بې له شکه د عاشورا پېښه د اسلام په تاریخ کې یوه ډېره مهمه او تلپاتې پېښه ده. دا ممکنه ده چې د عاشورا پیښه له بیلابیلو اړخونو څخه وڅیړل شي او د دې پاڅون لاملونه او عوامل وڅیړل شي. په دې کې شک نشته چې دغه پاڅون او لاملونه یې په هماغه وخت کې محدود نه وو چې امام حسین (ع) له مدینې څخه مکې او بیا کربلا ته په لنډ وخت کې حرکت پیل کړ. په بل عبارت، دا پاڅون کوم پاڅون نه و چې د محرم په میاشت کې او یا د عاشورا په ورځ رامنځته شو، بلکې دا یو دوامداره او مدغم پاڅون و چې نه له ماضي سره تړاو لري او نه له راتلونکي سره تړاو لري، او په حقیقت کې، دغه پاڅون د اسلامي تاريخ د تېر او راتلونکي تر منځ اړيکه ده. په حقیقت کې د عاشورا د پیښې او د امام حسین (ع) په پاڅون کې درې ټکي او مرحلې د پام وړ دي:
لومړی: په ۶۰ هجري قمري کال او د اسلام د پېغمبر له وفات نه پنځوس کاله وروسته دا معاویه وو چې په یو ډول یې څو کاله خلافت په غاړه واخیست او له ځانه پرته یې بل څوک د دې لپاره مناسب نه ګڼل. په همدې وخت کې معاويه د مسلمانانو د خلافت د چوکۍ له تر لاسه کولو څلوېښت کاله وروسته يزيد ته امر وکړ چې د رسول الله (ص) له زوی څخه بيعت وکړي. يزيد هم د مدينې والي وليد بن عتبه ته يو ليک وليکل او ويې ويل: وليد! بې له ځنډه له حسین بن علي (ع) څخه بیعت واخله او هغه ته مهلت مه ورکوه… او داسې پېښ شول چې امام حسین له خپلو اولادونو، وروڼو او کورنۍ سره په شپه کې له مدینې څخه د مکې په لور روان شو.
د معاویه د مړینې خبر، د امام حسین (ع) له یزید سره د بیعت نه کولو او مکې ته د امام حسین د راتګ خبر د کوفې خلکو ته ورسید. کوفيان د سليمان بن صرد خزاعي په کور کې راغونډ شول او د رسول الله (ص) د زوى د بلنې لپاره يې ډېر ليکونه وليکل او له هغه څخه يې وغوښتل چې ژر تر ژره دوى ته ورشي. “… خلک ستا په لټه کې دي او دوی له تاسو پرته بل فکر نه لري … ژر شه، بیړه وکړه، بیا ګړندی شه”! داسې پېښ شول چې امام حسین (ع) له خپلو اصحابو او خپلوانو سره له مکې څخه عراق ته په کور په کور روان شو.
له بلې خوا، یزید ، عبیدالله بن زیاد د کوفی امارت په توګه وټاکه، او د کوفې خلکو د خپلې عقیدې او مسلمان زړورتیا د خپلې نړۍ غوړ او خوږ ته ورکړه او هغوی توره وویستل ترڅو د مصطفی د سترګو د رڼا سره مخالفت وکړي.
. د تاریخ له مخې؛ د “صفاح” په ځای کې چې د کوفې او مکې ترمنځ موقعیت لري، د فرزادق په نوم یو کس چې له کوفې څخه راغلی و، له امام حسین (ع) سره وکتل. امام ترې وپوښتل: له کوفې څخه خبر لرې؟ هغه په شرم سره ځواب ورکړ: “د دوی زړونه له تاسو سره دي، مګر تورې د امویانو سره دي.” د “ذات العرق” په کور کې، چې کوفې ته نږدې ځای دی، بشر بن غالب او په “عزب الحجنات” کې ترماح بن عدی هم همدا خبره کړې ده: ال سیوف له بنی امیه او القلوب سره مکه!
