برنامه «کافه پرسش» پایگاه خبری تحلیلی روایت شب گذشته به گردانندگی فیصل ترشتوال و با حضور نبی ساقی نویسنده و پژوهشگر و نثار احمد شیرزی آگاه سیاسی در صفحه ایکس این پایگاه برگزار شد؛ نشستی که در آن روند انتقال قدرت از استاد برهانالدین ربانی به حامد کرزی از زوایای تاریخی، سیاسی و قومی بررسی شد. مهمانان با روایتهای متفاوت از «فداکاری استاد ربانی برای ختم جنگ» تا «تحمیل کرزی و زوال تاجیکها» نشان دادند که این انتقال و پروسه همچنان یکی از بحثبرانگیزترین فصلهای تاریخ سیاسی افغانستان است.
برنامه با مرور تاریخی نبی ساقی آغاز شد؛ او که سالها در حوزه تاریخ پژوهش کرده، روایت خود را از روند انتقال قدرت چنین آغاز کرد:
پس از پیروزی مجاهدین، دولت ابتدا به صبغتالله مجددی و سپس به استاد ربانی رسید. با ظهور طالبان و ادامه جنگ، جامعه جهانی طالبان را به رسمیت نشناخت و تنها دولت ربانی را دولت قانونی افغانستان میدانست. ساقی تأکید کرد که پس از سقوط طالبان، استاد ربانی بهعنوان رئیسجمهور قانونی، قدرت را «مسالمتآمیز» به کرزی سپرد.
ساقی: استاد ربانی میتوانست روند را برهم بزند، اما برای وطندوستی گذشت
ساقی گفت: «استاد ربانی فرصت داشت مانند اشرف غنی قدرت را تسلیم نکند و کشور را وارد بحران کند، اما چنین نکرد. خودش روز انتقال قدرت را روز پرافتخار میدانست.»
او افزود که البته استاد ربانی تاکید و باور داشت که تصمیمگیری درباره افغانستان باید در داخل کشور صورت میگرفت، نه در بن. با این حال، جامعه جهانی تصمیم گرفته بود که کرزی در رأس حکومت باشد.
کنفرانس بن؛ دقیق اما بدون طالبان
ساقی نبود طالبان در کنفرانس بن را طبیعی دانست و گفت: «با توجه به حملات ۱۱ سپتامبر و فضای جهانی، حضور طالبان ممکن نبود. کنفرانس بن از نظر ساختار، حضور کشورهای منطقه و اجماع جهانی دقیق و موفق بود.»
او تأکید کرد که در آن زمان افغانستان در وضعیت جنگ قومی، تقسیم جغرافیا و جزایر قدرت قرار داشت و همه جناحها به این نتیجه رسیده بودند که یک پشتون در رأس حکومت باشد تا از بازگشت جنگ جلوگیری شود.
ساقی: حتی منِ دانشجو به کرزی رأی دادم تا جنگ نشود
او گفت: با وجود اینکه یک جمع از دانشجویان تصمیم گرفتیم که در انتخابات ریاست جمهوری دور اول به آقای پدرام رای دهیم ولی « من خودم به کرزی رأی دادم. ذهنیت عمومی این بود که اگر پشتون در رأس نباشد، جنگ دوباره آغاز میشود.»
ساقی همچنین بخشهایی از سخنان استاد ربانی در روز انتقال قدرت را خواند که در آن کرزی را «مرد مجاهد» خطاب کرده و مردم را به رفع تعصب و تقویت حکومت مرکزی دعوت کرده بود.
مشکل اصلی ناآگاهی از مسئله قومی بود
او افزود: درست است که بعضی از ستمیها میگفتند مشکل قومی است، اما مجاهدین اعتقاد به مسئله قومیت نداشتند.
ساقی در پایان راهحل را «اتحاد بر منافع جمعی» دانست، نه گذشتن اقوام از حقوق خود.
