د نشه يي توکو پر وړاندې د مبارزې نړیواله ورځ په نړۍ کې یوه مهمه ورځ ده چې هر کال د جون میاشتې په ۲۶ نیټه د نشه یي توکو پر وړاندې د مبارزې او د اعتیاد د مخنیوي په موخه لمانځل کیږي. دا ورځ په ټوله نړۍ کې د عامه پوهاوي د لوړولو او د نشه يي توکو او اعتیاد له پدیدې سره د مبارزې په موخه لمانځل کیږي.
په تیرو څلورو لسیزو کې له بده مرغه د نشه یي توکو کښت او قاچاق هغه مسایل دي چې په افغاني ټولنه یې ډیرې ناوړه اغیزې لرلې او دوام لري. افغانستان په تیرو څو لسیزو او په ځانګړي ډول په تیرو شلو کلونو کې په نړۍ کې د تریاکو او هیروینو یو له سترو تولیدونکو هیوادونو څخه شمیرل کیږي او دغه ناقانونه صنعت په مستقیم او غیر مستقیم ډول پر افغاني ټولنې ډیر منفي اغیز کړی دی.
له بده مرغه په تېرو څو لسیزو کې په هېواد کې ډېری کورنۍ له دې تریاکو سره مخ شوې او یو شمېر خلک او د کورنۍ غړي یې په تېرو شلو کلونو کې په نشه يي توکو روږدي شوي او ژوند یې تباه شوی دی. له بلې خوا دا مسله د فساد، بې وزلۍ، سرغړونې او هر ډول جرمونو د زیاتوالي لامل شوې، چې هره یوه موضوع په خپل ځای وڅېړل شي.
په افغانستان کې د متحده ایالاتو د شل کلن پوځی حضور په جریان کې، زیاتره په هغو سیمو کې چې د طالبانو او بهرنیو ځواکونو او افغان حکومت تر منځ جګړه روانه وه، زیاتره کرنه، سوداګری او د نشه یی توکو قاچاق ترسره شو. په هغه وخت کې ډیری راپورونه شتون درلود چې طالبان د مخدره توکو غیرقانونی سوداګری د عاید د یوې ګټورې سرچینې په توګه کاروی. په داسې حال کې چې ځینې یې د تریاکو د سوداګرۍ په پراخولو کې د بهرنیو ځواکونو رول اغیزمن بولي. خو د پام وړ خبره دا ده چې نشه یی توکی د طالبانو تر کنټرول لاندې سیمو او ګاونډیو سیمو کې چې بهرنی ځواکونه پکې ډېر متمرکز وو، په یوه ګټوره سوداګری بدل شوی وو.
هلمند ولایت د مافیا او ترهګرو ډلو اقتصادي مرکز و. د معتبرو نړیوالو موسسو د راپورونو پر بنسټ، د نړۍ ۹۰ سلنه تریاک له دغه ولایت څخه ترلاسه کېږي. هغه څه چې په هلمند او کندهار او د هېواد په جنوبي ولایتونو کې د امریکايي او برتانوي ځواکونو د حضور او همدارنګه په دغو سیمو کې د طالبانو له زیات خوځښت سره د تریاکو د کښت او د مخدره موادو د صادراتو له زیاتوالي سره تړاو لري. د غور وړ دی. ځکه دواړه لوري (طالبان او امریکايي ځواکونه) یو بل د کښت او قاچاق په زیاتوالي تورنوي.
په ۲۰۱۲ کال کې ملګرو ملتونو په یوه راپور کې په هلمند ولایت کې د کوکنارو کرل شوې ځمکې په لاندې ډول اعلان کړې:
د ۲۰۰۶ څخه تر ۲۰۱۲ کلونو کې د مخدره توکو کښت ځمکه
۲۰۰۶: شپږ نهه زره او ۳۲۴ هکتاره
۲۰۰۷: ۱۲۷۷۰ هکتاره
۲۰۰۸: یو لک او درې زره او ۵۹۰ هکتاره
۲۰۰۹: شپږ نهه زره او ۸۳۲ هکتاره
۲۰۱۰: پنځه شپیته زره او ۴۵ هکتاره
۲۰۱۱: شپیته درې زره او ۳۰۷ هکتاره
۲۰۱۲: ۷۵ زره او ۱۶۵ هکتاره
په داسې حال کې چې متحده ایالاتو او د هغوی متحدینو د سپتمبر دیوولسمې له پېښې وروسته په افغانستان باندې د کوکنارو د کرلو د ځمکو د مالک په توګه او د نشه ییزو توکو د کرنې د ځمکو د ویجاړولو په بهانه د طالبانو پر ضد د جګړې په بهانه بریدونه پیل کړل. په پیل کې، د نشه یی توکو پر وړاندې د مبارزې مسله په افغانستان کې د متحده ایالاتو د برید یو له اصلی هدفونو څخه پیژندل شوی و، خو وروسته د کوکنارو د کښت په پراختیا او د دې سوداګرۍ په پراختیا کې د انگلستان او امریکایی ځواکونو د پټې لاس وهنې مسله د ځینو رسنیو لخوا راپورته شوه.
په هغه وخت کې، ډیرو خلکو دا مسله راپورته کړه چې په افغانستان کې د مخدره توکو د تولید زیاتیدل تصادفی پیښه نه وه او تل یې د متحده ایالاتو او لویدیځ ملاتړ درلود، ځکه چې د مخدره توکو د بازار کنټرول د امریکایی او برتانوی چارواکو لپاره ګټور و، او په پام کې نیولو سره چې د هلمند ولایغت د افغانستان په نورو ولایتونو کې د تریاکو تولید ترټولو لوړه کچه لری، له همدې امله، په افغانستان کې د خپل پوځی حضور له پیل راهیسې په دې ولایت کې د انګلیس د ډیرو ځواکونو د ځای پرځای کولو هڅه تصادفی نه ده.
خو په هېواد کې د کوکنارو د کښت او د نشه يي توکو د کارونې له زياتېدو سره په ټولنه کې جرمونه او تاوتريخوالى هم زيات شوى دى. هغه خلک چې په نشه يي توکو روږدي شوي وي د خپلو اړتیاوو د پوره کولو لپاره د پیسو په لټه کې دي او جرمونو لکه غلا، قاچاق او تاوتریخوالي ته مخه کوي. دا حالت په ټولنه کې د ناامنۍ او بې ثباتۍ لامل ګرځي او په ټولنیزو اړیکو خورا منفي اغیزې لري. له همدې امله ، جدی ډله ایزو هڅو ته اړتیا ده ، په ځانګړی توګه په ټولنه کې د کورنیو او اشخاصو لخوا ، ترڅو د دې نورم ماتونکی پیښې کنټرول او پای ته ورسوي.
