د ۱۴۰۰ کال د زمری په میاشت کې د کابل له سقوط او واک ته د طالبانو له راستنیدو وروسته، افغانستان د یوه خورا مهم تاریخي بدلون په منځ کې و. دا پربدلون د دې لامل شو چې ډیری سیاستوال، د بشري حقونو فعالین او د مدني ټولنې مهم شخصیتونه له هیواد څخه ووځي. خو دې پراخ وتلو د خلکو او نړیوالو څارونکو په ذهنونو کې یوه اساسي پوښتنه راپیدا کړه. ایا دا د افغانستان په ګټه وه چې له دننه څخه پاتې شي او جګړه وکړي، یا له بهر څخه د وضعیت د بدلولو هڅه وکړي؟
د افغانستان د ولسي جرګې پخوانۍ مرستیاله او له طالبانو سره د مرکچي پلاوي غړې فوزیه کوفي په دې باور ده چې له هېواده د سیاستوالو او فعالانو وتل یوه لویه تېروتنه وه. نوموړي له رسنیو سره په مرکه کې ټینګار کړی، چې دوی باید په کابل کې پاتې شوي وای او له طالبانو سره یې مقاومت کړی وای. د هغه په وينا، سياستوال او اشرافيان بايد له افغانستان څخه نه واى وتلي، که څه هم د پاتې کېدلو معنا يې زنداني کېدل او يا له سختو بنديزونو سره مخ کېدل وي. هغه په دې باور دی چې د هیواد پریښودل د هغو خلکو پریښودل دي چې په دې حساس وخت کې مشرتابه ته اړتیا لري.
اغلې کوفي د ښځو د حقونو د فعالې او د یوې مشهورې سیاسي څېرې په توګه په دې نظر ده چې سیاستوال کولای شي په هېواد کې دننه او د سیاسي فضا د یو څه متحرک ساتلو له لارې د طالبانو پر وړاندې یو ډول ولسي مقاومت پیل کړي. په ځانګړې توګه په داسې یو حالت کې چې طالبانو سیاسي ګوندونه او ازاد مدني فعالیتونه په بشپړه توګه بند کړي دي، د سیاستوالو شتون ممکن مثبته اغیزې به ولري.
د افغان سیاستوالو او اشرافو د وتلو یوه بیړنۍ پایله د هیواد په سیاسي او مدني فضا کې د خلا رامنځته کول وو. د دې څېرو په وتلو سره طالبان وتوانېدل چې له منظم مقاومت پرته د هېواد بشپړ واک په لاس کې واخلي او په ټولنه کې خپلې سختې او جبرونکې تګلارې تحمیل کړي.
خو هغه سیاستوال چې په افغانستان کې پاتې شول د طالبانو له سختو بندیزونو سره مخ شول او په عملي توګه د دوی لپاره هیڅ سیاسي ځای پاتې نه شو او ظاهراً د دوی له خوا هیڅ هم نه و. ځینې یې د طالبانو لاس ته لوېدلي او نور یې په یوه کونج کې پراته دي. دوی نه د طالبانو د سیاستونو په وړاندې د اعتراض توان لري او نه د وضعیت د بدلولو جدي اراده.
له بلې خوا ځینې په دې باور دي چې له افغانستانه وتل سمه پریکړه وه. د دوی له نظره، د طالبانو تر واکمنۍ لاندې په افغانستان کې پاتې کېدل نه یوازې د ژوند له ګواښ سره مخ وو، بلکې د سیاسي او مدني فعالیت د امکان هېڅ تضمین هم نه و. طالبانو په تيرو وختونو کې په ډاګه کړې چې خپل مخالفين يې په بې رحمانه توګه ځپي. د دوی د واکمنۍ په تېرو دورو کې د طالبانو د مخالفینو د نیولو، شکنجه کولو او حتی د اعدامولو ډېرې بېلګې شته. په داسې یو حالت کې د ډیرو اشرافو لپاره، د هیواد پریښودل یوازینۍ لار وه چې خپلو فعالیتونو ته دوام ورکړي او د اعتراض غږ ژوندی وساتي.
اوس چې طالبان په افغانستان کې په واک کې دي، پوښتنه دا ده چې ایا اشرافیان کولای شي له بهر څخه جګړې ته دوام ورکړي او که دننه شي؟ ځینې په دې باور دي چې له افغانستان څخه د وتلو تېروتنه د ډله ییز کار له لارې جبران کېدای شي. دوی په دې باور دي چې د نړیوال پیوستون او ګډو هڅو سره د هېواد په وضعیت کې بدلون راتلای شي.
له بلې خوا، طالبانو ښودلې چې دوی نه غواړي په حکومت کې سیاسی مخالفین شامل کړي. له همدې امله په افغانستان کې پاتې کیدل له جدی خطرونو سره مخ کیدی شي. په ورته وخت کې ، د هیواد پریښودل د خلکو او چاپیریال څخه جلا کیدو معنی لري چې بدلون او ملاتړ ته اړتیا درلود او لري.
په پای کې، د پاتې کیدو یا پریښودو پریکړه یو انفرادي انتخاب و چې هر سیاستوال او مدني فعال ورسره مخ و. د دې انتخابونو هر یو خپلې ګټې او زیانونه لري. هغه کسان چې پاتې شول د ژوند له خطرونو او سختو محدودیتونو سره مخ وو، او هغه کسان چې پریښودل په نورو مسلو کې ښکیل وو، او ځینې یې اوس د وضعیت بدلولو کې د مرستې لپاره د لیرې لارې په لټه کې دي. داسې ښکاري چې د دې پوښتنې ځواب چې کومه پرېکړه د افغانستان په ګټه وه، په راتلونکي کې به د هېواد دننه او بهر د ګډو هڅو له مخې معلومه شي. افغانستان لا هم کورني او نړیوال مقاومت او ملاتړ ته اړتیا لري او برخلیک یې د خلکو په لاس کې دی.
