دو سال از ممنوعیت آموزش دختران از سوی تحریک طالبان می گذرد. کارشناسان در مورد علل و انگیزه های صدور فرمان ممنوعیت آموزش دختران از سوی طالبان، مطالبی نوشته و یا سخنانی گفته اند. برخی انگیزه‌های این فرمان را سیاسی و برخی هم آن را عرفی و قبیلوی خوانده اند. در این میان به انگیزه های اساسی و اصلی که همواره در ورای فرمان های این گروه دیده می شود به گونه وسیع پرداخته نشده است. این انگیزه ها، انگیزه های دینی صدور این فرمان می باشد؛ انگیزه‌های یی که ردپایی آن را در «تراث اسلامی» می توان یافت و تاثیرپذیری این چنین فرمان‌ها را از این تراث نمی توان نادیده گرفت. نویسنده و متفکر مشهور مصری، دکتر محمد عماره در تعریف «تراث اسلامی» چنین می گوید: تراث اسلامی، عبارت از میراثی است که امت اسلامی آن را از زمان ظهور اسلام تا اکنون در عرصه‌های مختلف علم، معرفت، اندیشه، ادبیات و هنر به دست آورده و به آن مواردی را افزوده و آن را به تکامل رسانیده است.[۱] دکتر عماره هم‌چنان باور دارد که تراث اسلامی ساخته و برخاسته از اندیشه امت اسلامی می باشد و عصمت و قدسیت ندارد. وی می گوید: از آنجا که تراث اسلامی از ابتکارات امت اسلامی به شمار می‌رود، اندیشه مقدس و معصوم نیست و تمام آن شامل «اجتهاد» که عصمت ندارد، می گردد. بازنگری این تراث نه تنها جایز، بلکه بسیاری اوقات بازنگری این بخش آن(میراث فکری مسلمانان) واجب می‌باشد.[۲] به اساس این سخن دکتر عماره و نیاز شدید به «بازنگری تراث اسلامی» می‌خواهم، رد پای سخنان طالبان را در چارچوب «تراث اسلامی» پیدا نمایم و آن را مورد بررسی قرار دهم، تا معلوم گردد که سرچشمه این اندیشه ها و نگرش ها در کجا قرار دارد و از کجا آب می خورد و برای مبارزه با آن چی می‌توان کرد؟
۱ـ عدم رعایت حجاب اسلامی
طالبان یکی از دلایل و انگیزه‌های ممنوعیت تحصیل زنان را عدم رعایت حجاب میخوانند و می گویند :« پس از چهارده ماه، دستور به رعایت حجاب رعایت نشد». در طول تاریخ اسلام موضوع کیفیت و چگونه‌گی حجاب از موضوعات جدل انگیز به‌شمار می رود و در این مورد میان علمای مسلمان اختلاف وجود دارد. فقهای حنفی[۳]، مالکی[۴]، شافعی[۵]، ظاهری [۶] و اباضی[۷] چهره، دستان و قدم های زنان[۸] را عورت نمی دانند، اما فقهای دیگر از جمله زیدی ها[۹]، حنبلی ها[۱۰] و مذاهب دیگر[۱۱] تمام بدن زن را عورت می دانند و باور دارند، چهره زنان پنهان گردد. گرچند تعداد بسیاری از علمای معاصر مانند شیخ ازهر دکتر احمد طیب، محمدغزالی مصری[۱۲] ، دکتر سعید رمضان البوطی[۱۳] و … نقاب( لباسی که تمام بدن زن از جمله چهره او را می پوشاند ) را فرض نمی دانند، اما معلوم می شود، برداشت طالبان از حجاب همان برداشت برخی فقهای اسلامی در قرون گذشته و سلفی‌ها در عصر حاضر می باشد و برخلاف مذهب حنفی که خود را پیرو آن می‌دانند، باور به پوشیدن چهره زنان دارند و نقاب و چادری را فقط حجاب اسلامی می خوانند.
۲ ـ اختلاط زنان و مردان در دانشگاه ها
طالبان در این مورد می گویند: «مشکل دیگر این بود که در اکثر دانشگاه‌ها زن و مرد باهم بودند و این اختلاط شرعا جایز نیست» . از این سخن دانسته می شود که آنها اختلاط زنان و مردان را کاملا ناروا می خوانند و شاید دلیل شان این حدیث منسوب به پیامبر بزرگ اسلام باشد: «عن عبدالله بن عباس رضي الله عنهما قال: سمعت النبي صلى الله عليه وسلم يخطب یقول : لا يخلُوَنَّ رجلٌ بامرأة إلا ومعها ذو محرم» [۱۴]
«از عبدالله بن عباس رضی الله عنهما روایت است در حالی که پیامبر سخنرانی می کرد، از زبان او شنید که می گفت : بدون حضور یکی از محارم مردی با زنی خلوت و نشست نکند». برداشت ابتدایی از این حدیث باعث می گردد تا هر نوع نشست و برخاست و دیدار میان زنان و مردان را شرعا ناروا بدانیم؛ برداشتی که از مفهوم واقعی این حدیث دور است و حتا در آن اشاره‌ای به آن نشده است. اگر چه این برداشت نادرست است، اما متاسفانه در جامعه ما بارها و بارها این سخن تکرار گردیده است و هر نوع نشست و برخاست در دفتر کار، مکاتب و دانشگاه‌ها را خلوت حرام می دانند و آن را ناروا می شمارند. متاسفانه قرائت حاکم در جامعه ما همین است و سخنان طالبان اولین سخن در این مورد نبوده و نیست و اگر وضعیت فکری به همین گونه ادامه پیدا نماید، آخرین سخن هم نخواهد بود.