دوهم: امام حسین (ع) د مدینې څخه د وتلو دمخه خپله لاره غوره کړې وه. مکه ته له تګ څخه مخکې، امام محمد بن حنیفه ته په یوه وصیت کې وویل: “زما پاڅون د یو موقف ترلاسه کول یا د تاوتریخوالی او ظلم کوونکی پاڅون نه دی، بلکې زه د خپل پلرنی ملت د کار د اصلاح لپاره راپورته شوی یم.” دا په ټولو مهمو تاریخی کتابونو کې ذکر شوی.
. بې له شکه د امام حسین پاڅون او د عاشورا غورځنګ د اسلامي ټولنې یو له مهمو اصلاحي حرکتونو څخه ګڼل کیږي. دې ته په پام سره چې امام په خپلو خبرو کې او له مدینې څخه له وتلو مخکې د عاشورا پاڅون د ملت د اصلاح په لاره کې بللی، دې سترې پیښې ته په کتلو سره د هغې اصلاحي اړخونه په ښه توګه څرګندیږي. ځکه چې د دې پاڅون هدف لکه څنګه چې امام حسین علیه السلام وویل، د خپل نیکه د امت اصلاح وه. د رسول الله صلی الله علیه وسلم د رسالت په څېر چې پخپله د جهالت، وچو تعصبونو، بت پرستی او شرک په روح کې د اصلاح غوښتونکی حرکت و. د توحید اصلاح چې خلک د بت پرستۍ په وړاندې د فشار پر ځای د یو خدای عبادت ته بلنه کوي. او یو پاڅون چې خلک د عدالت، د ظلم ضد، او د خدای مرکز ته بلنه ورکوي.
موږ ټول پوهیږو چې د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) له وفات وروسته او د خلیفه ګانو په زمانه کې انحصاري خوځښتونه، واک غوښتونکي او ډله ییز او قومي تعصبونه لکه مهاجر او انصار، عدناني او قحطاني او داسې نور پیل شول او اسلام او مسلمانان یې ونیول. دا سمه ده چې یو وخت دوی د ګډو اهدافو د ترلاسه کولو لپاره له یو بل سره خواخوږي او اتحاد درلود او د رسول الله (ص) له وفات وروسته کله کله په مسلمانانو کې داسې کسان هم وو چې زړونه یې د یووالي او د رسالت د لوړو اهدافو د تحقق لپاره وهل شوي وو. مګر په پای کې، هیلې، ولسمشرۍ، تنګ ذهنیت، او د سیاسی ځواک او حکومت لپاره لیوالتیا خپل منفي اغیزې ښکاره کړل.
د “توحید او یکتا پرستی نهضت” چې هدف یې د انسانیت خوښي وه، خپل ځای “اسلامي امپراتورۍ” ته ورکړ او یوې نوې طبقې ته یې چې ورځ په ورځ د دنیا پالنې، رهبرۍ غوښتنې، تسلط او د دوی د منابعو د ځانګړي قبضې له امله وده کوله. له بده مرغه، دا جوړ شو.
د معاويه په څېر ځينو خلفاوو له خلفاوو سره د خپلو کورنيو اړيکو پر بنسټ د خلافت نظام ته غاړه کېښوده او له ځانګړو امتيازاتوڅخه برخمن شول.
د تاریخ له مخې د عبدالرحمن بن عوف په څېر خلکو د خپلو څارویو او اوښانو په زرګونو سرونه تېر کړل. طلحه په سل ګونو نوکرانې او غلامانې درلودې او د عراق له ځمکو څخه یې ورځنی عاید زر دیناره وو. زبیر په مصر، بصره، کوفه او اسکندریه کې په لسګونو عیش و آرام کورونه جوړ کړل او په زرګونو دیناره مال او نور ستر جایدادونه ترې پاتې شول. بې له شکه همدغو کسانو د حضرت علي د خلافت په وخت کې د زياتو امتيازاتو د ترلاسه کولو لپاره د خليفه په خلاف بغاوت وکړ. تر ټولو مهمه دا ده چې معاویه چې د اشرافو مظهر او د واک او شتمنۍ دعوه کوونکی و، د خپل اشراف، پولیس او تبلیغاتي نظام په جوړولو سره په لبنان کې د خپلې واکمنۍ بنسټونه پیاوړي کړل. دا د دې دورې په جریان کې و چې نوی رارسیدلی کعبه الاحبار ، لکه سمره بن جندب ، د معاویه د ځواک سیوری کې ، د سرو زرو او تار سکې واورېدلې ، او په منظم ډول یې “قل الله” او “عن النبی ” شعارونه ورکول ، او حدیثونه او داستانونه یې جوړ کړل ، او داسې نور.
