انتشار تازه‌ترین شماره‌ی نشریه‌ی «ندای خراسان» از سوی شاخه خراسان گروه داعش، و تهدید آشکار کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی، بار دیگر زنگ خطر را در خصوص بازگشت افراطگرایی خشونت‌بار در آسیای مرکزی و غرب آسیا به صدا درآورده است. این پیام‌ها که در آن‌ها از «نبردهای خونین» علیه کشورهایی چون عربستان، آمریکا، چین، روسیه، اروپا و همچنین شهرهایی چون اصفهان و بیت‌المقدس نام برده شده تنها یک تبلیغ ایدئولوژیک نیست، بلکه بخشی از یک راهبرد چندلایه‌ی رسانه‌ای و عملیاتی داعش برای بازتعریف نقش خود در نظم متحول منطقه‌ای است.
داعش خراسان؛ بازسازی ایدئولوژیک در خلأ قدرت
شاخه خراسان گروه داعش از سال ۲۰۱۵ به بعد، پس از شکست‌های نظامی داعش در عراق و سوریه، تبدیل به یکی از فعال‌ترین و خطرناک‌ترین شاخه‌های منطقه‌ای این گروه شده است. این شاخه که عمدتاً در مناطق مرزی افغانستان و پاکستان فعالیت دارد، تلاش دارد خود را به عنوان «سنگر نوین خلافت» در قلب آسیا معرفی کند.
انتشار پیام‌هایی با محتوای تهدید علیه کشورهای منطقه، از جمله ایران (با اشاره به اصفهان)، عربستان سعودی و همچنین قدرت‌هایی چون آمریکا، روسیه و چین، نشان از آن دارد که داعش خراسان می‌کوشد قلمرو تهدید خود را فراتر از افغانستان بازتعریف کند. این راهبرد در پاسخ به دو تحول اساسی است: نخست، فروکش کردن نفوذ داعش در خاورمیانه‌ی عربی؛ دوم، خلأ قدرت و عدم قطعیت سیاسی در افغانستان پس از خروج آمریکا و استقرار طالبان.
دشمنی با طالبان؛ رقابت ایدئولوژیک یا بازاریابی برای یارگیری؟
یکی از محورهای کلیدی در پیام‌های نشریه اخیر، انتقاد تند از طالبان است. داعش خراسان طالبان را به «نزدیک‌شدن به غرب» و «تسلیم در برابر دشمنان اسلام» متهم کرده و از اعضای طالبان خواسته صفوف این گروه را ترک کرده و به داعش بپیوندند.
این پیام نه‌تنها بازتاب‌گر اختلافات ایدئولوژیک میان دو گروه سلفی و دیوبندی است، بلکه بیشتر جنبه‌ی راهبردی دارد. طالبان که اکنون در موضع حکومت است، ناچار به تعامل تاکتیکی با بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی شده و در برخی موارد از شدت‌عمل ایدئولوژیک خود کاسته است. همین وضعیت برای داعش به معنای «خیانت» به اصول بنیادگرایانه تلقی می‌شود. در واقع، داعش تلاش دارد با زیر سوال بردن مشروعیت دینی و جهادی طالبان، بدنه‌ی افراطی‌تر این گروه را جذب کند.
اصفهان و بیت‌المقدس؛ رمزگذاری تهدیدهای ژئوایدئولوژیک
اشاره مشخص به شهرهایی چون اصفهان و بیت‌المقدس در این نشریه، تنها به معنای تهدید صرف نیست، بلکه حامل پیام‌های نمادین است. اصفهان به‌عنوان یکی از شهرهای کلیدی ایران و نماد قدرت فرهنگی و تاریخی آن، هدفی مهم در گفتمان ستیزه‌جویان سلفی تلقی می‌شود؛ گروه‌هایی که با تشیع، فرهنگ ایرانی و تمدن‌گرایی مخالفند.
در سوی دیگر، بیت‌المقدس نمادی از «آرمان جهان اسلام» در دیدگاه جهادی است. داعش بارها تلاش کرده از نماد فلسطین و بیت‌المقدس بهره‌برداری تبلیغاتی کند، اگرچه عملاً درگیر هیچ‌گونه مبارزه واقعی با اسرائیل نبوده است. این نوع رمزگذاری جغرافیایی، بخشی از تلاش برای احیای گفتمان «جهاد جهانی» و خروج از انزوای جغرافیایی در شرق افغانستان است.
تهدید علیه قدرت‌های جهانی؛ نمایشی یا واقعی؟
تهدید علیه چین، روسیه، اروپا و آمریکا نیز هرچند در نگاه نخست ممکن است جنبه‌ی تبلیغاتی داشته باشد، اما از نظر اطلاعاتی و امنیتی نگران‌کننده است. چین در سین‌کیانگ با مسئله‌ی اویغورها درگیر است؛ روسیه در قفقاز شمالی و آسیای مرکزی با افراطگرایی اسلامی روبه‌روست؛ و اروپا نیز در سال‌های گذشته هدف حملات متعدد از سوی افراد وابسته به داعش قرار گرفته است. به‌علاوه، حضور سرمایه‌گذاری‌ها و پروژه‌های چینی و روسی در افغانستان می‌تواند در آینده هدف حملات داعش قرار گیرد، به‌ویژه اگر این گروه بخواهد پیام روشنی به حامیان احتمالی طالبان بدهد.
نتیجه‌گیری
انتشار نشریه‌ی اخیر داعش خراسان را باید زنگ هشداری جدی تلقی کرد. این گروه، که در حال بازتعریف جایگاه خود در دوران پساطالبان و پساداعش (سوریه و عراق) است، تلاش می‌کند با استفاده از ابزار تبلیغاتی، تهدیدات منطقه‌ای، بهره‌گیری از شکاف‌های ایدئولوژیک با طالبان، و ارجاع به نمادهای ژئوایدئولوژیک، خود را به‌عنوان بازیگری مهم در بحران آفرینی‌های آتی منطقه معرفی کند.
در چنین شرایطی، همگرایی اطلاعاتی و امنیتی میان کشورهای منطقه – به‌ویژه ایران، روسیه، چین، و دولت‌های آسیای مرکزی – ضرورت دوچندان پیدا می‌کند. در غیر این‌صورت، داعش خراسان ممکن است نه‌تنها تهدیدی برای افغانستان، بلکه عاملی برای بی‌ثباتی در گستره‌ی وسیع‌تری از آسیای غربی و مرکزی باشد.
