د پښتنو کلتور چې په افغانستان او پاکستان کې خپور دی، یو غني ادبي او موسيقۍ ميراث لري چې شعر او موسيقي پکې يوازې د تفريح لپاره نه، بلکې د ژبې، هويت او ټولنيزو اړيکو د ساتنې وسايل ګڼل کېږي.
په دې کلتور کې د شعر يو مهم ډول «تپي» دی؛ دا دوه مصرعي شعر دی چې لومړۍ برخه يې له دويمې لنډه وي، او پکې د پښتنو ښځو او سړيو ساده احساسونه، ورځنۍ تجربې او مينې څرګندېږي. دا ډول شعر د پښتنو د کلتوري ذخيرو له جملې دی چې د ژبې، ارزښتونو او ګډو تجربو د لېږد مسؤوليت لري.
له بلې خوا، د پښتنو سيمهيزه موسيقي د روباب، دول (دو چرخه)، سرنا او اتڼ په څېر سازونو او دوديزو نڅاوو سره د ټولنيزو مراسمو، خوښيو، ودونو او حتی سوگواریو يوه نه بېلېدونکې برخه ده.
کلتوري شننه ښيي چې شعر او موسيقي په پښتني ټولنه کې درې مهم رولونه لري: لومړی، د ژبني او قومي هويت ساتنه او انعکاس؛ دويم، د ارزښتونو او اخلاقو لېږدول؛ او درېيم، د ټولنيزې اړيکې اسانه کول او د ټولنې يووالی ټینګول.
د بېلګې په توګه، يوه څېړنه چې د افغانستان په موسيقۍ ده، وايي چې د نورو کلتورونو سره تماس، ټکنالوژيکي نوښتونه او ټولنيز بدلونونه د پښتني موسيقۍ په جوړښت اغېز کړی دی، خو بيا هم دا موسيقي د قومي هويت يوه برخه ساتي.
د ژبې او هويت له اړخه، پښتو شعر د پښتنو د خلکو د فردي او ټولنيزو تجربو د څرګندولو لپاره يو مهم مېدان دی. په يوه مقاله کې ويل شوي چې د خوشحال خان خټک او اشرف خان خټک په څېر کلاسیک شعرونه، د شعري هنر تر څنګ، د پښتو ژبې د ادبي خپلواکي په چوکاټ کې د پښتنو هويت هم پياوړی کړی دی.
همدارنګه، د پښتنو ښځو لپاره شعر د محدودو ځایونو له جملې دی چې د پخوانيو نارينهسالار دودونو او محدوديتونو څخه يې د خپلو دردونو او تجربو د څرګندولو لار موندلې ده، که څه هم ډېری وختونه يې بې نومه يا بې امضا خپرونې شوي دي.
په موسيقي برخه کې، عصري رسنۍ او هنري ډلې هڅه کړې چې د پښتنو فولکلوري موسيقي پراخه رسنيو ته ورسوي او د دې کلتور نوې انځور وړاندې کړي.
د بېلګې په توګه، يوه پاکستانۍ ډله چې د پښتنو او نورو قومونو ترمنځ د کلتوري پله جوړولو موخه لري، څرګندوي چې موسيقي د لیدلورو د بدلون، کلیشو سره د مبارزې او د کلتور د بيا ژوندۍ کولو وسيله کېدای شي.
خو دا تعامل د عصريتوب او نړيوالېدو له ننګونو سره مخ دی. څېړنې ښيي چې کلتوري ټولنې لکه حجره چې مخکې د غونډو، شعر ويل او موسيقي ځای و، اوس ډېر کمزوري شوي دي. سربېره پر دې، د پښتنو په منځ کې ځینې مذهبي او دوديز نظرونه موسيقي محدوده کړې ده چې دا د کلتوري ميراث او عصري نړۍ ترمنځ د ټکر نښه ده.
په ټوله کې، شعر او موسيقي په پښتنو کلتور کې يوازې د تفريح لپاره نه دي، بلکې د ژبې، قومي هويت، ارزښتونو د لېږد او ټولنيزو اړيکو په ټينګښت کې مهم رول لري. سره له دې چې نړيوالېدو، کډوالۍ او ټولنيزو جوړښتونو بدلونونو يې اغېز کړی، خو دا دوه برخې لا هم ژوندي او فعاله پاتې دي او د پښتنو د کلتوري هويت د بيا رغونې لپاره بنسټ جوړولی شي.