خو په ۴۱ هجري قمري کال کې چې د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) له وفاته یو نسل هم نه و تېر شوی، معاویه په قدرت کې ډوب شو او د مسلمانانو خلافت یې په غاړه واخیست. که څه هم له منارونو څخه د لمانځه اذان اورېدل کېده او له منارونو څخه د نبوي احاديثو تلاوت کېده، خو ورځ تر بلې عدالت او روحانيت له منځه
ځي او بې عدالتي او دنياوي زياتېږي. ازادي ترې اخيستل کېږي، ژبې بندېږي، روحونه بندي کېږي او هیلې هېرېږي. ابوذر تبعید شوي او سلمان او عماران په خپلو عجیبو خاورو کې ورک شوي دي. د جوماتونو په منبرونو کې په رسمي ډول د علي (ع) سپکاوی کېږي. علي رضي الله عنه ته چې پېغمبر اکرم ورته د جنت زېرى ورکړى و او پېغمبر اکرم د هغه د فضيلت په اړه لسګونه احاديث ويلي وو.
مګر د دې پراخه اسلامی ساحې بل اړخ ته ، د مثال په توګه ، کوفه، علی ، چې د ایډیالیزم ، عدالت ، روحانیت او ازادۍ نمونه وه ، په کور کې د کلونو پاتې کیدو وروسته او په سیفین ، نهراوان او جمال کې د ننګونې له واکمنۍ وروسته د عبادت په محراب کې شهید شو.
له علي (ع) وروسته امام حسن د معاويه د پولي او تبليغاتي ځواک په مقابل کښې په ناببره توګه اوربند وکړ او د صلحې تړون يې وکړ.
خو معاويه د خپل خلافت په وروستيو كلونو كې له امام حسن سره د سولې د تړون په خلاف چې له امام حسن سره يې لاسليك كړى و، يزيد د راتلونكي خليفه په توګه معرفي كړ او هغه خلك يې چې له عقل پرته د معيشت هيڅ وسيله نه لري او يوازې د خپل دنياوي ژوند په مصارفو پوهيږي. د څو ورځو لپاره یې حساسیت و نه ښود او په خپله خوښه یې د یزید ستاینه او ستاینه وکړه او یو ځل بیا یې په توافق چوپتیا سره بیعت ته غاړه کیښوده. دا هغه وخت دی چې امام حسین راپاڅیږي.
په دې لیکنه کې راغلی دی: “امام حسین (ع) د یزید پر ضد نه بلکې د ناپوهۍ او ظلم پر ضد جګړه وکړه، او هڅه یې وکړه چې د خپل نیکه د دین په اړه سمه پوهه ورکړي او د خلکو په منځ کې یې ریښتینی او مستقیم کړي.” دا په داسې حالت کې دی چې امام حسین (ع) د یزید مخې ته دی او په داسې حالت کې چې د عاشورا اصلاح غوښتونکی غورځنګ رامنځته کیږي، او د حسین وینه تویږي، چې د خدای د دښمنانو په وړاندې جنګیږي ، او د هغه ماشومان او ملګری د فرښتو په وزرونو جنت ته ځي ، ترڅو د تاریخ لپاره درس وي او د الهی پیغمبرانو حرکت او د مقدس اسلامی او محمد قانون حرکت ته دوام ورکړي.
