په افغانستان کې جګړه او تاوتریخوالی د ماشومانو لپاره دردونکی ناورین دی. د افغانستان ماشومان د ټولنې د نورو برخو په پرتله په مستقیم او غیر مستقیم ډول د تاوتریخوالي او جګړو له امله ډیر زیانمن شوي دي.
په افغانستان کې د جګړې د کلونو په ترڅ کې چې لا هم روانه ده، په افغانستان کې د طالبانو لخوا د ځای پر ځای شویو ماینونو، د راکټ او ورته مستقیمو بریدونو او ځانمرګو او چاودیدونکو بریدونو له امله په زرګونو ماشومانو خپل ژوند له لاسه ورکړی دی. د شمېرو له مخې له ۲۰۰۵ څخه تر ۲۰۲۱ کال پورې په افغانستان کې تر ۲۶ زرو ډېر ماشومان وژل شوي او ټپیان شوي دي.
له بلې خوا، په افغانستان کې د رژیمونو له بدلون وروسته کورنۍ تاوتریخوالی او سپکاوی، تل د ټولنې د نورو برخو په پرتله ماشومان زیات زیانمن کړي، چې له دې جملې څخه د تېر حکومت د امنیتي ځواکونو ماشومان تر ټولو ډېر زیانمن شوي دي. کله چې طالبان افغانستان ونیول. دغه ماشومان چې د هېواد په دفاع کې يې پلرونه له لاسه ورکړي دي، د طالبانو په راتګ سره له ډېرو ستونزو، سپکاوي او ناهيليو سره مخ شوي دي.
د پخوانیو امنیتي ځواکونو ماشومان نه یوازې د خپل پلار د لاسه ورکولو غم خوري، بلکې له ناامنه او ناڅرګند راتلونکي سره هم مخ دي. ډیری یې د بې وزلۍ له امله له زده کړې بې برخې شوي او د ژوند د ګټلو لپاره سختو او ستړي کونکو کارونو ته مخه کړې. خو یوشمېر نور کسان له پخوانیو امنیتي ځواکونو سره د طالبانو د دښمنۍ له امله د طالبانو د غړو له خوا له تبعیض او سپکاوي سره مخ شوي دي.
له بلې خوا، فقر او نا امیدۍ دا ماشومان د ناوړه ګټه اخیستنې سره مخ کړي دي. له دوی څخه ځینې یې د زورواکو، بډایه خلکو او طالب ځواکونو له خوا په زوره ودونو ته اړ ایستل شوي او یا هم ورسره ناوړه چلند شوی دی.
په افغانستان کې د جګړو او تاوتریخوالو له امله بل له دې چې څومره ماشومان خپل ژوند له لاسه ورکړی او یا هم سخت ټپیان شوی دی، د پخوانیو امنیتی ځواکونو د ماشومانو په اړه ځینې څو ټکي د پام وړ دي:
د پلار له لاسه ورکول او له راتلونکې څخه نهیلې کېدل
د افغانستان د پخوانیو امنیتي ځواکونو ماشومان چې خپل پلرونه یې په اردو، پولیسو او نورو برخو کې له لاسه ورکړي؛ دوی د خپل پلار د نشتوالي په غم کې یوازې نه دي هغوی له یوداسې نهیلۍ سره مخامخ دي چې زغمل یې ډېرو ته ستونزمن دی . دا د مایوسۍ احساس ځکه زیات دی چې دوی فکر کوي چې د خپلو پلرونو وینه د داسې نظام او خاورې په دفاع کې توی شوې چې د دوی په ارزښت نه پوهیږي. د امریکا او افغانستان د واکمنانو له خوا له نظام سره چلند دغه ماشومان تر بل هر وخت زیات نا امیده کړي دي. د رسمي شمېرو له مخې له ۲۰۰۱ څخه تر ۲۰۲۱ کلونو پورې څه باندې ۷۰ زره امنیتي ځاواکونو د افغانستان د دفاع په برخه کې خپل ژوند له لاسه ورکړی دی. که څه هم ښايي دا شمېره تر دې هم لوړه وي او د طالبانو تر واک او بخښنې وروسته د دغې ډلې له خوا څومره امنيتي ځواکونه وژل شوي، تر اوسه معلومه نه ده، خو د همدې شمېرو په نظر کې نيولو سره به پوه شو چې څومره کورنۍ يتيمان دي. او یتیم شول. د نا امیدۍ دغه احساس د ماشومانو پر راتلونکي هم اغیز کړی دی. دواړه ځکه چې دوی د خپل پلار په څیر یو مالي او احساساتي ملاتړ له لاسه ورکړی او د بې وزلۍ له امله چې دا ماشومان ورسره مخ دي او نشي کولی د راتلونکي تعلیم او ودې په اړه فکر وکړي.
د طالبانو غچ اخیستنه
د طالبانو او پخوانیو امنیتي ځواکونو سره د دې ډلې د اوږدې دښمنۍ په راتګ سره، د پخوانیو امنیتي ځواکونو له ماشومانو او کورنیو څخه د هغوی غچ اخیستل پیل شوي او لا هم دوام لري. له بده مرغه دغه ماشومان چې خپله ډوډۍ جوړونکی او د خپلې کورنۍ مشر هم تر بل هر چا له لاسه ورکړی دی.
دوی د طالبانو له غچ اخیستونکي چلند سره مخامخ دي. په ډيرو مواردو کې داسې هم شوي چې طالبانو د پخوانيو امنيتي ځواکونو له ښځو، ماشومانو او کورنيو څخه غچ اخيستی او شکنجه يې کړي دي.
سپکاوی او تبعیض:
سره له دې چې طالبانو د اسلامیت دعوه کوي او عمومي عفوه یې اعلان کړه؛ خو دوی نه شي کولای د افغانستان له خلکو او په ځانګړې توګه د هېواد له پخوانیو امنیتي ځواکونو سره چې خپل ژوند یې له لاسه ورکړی، د دښمنۍ احساس کنټرول کړي. د جګړې په جریان او وروسته له جګړې څخه، دې ډلې د نیول شویو او وژل شویو امنیتي ځواکونو د سپکاوي او شکنجه کولو ویډیوګانو په خپرولو سره وښودله چې د نیول شویو او وژل شویو امنیتي ځواکونو له توهین او سپکاوي څخه ډډه نه کوي. او حتی د واک تر لاسه کولو وروسته، دوی ډیری قبرونه ویجاړ کړي دي. دا چلند یوازې په حقیقت پورې محدود نه دی چې د پخوانیو سرتیرو ماشومان تل د طالبانو لخوا د تبعیض او سپکاوي سره مخ دي.
له بلې خوا د پخوانیو امنیتي ځواکونو ماشومان او کورنۍ هم د همدې لاملونو له امله سختو کارونو ته اړ شوي او په ډېرو مواردو کې په زور او کم عمره ودونو ته اړ شوي دي. له بلې خوا په تېرو درېیو کلونو کې د امنیتي ځواکونو پر کورنیو د طالبانو د بریدونو په اړه ډېر راپورونه خپاره شوي، چې له بده مرغه تر اوسه نړیوالو بنسټونو د دغو پېښو د ثبت او راپور ورکولو په برخه کې لازم کار نه دی کړی.