روایت متفاوت شیرزی: انتقال قدرت مسالمتآمیز نبود؛ تحمیل و زوال تاجیکها بود
نثار احمد شیرزی، آگاه امور سیاسی، روایت و تحلیل کاملاً متفاوتی ارائه کرد. او گفت: «من کاملاً با روایت انتقال مسالمتآمیز مخالفم. این انتقال با فشار داخلی و خارجی بود و زوال تاجیکها را رقم زد.»
او با مرور تاریخ گفت: «از حزب خلق و پرچم تا امروز، هرگاه تاجیکها در رأس بودند، مخالفت قومی آغاز شد. در دوران مجاهدین نیز همین اتفاق افتاد.»
به باور او، در کنفرانس بن نیز ذهنیت غالب این بود که یک پشتون باید در رأس باشد و برخی رهبران تاجیک با ادعای او «فروخته شدند».
اتهامات سنگین شیرزی علیه رهبران مقاومت
شیرزی در این برنامه بدون ارائه اسناد اما ادعا کرد: «یاران احمدشاه مسعود از فهیم تا امرالله صالح و قانونی هم در فشار بر استاد ربانی نقش داشتند و هم در ترور احمدشاه مسعود دست داشتند.»
او افزود: “ترورها در زمان کرزی با همکاری امرالله صالح صورت میگرفت.”
او افزود: «خارجیها با اقوام دیگر از جمله تاجیک ها کار نمیکنند چون تاجیکها در داخل خود اتحاد ندارند.»
شیرزی تأکید کرد که پشتونها در تمام جناحها متحد هستند اما تاجیکها حتی میان خود اختلاف دارند.
انتقاد از رهبران تاجیک در ۲۰ سال جمهوریت
شیرزی گفت: «کسانی که امروز میگویند هویت تاجیکان در خطر است، همینها در ۲۰ سال جمهوریت کنار غنی و کرزی بودند. چرا آن زمان نمیگفتند هویت در خطر است؟»
دیدگاههای تکمیلی اشتراک کنندگان: تحمیل کرزی و فداکاری استاد ربانی
عبدالله خداداد: انتقال قدرت یک جبر بود
خداداد گفت: «رهبران مقاومت همه موافق بودند که کرزی بیاید. انتقال قدرت یک جبر و تحمیل بود. کرزی یک شیاد بود و سیاست قبیلهای داشت.»
منیب: استاد ربانی برای ختم جنگ قربانی داد
آقای منیب با نقل سخنان استاد ربانی که موافق انتقال قدرت بوده است، گفت: «استاد میگفت قدرت برایم مهم نبود. منافع افغانستان مهم است. اگر حکومت من ادامه مییافت، جنگ و بحران ادامه پیدا میکرد.»
او افزود که استاد ربانی تأکید داشت کنفرانس بن باید در کابل برگزار میشد، اما اصل تغییر و انتقال قدرت را لازم میدانست.
نتیجه بحث
گزارش این نشست نشان داد که انتقال قدرت از استاد ربانی به کرزی هنوز هم یکی از پرچالشترین و چندروایتیترین رویدادهای سیاسی افغانستان است:
– ساقی آن را تصمیمی ضروری، مسالمتآمیز و وطندوستانه دانست که به گفته او هیچ راهی جز تداوم جنگ و بحران و یا این پروسه وجود نداشت.
– شیرزی آن را تحمیلی، ناعادلانه و آغاز زوال تاجیکها توصیف کرد.
– خداداد آن را جبر سیاسی خواند.
– منیب آن را فداکاری آگاهانه استاد ربانی برای ختم جنگ دانست.
این دیدگاهها نشان میدهد که روایت انتقال قدرت نه تنها یک بحث تاریخی، بلکه بخشی از حافظه سیاسی و هویتی افغانستان است؛ روایتی که هنوز هم محل مناقشه، بازخوانی و بازتفسیر است.
