آیا دولت های خاورمیانه در درون خود گرفتار میشوند و یا با سایر دولتها؟

دسته: تحلیل
نویسنده: نوروز علی کاظمی
1404/01/30
11:28 ق.ظ
بازدید: 21

پایگاه خبری تحلیلی روایت : «پایان تاریخ مدرن در خاورمیانه» توسط برنارد لوئیس، خاورمیانه‌شناس برجسته، تألیف شده است که این اثر یکی از آخرین نوشته‌های آقای لويس پیش از درگذشتش است. برنارد لوئیس در این کتاب به بررسی وضعیت خاورمیانه در دوران پس از استعمار می‌پردازد. او معتقد است که با پایان یافتن سلطه قدرت‌های امپریالیستی، کشورهای منطقه باید مسوولیت امور خود را بپذیرند و با واقعیت‌های جدید سازگار شوند. نویسنده به این عقیده است که دولت‌های خاورمیانه در درون خود درگیر میشوند و درگیر را با سایر کشورها خاتمه خواهند داد که این درگیری از نقطه ضعف‌های درونی و حکومت‌های استبدادی آغاز خواهد شد لوئیس تأکید می‌کند که فرهنگ سنتی اسلامی و تجربه مدرن مسلمانان می‌تواند پایه‌ای برای پیشرفت به سمت آزادی واقعی و توسعه علمی، فرهنگی و اجتماعی فراهم کند. او آینده خاورمیانه را در دو مسیر ممکن می‌بیند: یکی همکاری و پیشرفت، و دیگری ادامه چرخه جهل و فقر.