ایا ځینې وختونه موږ د خپل وجدان سره مبارزه کوو؟ موږ له ځانه وپوښتل چې ولې معاویه د علی پر ځای غوره شوه، اوامام حسن چې د جنت د ځوانانو بادار و، مظلوم پاتې شو او د کربلا پاڅون وشو او حسین په هغه بنسټ شهید شو چې معاویه یې ایښودلی و؟ ولې اسلامی ټولنه او امامت دومره فکری، روحانی او عملی توګه انحراف وکړ چې دوی د جنت د ځوانانو د امامانو او سیدانو پروړاندې جګړه وکړه؟ په یوه بله مقاله کې: ایا د ریښتینی اسلام، خالص قرانی کلتور، او د پیغمبر علمی او عملی چلند د کربلاپه ترخه او غمیزه پیښه کې څرګند نه و؟ ولې د هغه امت د پیغمبر له مړینې ۴۰ او ۵۰ کاله وروسته بدل شو او خپلې لارې او دودونه یې هېر کړل؟
نو په داسې شرايطو کې د حسين بن علي د اصلاحيزم اصلي برخې د خالص محمدي اسلام د راستنېدو، جهادي او انقلابي فکر، د استبداد پر ضد او د استبداد د ختمولو او د اسلامي نظام د راستنېدو په معنا او د هغه د تحريک په معنا دي. د قرآن او سنتو او د نبوي او علوي طریقو په رڼا کې د انساني کرامت او حقوقو د تامینولو، د ټولنیز عدالت په تامینولو، د اسلامي معیارونو او ارزښتونو پر بنسټ د خپل سیاسي او ټولنیز برخلیک په ټاکلو کې د خلکو رول ولوبوي. د بې عدالتۍ د بربنډولو عنصر، د بدعت او توهم له منځه وړل، په مختلفو برخو کې د ښکاره او پټو تحریفونو سره مبارزه، معنی او مفهوم پیدا کوي.
له همدې امله، دا په داسې شرایطو کې دی چې د حسین بن علی د اصلاحاتو اصلی برخې معنی او معنی ترلاسه کوي، او د هغه حرکت د خالص محمد ی اسلام، جهادی او انقلابی فکر، د ظلم او استبداد ضد، قران، سنت او نبوی او علوی چلند ته د اسلامی ټولنې بیرته راستنیدو، د انسانی کرامت او حقونو بیارغونه، د ټولنیز عدالت رامنځته کول، د معیارونو پر بنسټ د خپل سیاسی او ټولنیز برخلیک په ټاکلو کې د خلکو رول، او داسې نور. اسلامی ارزښتونه، د بې عدالتیو پر وړاندې د بریالیتوب د ژوند ورکولو عنصر بیا راژوندی کول، د خرافاتو له منځه وړل، د خرافاتو پر وړاندې مبارزه، او په بیلابیلو برخو کې د ښکاره او پټو تحریفونو پروړاندې مبارزه معنی او مفهوم پیداکوي.
وروستی ټکی دا دی چې د عاشورا پیښه دا پیغام تاریخ او په ځانګړی توګه اسلامی ټولنې ته وړاندې کوي، که چیرې یوه ټولنه وده ونه کړي، ارزښتونه یې بدل شي، د افرادو د برترۍ معیارونه بدلیږی، د هغې خلک فکر نه کوي، او د ټولنې خلک اصلاحاتو په لټه کې نه دی، دا به انحراف وکړي، حتی که دا ټولنه د پیغمبر لخوا تاسیس شوې هم وي. له همدې امله، د هر هغه چا اساسي دنده چې د انسانی او اسلامی ماموریت احساس لري، په هغه پیغام کې چې موږ له عاشورا څخه ترلاسه کوو، دا ده چې لومړی د ځان پاملرنه وکړو او په راتلونکی مرحله کې د خپلې ټولنې پاملرنه وکړو. په بل عبارت ، د سرغړونې او بې عدالتیو پروړاندې د یو چا غږ پورته کول د یو فرد ترټولو مهم ماموریت دی ، او که دا ونه شي ، نو دا روښانه نده چې موږ به د غلطۍ پروړاندې راتلونکی لوی جنګ کې په کوم لوری کې یو. د ډاکټر شریعت په وینا ، کله چې تاسو د حقیقت او دروغ په ډګر کې نه یاست ، هرچیرې چې غواړئ واوسﺉ.
که تاسو په لمانځه ولاړ یاست یا په شرابو کې ناست یاست.
دواړه یو شان دی.
