال یتیم صدقه فطر او را پرداخت کند؟ گفت : بله .»[۱۴]
مقدار صدقه الفطر
در مذهب حنفی مقدار صدقه فطر قرار ذیل است:
| نام | مقدار |
| گندم | تقریبا دو کیلو |
| آرد | تقریبا دو کیلو |
| جو یا آراد جو | تقریبا چهار کیلو |
| خرما | تقریبا چهار کیلو |
| کشمش | تقریبا چهار کیلو |
پرداخت‌کنندگان می‌توانند، طبق توانایی مال شان قیمت نقدی اشیای نامبرده را هم‌چون صدقه فطر پرداخت نمایند. اگر فردی توانایی مالی بیشتری دارد، قیمت نقدی اشیای گران‌بها مانند خرما و کشمش را پراخت نماید. برای دریافت قیمت نقدی اشیای نامبرده، به پیشه‌وران مراجعه صورت گیرد.
صاحب الاختیار می‌نویسد:« قَالَ أَبُو يُوسُفَ: الدَّقِيقُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنَ الْحِنْطَةِ، وَالدَّرَاهِمُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنَ الدَّقِيقِ لِأَنَّهُ أَيْسَرُ عَلَى الْغَنِيِّ وَأَنْفَعُ لِلْفَقِيرِ، وَالْأَحْوَطُ الْحِنْطَةُ لِيَخْرُجَ عَنِ الْخِلَافِ.» « ابویوسف می‌گوید: به نظر من، پرداخت آرد بهتر از پرداخت گندم است. همچنان پرداخت درهم[ پول نقد] بهتر از پرداخت آرد می‌باشد؛ چه پرداخت درهم [ پول نقد] برای فقیر سودمند‌تر و برای غنی آسان‌تر است.» [۱۵]
چه زمانی صدقه الفطر واجب می‌شود؟
صدقه فطر با طلوع صبح روز اول عید فطر واجب می‌شود. اگر کسی قبل از این ساعت وفات کرد، صدقه الفطر بر وی واجب نیست و اگر کسی پس از طلوع صبح زاده شد بر وی نیز صدقه فطر واجب نیست.[۱۶]
زمان پرداخت صدقه فطر
مستحب است که واجدین شرایط صدقه فطر را در روز عید پرداخت کنند، اما اگر آنها پیش از عید فطر پرداخت کردند، جواز دارد. اگر فردی در روز عید، صدقه فطر را پرداخت نکرد، صدقه فطر از گردن وی ساقط نمی‌شود و باید پرداخت کند. امام محمد می‌نویسد:« قلت أرأيت الرجل أن أخر صدقة الفطر حتى مضى يوم الفطر هل يجب عليه أن يؤديها بعد ذلك قال نعم قلت فإن كان شهرا أو أكثر من ذلك قال وإن كان سنتين .»« گفتم: به نظر شما اگر شخصی در پرداخت صدقه فطر تأخیر نماید تا این که روز عید بگذرد، آیا پرداخت آن بر وی واجب است؟ گفت: بله . گفتم: اگر یک ماه یا بیشتر بگذرد. گفت: بله، حتا اگر دو سال هم بگذرد.»[۱۷]
امام محمد می‌نویسد«قلت: أرأيت صدقة الفطر دفعها قبل الصلاة أحب إليك أم بعدها قال أن يدفعها قبل الصلاة أحب إلي.»« گفتم: به نظر شما پرداخت صدقه فطر پیش از نماز عید بهتر است یا بعد از آن؟ گفت : پیش از نماز عید بهتر است.» [۱۸]
به نظر امام ابوحنیفه، اگر صدقه فطر پیش از عید فطر پرداخت شود بهتر است؛ چون نیازمندان می‌توانند با آن نیازمندی‌های‌شان را در روز عید تهیه کنند و باعث شادی شان می‌گردد. به نظر برخی فقهای حنفی پرداخت صدقه فطر در اول ماه رمضان هم جواز دارد.