«پایان تاریخ مدرن در خاورمیانه» توسط برنارد لوئیس، خاورمیانه‌شناس برجسته، تألیف شده است که این اثر یکی از آخرین نوشته‌های آقای لويس پیش از درگذشتش است. برنارد لوئیس در این کتاب به بررسی وضعیت خاورمیانه در دوران پس از استعمار می‌پردازد. او معتقد است که با پایان یافتن سلطه قدرت‌های امپریالیستی، کشورهای منطقه باید مسوولیت امور خود را بپذیرند و با واقعیت‌های جدید سازگار شوند. نویسنده به این عقیده است که دولت‌های خاورمیانه در درون خود درگیر میشوند و درگیر را با سایر کشورها خاتمه خواهند داد که این درگیری از نقطه ضعف‌های درونی و حکومت‌های استبدادی آغاز خواهد شد لوئیس تأکید می‌کند که فرهنگ سنتی اسلامی و تجربه مدرن مسلمانان می‌تواند پایه‌ای برای پیشرفت به سمت آزادی واقعی و توسعه علمی، فرهنگی و اجتماعی فراهم کند. او آینده خاورمیانه را در دو مسیر ممکن می‌بیند: یکی همکاری و پیشرفت، و دیگری ادامه چرخه جهل و فقر.
در نیمه دوم قرن بیستم، اندیشه‌های سیاسی‌ای مانند ملی‌گرایی و سوسیالیسم که ریشه در اروپا داشتند، بر فضای سیاسی خاورمیانه تأثیر زیادی گذاشتند. گاهی این دو مکتب به‌صورت جداگانه و گاهی ترکیبی از هر دو، مانند ناسیونال‌سوسیالیسم، توسط حکومت‌ها و جنبش‌ها مورد استفاده قرار گرفت. این اندیشه‌ها، با حمایت برخی قدرت‌های خارجی، توانستند در برخی شرایط به موفقیت‌هایی هم دست یابند و حتی تغییرات قابل‌توجهی ایجاد کنند.
اما امروز این افکار، به‌ویژه ناسیونالیسم عربی، جذابیت و اعتبار گذشته را از دست داده‌اند. شکست رژیم‌هایی که با وعده رفاه و آزادی، اما با نتیجه‌ی استبداد و فقر همراه شدند، باعث شد اعتماد مردم از بین برود. حتی اتحاد جماهیر شوروی
با افول ایده‌های پرشور گذشته، مردم خاورمیانه به‌تدریج دریافتند که وعده‌های ایدئولوژیک اغلب با واقعیت زندگی آن‌ها سازگار نبوده است. نه سوسیالیسم توانست فقر و بی‌عدالتی را برطرف کند و نه ناسیونالیسم توانست کرامت و آزادی واقعی را به ملت‌ها بازگرداند. به‌جای آن، این اندیشه‌ها در بسیاری از موارد به ابزارهایی برای سرکوب، استبداد و تثبیت قدرت سیاسی بدل شدند.
حکومت‌ها تحت عنوان اصلاح‌طلبی، دموکراسی یا استقلال، اغلب به همان شیوه‌های استبدادی گذشته عمل کردند؛ اما با ظاهری نو. انقلاب‌هایی که قرار بود آینده‌ای روشن بسازند، در عمل یا شکست خوردند یا به نظام‌هایی تبدیل شدند که حتی تحمل مخالفت و تنوع نظر را نداشتند.
در کشورهای غربی، به‌ویژه آمریکا، «آزادی» یعنی داشتن حق انتخاب آزاد. در این جوامع، آزادی سیاسی (مثل حق رأی دادن) و آزادی اقتصادی (مثل داشتن کسب‌وکار مستقل یا مالکیت شخصی) کاملاً به هم وابسته‌اند. از دید آن‌ها، مردم واقعاً آزاد نیستند اگر فقط بتوانند رأی دهند، ولی همه چیز در اختیار دولت باشد و آن‌ها نتوانند مالک چیزی باشند یا در اقتصاد نقش داشته باشند. در مقابل، در بسیاری از کشورهای خاورمیانه، آزادی بیشتر به معنای رهایی از سلطه بیگانگان یا استعمارگران سابق است، نه لزوماً آزادی در زندگی شخصی یا اقتصادی. به همین دلیل، نوع نگاه به آزادی در این دو منطقه بسیار متفاوت است.
غربی‌ها آزادی را با دموکراسی، حقوق بشر، عدالت و اقتصاد آزاد مرتبط می‌دانند، اما در خاورمیانه بیشتر به استقلال سیاسی بسنده شده و دولت‌ها معمولاً قدرت را در دست گرفته و اقتصاد را نیز در کنترل خود نگه میدارند این تفاوت فکری بر ساختار سیاسی و اقتصادی این دو منطقه تاثیر زیادی گذاشته است.
آمریکا میگوید کشورهایی را که نتوانند امنیت خودشان را تأمین کنند و وابسته به حمایت او باشند، کشورهایی موقت و غیرقابل اتکا می‌داند. از دید آمریکا، خاورمیانه منطقه‌ای بی‌ثبات است و نمی‌توان روی آن برای آینده حساب باز کرد. به همین خاطر، اگر یکی از متحدان آمریکا در این منطقه از کنترلش خارج شود یا دیگر سودی نداشته باشد، سریعاً کنار گذاشته می‌شود.
برخلاف اروپا، که آمریکا حاضر است با هزینه و نیرو امنیت آن را تأمین کند، در خاورمیانه حتی اطمینان ندارد که رژیم‌های فعلی تا چند سال دیگر سر کار باشند یا نه. پس رابطه‌اش با کشورهای منطقه موقتی، قابل تغییر و بر اساس منافع فوری است.
نگاه آمریکا به خاورمیانه بعد از انقلاب ایران جدی‌تر شد؛ چون حتی کشورهایی که شدیداً به آمریکا وابسته بودند، ممکن است ناگهان تغییر موضع داده و تبدیل به دشمن شوند. برای همین، آمریکا همیشه در تعامل با این منطقه محتاط است و آمادگی دارد سیاست های را خیلی سریع عوض کند.
فصل سوم کتاب «پایان تاریخ در خاورمیانه» به عنوان «ایران: هامان یا کورش» به بررسی تاریخ و موقعیت ایران در خاورمیانه و نقش آن در تحولات منطقه‌ای و جهانی می‌پردازد. که برای من این فصل جالب تمام شد خواستم کمی در مورد این فصل بیشتر بگویم.
این فصل به طور کلی به بررسی وضعیت ایران پس از انقلاب اسلامی و انتخاب مسیرهای مختلف برای آینده آن در چارچوب خاورمیانه مدرن می‌پردازد. برنارد لوئیس بر این باور است که ایران در آینده باید تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد در مسیر کورش بزرگ پیش برود یا به سوی تکرار تاریخ و بازگشت به مدل‌های استبدادی مانند هامان برود.
در این فصل، برنارد لوئیس از دو شخصیت تاریخی هامان و کورش بزرگ استفاده می‌کند تا دو الگوی مختلف را برای ایران و آینده آن به تصویر بکشد:
1. هامان: لوئیس با اشاره به هامان، وزیر دربار پادشاهی ایران در عهد سلطنت خشایارشا، او را نماد اقتدار و استبداد می‌داند. هامان به عنوان نمادی از حکومت‌های سرکوب‌گر و دیکتاتوری معرفی می‌شود که بر اساس قدرت و سلطه عمل می‌کند، بدون توجه به حقوق بشر و آزادی‌های فردی.
2. کورش بزرگ: برعکس، کورش بزرگ، بنیان‌گذار امپراتوری هخامنشی، به عنوان نمادی از عقلانیت، عدالت و احترام به حقوق ملت‌ها و ملت‌های تحت سلطه‌اش معرفی می‌شود. کورش به عنوان الگویی برای همکاری، احترام به فرهنگ‌های مختلف و آزادی های فردی شناخته می شود.
یکی بازگشت به حکومت‌های استبدادی و دیکتاتوری مانند دوران هامان (که مشابه سیستم‌های سیاسی موجود در منطقه است).
دیگری پیروی از الگوی کورش بزرگ، که می‌تواند ایران را به سمت دموکراسی و احترام به حقوق بشر هدایت کند.
این فصل در نهایت تأکید دارد که انتخاب ایران در آینده می‌تواند تأثیر زیادی بر تحولات منطقه‌ای و جهانی داشته باشد. ایران با اتخاذ یکی از این دو مسیر می‌تواند نه تنها آینده خود را، بلکه نقشی مهم در آینده خاورمیانه و حتی جهان ایفا کند.