د کنر او ننګرهار وژونکی زلزله بیا د افغانستان د بشري بحران ریښتینی څیره ښکاره کړه. په داسې حال کې چې نږدې ۹۰۰ تنه مړه شوي او له ۲ زره ډېر نور ټپیان دي، ځايي راپورونه ښيي چې ټپي شوې ښځې له یوې لویې ستونزې سره مخ دي: د درملنې لپاره ښځینه ډاکتر نشتوالی.
دا ستونزه یوازې د طبیعي افتونو وروسته عاجل مسئله نه ده، بلکې د طالبانو په تعلیمي او کاري محدودیتونو کې د ښځو پر وړاندې د پالیسۍ انعکاس هم دی.
طالبانو د ۲۰۲۱ کال د اګست د قدرت د بیا نیولو راهیسې متوسطه او عالي زدهکړې پر نجونو وتړلې دي. دغه پریکړه له دې امله زرګونو نجونو ته د زدهکړې دروازه وتړله او په حیاتي برخو لکه طب، نرسانه او مامايي کې د زدهکړې لاره یې بنده کړه.
په داسې هېواد کې چې مخکې له طالبانو هم د ښځینه ډاکترانو کمښت و، دغه محدودیتونه د روغتیا نظام ته مستقیمه ضربه رسوي. اوس د دې پالیسیو اغیز په زلزله ځپلو سیمو کې ښکاره دی؛ هلته چې ښځې ټپیانې د تخصصي روغتیايي خدماتو ترلاسه کولو کې جدي ستونزې لري.
په افغانستان کې کلتوري او ټولنیزې دودونه ډېری کورنۍ مجبوروي چې خپلې ښځې د نارینه ډاکتر له خوا معاینه نه کړي. په داسې حال کې، د ښځینه ډاکترانو شتون د ښځو د ژوند د ژغورنې لپاره حیاتي دی.
خو کله چې په پوهنتونونو کې هېڅ نجونه د طب زدهکړې اجازه نه لري، دغه کمښت ورځ تر بلې زیاتېږي. په ځانګړې توګه په طبیعي افتونو لکه زلزله او سېلابونو کې، چې ډېری ټپیان ښځې او ماشومان دي، د متخصصو ښځینه ډاکترانو نشتوالی عملي ډول یوه بشري بحران ته اوړي.
دا ستونزه یوازې د طبیعي افتونو پورې محدوده نه ده. نړیوالې ادارې، په ځانګړې توګه د روغتیا نړیوال سازمان، څو ځله خبرداری ورکړی چې د طالبانو پالیسي د افغانستان روغتیا نظام د سقوط په حال کې دی.
د ښځینه ډاکترانو شدید کمښت د دې معنا لري چې میلیونونه ښځې له ابتدایي روغتیايي خدماتو محرومې دي، له خوندي زېږون څخه نیولې تر عامو ناروغیو درملنې پورې. د ملګرو ملتونو احصایې ښيي چې افغانستان د نړۍ تر ټولو لوړ د مورې مړینې کچه لري، او دا شمېر به د محدودیتونو د دوام په صورت کې لوړ شي.
د دې بحران روښانه بیلګه د کنر زلزله کې ټپي شوې ښځې دي. ځايي سرچینو ویلي چې ښځې ټپي شوې د ښځینه ډاکتر نشتوالي له امله له جدي ستونزو سره مخ دي او کورنیو له طالبانو غوښتنه کړې چې لږ تر لږه ښځینه ډاکترانو ته اجازه ورکړي چې په زیانمنو سیمو کې فعالیت وکړي.
خو حقیقت دا دی چې حتی که طالبان دا اجازه ورکړي، په هېواد کې د ښځینه ډاکترانو شمیر دومره کم دی چې د اړتیاوو پوره کولو توان ونلري.
په دې منځ کې نړیواله ټولنه هم له یوې ننګونې سره مخ ده. د انسان دوستۍ مرستې که څه هم د ټپيانو د عاجل درملنې لپاره اغېزمنې کیدای شي، خو پرته له دې چې د طالبانو په تعلیمي او کاري پالیسیو کې بدلون راشي، دا بحران په اوږدمهال کې پاتې کېږي.
کارپوهان وايي چې نړیواله ټولنه باید خپلې مرستې د نجونو د ښوونځیو او پوهنتونونو د پرانستلو سره مشروطه کړي، ځکه د ښځو له زدهکړې محرومیت نه یوازې د بشري حقونو جدي نقض دی، بلکې د میلیونونو افغانانو د ژوند لپاره مستقیم ګواښ هم دی.
کنر زلزله یوازې یوه طبیعي فاجعه نه وه؛ بلکې د نننۍ افغانستان د تلخ حقیقت یوه بله پرده هم روښانه کړه. حقیقت دا دی چې د طالبانو پالیسۍ د ښځو د زدهکړې او روغتیايي خدماتو لاسرسی محدود کړی او میلیونونه خلک یې له جدي خطرونو سره مخ کړي دي.
که دا حالت دوام وکړي، افغانستان به په راتلونکو کلونو کې نه یوازې له طبیعي افتونو سره، بلکې د روغتیا نظام په یوه جوړښتي بحران کې هم مخ شي؛ داسې بحران چې اصلي قربانیان یې ښځې او ماشومان وي.