مستحقین صدقه فطر
خداوند(ج) می‌فرماید:«إِنَّمَا ٱلصَّدَقَٰتُ لِلۡفُقَرَآءِ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱلۡعَٰمِلِينَ عَلَيۡهَا وَٱلۡمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمۡ وَفِي ٱلرِّقَابِ وَٱلۡغَٰرِمِينَ وَفِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِۖ فَرِيضَةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ»« زکات تنها براى نیازمندان و بینوایان و کارگزاران [دریافت و] پرداخت زکات و کسانى که [با دادن زکات] دل‌های‌شان به دست آورده می‌شود، و در راه [آزادى] بندگان و [پرداخت بدهى] بدهکاران و مصرف در راه خدا و [کمک به] در راه ماندگان مقرّر گردیده است، در حالى که واجبى از جانب خداست و خدا دانای حکیم است.»[۱۹]
خداوند متعال در این آیت، کسانی را که مستحق زکات اند، بیان کرده‌است. مستحقین زکات، مستحق صدقه فطر نیز می‌باشند. ابن عابدین می‌نویسد:« وَصَدَقَةُ الْفِطْرِ كَالزَّكَاةِ فِي الْمَصَارِفِ »« صدقه فطر همانند زکات در موارد خرچ آن است.»[۲۰]
۱- ص۳۵۷ – ج ۲ كتاب حاشية ابن عابدين رد المحتار ط الحلبي – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة
۲ – رواه أبو داود وابن ماجه والدارقطني والحاكم وصححه.
۳ – ج ۳ ص ۱۰۱ – كتاب المبسوط للسرخسي – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة
۴ – ج ۲ ص ۲۴۶ – ۲۴۷ كتاب الأصل لمحمد بن الحسن ت الأفغاني – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة.
۵ – ج ۱ ص۵۱۹ – ۵۲۱ كتاب الحجة على أهل المدينة – باب زكاة الفطر – المكتبة الشاملة
۶ – ج ۱ ص ۵۲۸ – كتاب الحجة على أهل المدينة – باب زكاة الفطر يؤديه عن اهله وخدمها – المكتبة الشاملة
۷ – این پرسش‌ها و پاسخ‌ها میان امام ابوحنیفه و امام محمد صورت گرفته‌است. پرسش‌گر امام محمد است و پاسخ‌دهنده امام ابوحنیفه می‌باشد.
۸ – ج ۱ص ۲۵۱ – كتاب الأصل لمحمد بن الحسن ت الأفغاني – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة
۹ – ج ۱ ص ۵۲۸ – كتاب الحجة على أهل المدينة – باب زكاة الفطر يؤديه عن اهله وخدمها – المكتبة الشاملة
۱۰ – ج ۲ ص ۲۶۰ – كتاب الأصل لمحمد بن الحسن ت الأفغاني – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة
۱۱ – ج ۲ ص۲۶۰ – كتاب الأصل لمحمد بن الحسن ت الأفغاني – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة
۱۲ – ج ۲ ص۱۷۶ – كتاب الأصل لمحمد بن الحسن ت بوينوكالن – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة
۱۳ – ج ۱ ص ۵۲۶ – ۵۲۷ كتاب الحجة على أهل المدينة – باب زكاة الفطر يؤديه عن اهله وخدمها – المكتبة الشاملة .
۱۴ – ج ۲ ص۲۵۲ – كتاب الأصل لمحمد بن الحسن ت الأفغاني – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة
۱۵ – ص ۱۲۴ – كتاب الاختيار لتعليل المختار – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة
۱۶ – ص ۶۱ – كتاب مختصر القدوري – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة. ص ۱۱۵ – كتاب الهداية في شرح بداية المبتدي – فصل في مقدار الواجب ووقته – المكتبة الشاملة . ص ۱۱۳ – ۱۱۵ كتاب الهداية في شرح بداية المبتدي – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة . ص ۲۲۸ – ۲۳۲ كتاب شرح الوقاية ت أبو الحاج – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة .
۱۷ – ص ۲۵۸ – ۲۵۹ كتاب الأصل لمحمد بن الحسن ت الأفغاني – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة .
۱۸ – ص ۲۵۲ – كتاب الأصل لمحمد بن الحسن ت الأفغاني – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة .
۱۹ – سوره‌ی توبه، آیت ۶۰
۲۰ – ج ۲ ص ۳۶۸ – كتاب حاشية ابن عابدين رد المحتار ط الحلبي – باب صدقة الفطر – المكتبة الشاملة
