تابستان سال ۱۳۸۹ خورشیدی، همراه با زنده‌یاد استاد عین‌الدین نصر، از استادان گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کابل، تصمیم گرفتیم واژه‌نامه‌ای از رتبه‌های نظامی و ملکی افغانستان به زبان فارسی ترتیب دهیم.
شادروان استاد نصر، ضمن شریک ساختن واژه‌هایی که در این زمینه جمع‌آوری کرده بود، مرا موظف ساخت تا با چهره‌هایی چون دکتر عبداللطیف پدرام، رهنورد زریاب، جنرال امین نصیب، صالح‌محمد ریگستانی و عبدالحفیظ منصور دیدار و مشورت کنم تا آنچه در این حوزه در اختیار دارند، برای تکمیل واژه‌نامه در اختیار ما قرار دهند. از میان این افراد، تنها دکتر پدرام و جنرال امین نصیب همکاری عملی کردند. دیگران وعده همکاری دادند، اما عبدالحفیظ منصور نه‌تنها همکاری نکرد، بلکه رفتاری ناشایست نیز از خود نشان داد.
در جریان این پروژه، روزی زلمی زابلی وارد دانشگاه کابل شد و در اقدام حیرت‌انگیز، استاد عین‌الدین نصر را که مردی سال‌خورده و محترم بود، در ریاست دانشگاه و در حضور رییس و دیگر استادان، مورد ضرب و شتم قرار داد و نقش بر زمین کرد.
دو روز پس از این حادثه، زمانی‌که برای ادامه کار وارد دفتر استاد نصر شدم، او غمگین و مایوس بود. با صدایی گرفته به من گفت:
«دانش بچیم، من دیگر حاضر نیستم این واژه‌نامه را دنبال کنم. تو هم دیگر برای این کار پیش من نیا. اگر من و تو به‌خاطر تاجیک‌ها و زبان فارسی کشته شویم، هیچ‌کس حتا سراغ ما را هم نخواهد گرفت. پس چرا باید بی‌جا خود را بکشیم؟»
این خاطره را از آن‌رو یاد کردم که استاد نصر در همان روز، هنگام کار بر روی همین واژه‌نامه، داستانی را برایم نقل کرد که مربوط می‌شد به استاد عبدالاحمد جاوید از شخصیت‌های فرهنگی سرشناس کشور و استاد دانشگاه کابل.
به گفته‌ی استاد نصر، استاد عبدالاحمد جاوید در دوره حکومت محمد داوود خان، فهرست کامل رتبه‌های نظامی و ملکی افغانستان را تهیه کرده و آن‌را به محمد نعیم خان، برادر و معاون داوود خان، رییس جمهور وقت کشور، تحویل داده بود. نعیم خان نیز این فهرست را به «پشتو تولنه» (آکادمی علوم افغانستان) سپرد و از آن نهاد خواست تا معادل‌های پشتوی این رتبه‌ها را تنظیم و منتشر کند:
ساتنمن
دوهم ساتنمن
لومړی ساتنمن
سرساتنمن
دوهم څارن
لمری څارن
څارمن
سمونیار
سمونمل
مسوولان پشتو تولنه نیز نسخه پشتوی این رتبه‌ها را آماده و منتشر کردند. اما، بنا به روایت استاد نصر، آنان از انتشار نسخه فارسی این فهرست خودداری ورزیدند.
پوهيالی
پوهنيار
پوهنمل
پوهندوی
پوهنوال
پوهاند
استاد نصر افزود که استاد جاوید بارها از »پشتوتولنه» خواستار دریافت نسخه فارسی این رتبه‌ها شده بود، اما نه‌تنها هیچ پاسخی دریافت نکرد، بلکه این نسخه هرگز در دسترس او قرار نگرفت و تا امروز نیز به‌صورت عمومی منتشر نشده است.
شادروان استاد نصر این اقدام پشتو تولنه را سرقت ادبی، تبعیض سیستماتیک و دشمنی آشکار با زبان فارسی توصیف کرده و گفته بود که حذف آگاهانه نسخه فارسی، بخشی از سیاست‌های فارسی‌ستیزانه‌ی حکومت داوودخان، نعیم خان و پشتوتولنه بوده است، سیاست‌هایی که در آن زمان به‌شدت پیگیری می‌شد.
در دوران صدارت ده‌ساله‌ی محمد داوودخان و برادرش محمد نعیم، وزیر معارف وقت افغانستان، عملن تمامی ارکان قدرت را در اختیار داشتند، سیاست‌های پشتوگرایانه با شدت دنبال می‌شد. در همین زمان، نهاد «پشتو تولنه» تاسیس شد؛ نهادی که در ظاهر هدف آن «تقویت و گسترش زبان پشتو» بود، اما در واقع، به ابزاری برای حذف تدریجی زبان فارسی از نهادهای رسمی، آموزشی و فرهنگی کشور تبدیل شد. هیچ نهاد مشابهی برای زبان فارسی یا دیگر زبان‌های بومی کشور ایجاد نشد.
یادنامه‌ای برای پروفیسور دکتور عبدالاحمد جاوید
اکادمیسین پروفیسور دکتور عبدالاحمد جاوید، یکی از درخشان‌ترین چهره‌های تاریخ فرهنگی معاصر افغانستان، عمر پربار خود را در خدمت زبان، ادب و دانش این سرزمین گذراند. او استاد، نویسنده، مترجم و پژوهشگری برجسته بود که آثار علمی و ادبی فراوانی از خود به یادگار گذاشت.
وی در سال ۱۹۲۷ میلادی، در گذر حاجی عزت‌الله خان در محله پایین چوک کابل چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی خود را در مکتب شماره ۲ و دوره متوسطه را در لیسه حبیبیه به پایان رساند. در سال ۱۹۴۳ وارد دانشکده ادبیات دانشگاه کابل شد و سپس با بورسیه تحصیلی به دانشگاه تهران راه یافت. در آن‌جا، هم‌زمان در دو دانشکده ادبیات و حقوق و علوم سیاسی تحصیل کرد و موفق به اخذ دو مدرک لیسانس شد. چند سال بعد، دوره دکترای خود را در رشته ادبیات فارسی در دانشگاه تهران به پایان رساند.
جاوید به زبان‌های فارسی، پشتو، عربی، انگلیسی، فرانسوی و روسی تسلط داشت.
او ده‌ها کتاب و صدها مقاله در زمینه‌های ادبیات، نقد، تاریخ فرهنگی و ترجمه نگاشته و سخنرانی‌هایش در محافل علمی داخل و خارج کشور با استقبال گسترده روبرو می‌شد.
با تشدید بحران‌های سیاسی، مانند بسیاری از نخبگان، ناگزیر شد وطن را ترک کرده و به بریتانیا مهاجرت کند. با وجود مهاجرت، تا واپسین روزهای زندگی به مطالعه، تحقیق و نگارش ادامه داد و سرانجام در سال ۲۰۰۲ میلادی، در سن ۷۵ سالگی در لندن دار فانی را وداع گفت.
از آثار برجسته‌ی استاد جاوید می‌توان به «کابل در آیینه تاریخ» و «بامیان در باستان و در داستان» اشاره کرد؛ رساله‌هایی که جایگاه خاصی در حافظه فرهنگی کشور دارند.
اکادمیسین پروفیسور دکتور عبدالاحمد جاوید، نمادی از علم، تعهد، وقار و اصالت فرهنگی بود. او پیوندی استوار میان دانش سنتی و پژوهش مدرن برقرار ساخت و الگوی الهام‌بخشی برای نسل‌های آینده باقی ماند.