۳ ـ سفر بدون محرم
طالبان ، سفر بدون محرم را دلیل دیگر ممنوعیت تحصیل زنان می شمارند. فهم ابتدایی آنها از این حدیث سبب گردیده تا چنین سخنی بزنند: «ولا تسافر المرأة إلا مع ذي محرم »[۱۵] «زن بدون محرم سفر نکند» پیامبر از سفر زنان بدون محرم منع کرده است، بناء سفر دختران دانشجو بدون محرم ناروا می باشد. سفر زنان بدون محرم نزد حنفی ها حتا به منظور ادای فریضه حج نیز جایز نمی باشد. امام ابوالحسن قدوری یکی از علمای مطرح حنفی در کتابش « مختصر القدوری » چنین می گوید : «با زنان باید در سفر حج محرم یا شوهر آنها حضور داشته باشد و در صورت نبود این دو، فاصله زمانی راه میان اقامت گاه زن و مکه به مقدار سه شب و سه روز باشد، روا نیست او حج نماید»[۱۶] حالا زمانی که این حدیث و این سخنان در «تراث اسلامی» وجود دارد، پس جای شگفتی نیست که از زبان مقامات طالبان این سخنان را بشنویم. آنها از نزد خود سخنی نمی گویند و فقط حرف علمای پیشین و آنچه را در «تراث» وجود دارد تکرار می نمایند و به باور آنها باید عملی گردد. اگر چه در «تراث اسلامی» و دیدگاه های علمای معاصر، می توان قرائت دیگری از سفر زن بدون محرم ارایه کرد، اما قرائت موجود و حاکم در جامعه ما همین است و بسیار زمان می برد تا قرائت معاصر و نوین جای آن را بگیرد.
چنانچه در بالا مشاهده کردیم، ریشه و ردپای سخنان مقامات طالبان و دیگر همفکران آنها مبنی بر ممنوعیت آموزش دختران، در «تراث اسلامی» وجود دارد و زیر پوشش دین می توان برای هر یک از اعمال و کارکردها و نظریات آنها توجیه و مستند قوی پیدا کرد. بنابرین به منظور بستن این اندیشه ها از سرچشمه آن، به «تجدید و بازسازی اندیشه دینی» نیاز شدید داریم و در غیر آن ، شاهد نظریات و دیدگاه های عجیب و غریب دیگری نیز خواهیم بود و این روند زیر نام دین ادامه خواهد داشت.
منابع :
۱ ـ نگاه کنید: محمد عماره، فی فقه المصطلحات؛ التجدید و التراث و الاصولیة و التاریخیة، ص . ۲۴ . مطبعه دار المعارف ، قاهره.
۲ – نگاه کنید : محمد عماره، فی فقه المصطلحات؛ التجدید و التراث و الاصولیة و التاریخیة، ص . ۲۵. مطبعه دار المعارف ، قاهره.
۳ –. نگاه کنید : سرخسی، مبسوط . ج . ۱۰ ص . ۱۳۶. کاسانی، بدائع الضنایع ، ج . ۵ ص.۱۰۱ .
۴ – نگاه کنید : ابن عبدالبر ، الکافی فی فقه اهل المدینة ، ج ۱ . ص . ۲۳۸ . ابن رشد، البیان و التحصیل، ج ۱ . ص . ۳۹۷ .
۵ – نگاه کنید : المزنی ، مختصر المنزنی، ج . ۸ ص . ۲۶۴ . النووی، المجموع، ج . ۳ . ص . ۱۶۷ .
۶ – نگاه کنید : ابن حزم اندلسی، المحلی بالأثار ، ج . ۲ . ص . ۲۴۱ .
۷ – نگاه کنید : محمد یوسف اطفیش ، ج . ۲ . ص. ۴۵ .
۸ – امام ابو حنیفه در کنار چهره و دستان ، قدم های زنان را نیز عورت نمی داند. نگاه کنید : کاسانی ، بدايع الصنایع، ج . ۵ ص . ۱۲۲ . زیلعی، تبین الحقایق، ج . ۱ ص . ۹۷ . ابن عابدین ، الدر المختار، ج . ۱ ص . ۴۰۵ .
۹ – نگاه کنید : الشوکانی، السیل الجرار، ص . ۷۴۰ .
۱۰ – نگاه کنید : ابن قدامه ، المغنی، ج ۱ . ص . ۴۳۱ . ابن مفلح ، الفروع و تصحیح الفروع، ج . ۸ . ص . ۱۸۶ .
۱۱ – نگاه کنید : العجلی الحلی ، الحاوی لتحریر الفتاوی، ج . ۲ . ص . ۴۲۴ .
۱۲ – نگاه کنید : محمد غزالی، مائة سوال عن الاسلام . ص ۶۸ – ۷۷ .
۱۳ – نگاه کنید : دکتر سعید رمضان البوطی، المرأة بین طغیان النظام الغربی و لطائف التشریع الربانی. ص . ۱۶۳ . طبع دار الفکر، دبی و بیروت .
۱۴ – متفق علیه . ۱۵
– متفق علیه .
۱۶ – قدوری ، مختصر القدروری، ص . ۳۸ . طبع : القدس، جوار دانشگاه ازهر، قاهره .
