دکتر عبداللطیف پدرام، رهبر حزب کنگره ملی افغانستان و عضو مجمع فدرال خواهان افغانستان، در نشست «کافه پرسش» که از سوی پایگاه خبری-تحلیلی روایت برگزار شد، به شریح ابعاد نظام فدرالی و پاسخ‌گویی به نقدهای مطرح‌شده پرداخت.
پدرام، فدرالیسم را ساختاری تکثرگرا و دموکراتیک خواند که می‌تواند منازعات قومی را کاهش داده و زمینه‌ساز عدالت اجتماعی در افغانستان شود. آقای پدرام همچنان تاکید کرد که به هیچ وجه حاضر نیست در کنار شخصیت های به گفته او فاسد نزدیک به دستگاه اشرف غنی و کرزی حتی برای مقابله با طالبان کار کند.
فدرالیسم؛ به نفع همه اقوام
آقای پدرام رهبر حزب کنگره ملی در نخست و در واکنش به منتقدان فدرالیسم گفت: این افراد سه دسته بوده و شماری نظرها کارشناسانه ارایه کرده اند که به گفته او به آن ارج گذاشته می شود. دوم هم نظرات است که در واقع عکس العمل است نه نقد. سوم هم افرادی است که براساس گرایشات مختلف به این قانون تاخته اند.
او تاکید کرد که بخشی از این نقدها تخصصی و خوب است و متخصصان حقوق مجمع فدرال خواهان به همه پرسش های منتقدین جواب ارائه خواهند کرد.
پدرام با اشاره به تجربه‌های موفق فدرالیسم در کشورهایی مانند آلمان و سوئیس، خاطرنشان کرد که این نظام می‌تواند در افغانستان نیز با درنظرگرفتن تنوع قومی و فرهنگی، زمینه‌ساز توسعه دموکراتیک شود.
وی تصریح کرد: «فدرالیسم تنها ساختاری است که ظرفیت حل منازعات قومی و توزیع عادلانه قدرت را دارد. در این نظام، هیچ قومی بازنده نیست و همه فرصت مشارکت برابر خواهند داشت.» به گفته وی این‌که می‌گویند تاجیکان در فدرالیسم ضرر می کنند، این برداشت اشتباه است. او همچنین گفت که در قسمت نام ایالات فدرال و اسامی که تحت اصطلاح ترکستان و هزارستان مطرح می شود، نادرست است و هنوز این اسم گذاری صورت نگرفته است.
فدرالیسم؛ راه‌حلی برای پایان منازعات قومی
دکتر پدرام در این برنامه با اشاره به پیش‌نویس قانون فدرالیسم که توسط مجمع فدرال تهیه شده است، تأکید کرد که این نظام نه‌تنها به تجزیه کشور منجر نمی‌شود، بلکه تنها راه حل برای جلوگیری از فروپاشی کامل افغانستان است. او گفت: «فدرالیسم از جنس ابزار است، نه هدف. هدف نهایی، خوشبختی جامعه، آزادی و عدالت است. این نظام می‌تواند مسئله اقلیت‌ها و منازعات قومی را حل کند.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا فدرالیسم به نفع برخی اقوام خاص تمام می‌شود، توضیح داد: «فدرالیسم ما قومی نیست، بلکه جغرافیایی است. در این ساختار، همه اقوام از حقوق برابر برخوردار خواهند بود. ما نمی‌خواهیم برای هر قوم یک ایالت جداگانه تشکیل دهیم، بلکه می‌خواهیم قدرت به مردم بازگردد.»
وی گفت: «در افغانستان، اقوام درهم‌تنیده‌اند و نمی‌توان مرزهای قومی مشخص کرد. بنابراین، ایالت‌ها باید بر اساس جغرافیا و با تضمین حقوق همه اقلیت‌ها شکل بگیرند.»
واکنش به نقدها: از “فدرال‌هراسی” تا نگرانی‌ها درباره تجزیه
یکی از نقدها و پرسش‌های مطرح‌شده این بود که فدرالیسم ممکن است به افزایش تنش‌های قومی بینجامد. پدرام در پاسخ گفت: «مگر هم‌اکنون منازعه قومی در افغانستان وجود ندارد؟ فدرالیسم برای حل همین منازعات طراحی شده است. کسانی که با آن مخالفند، یا نمی‌فهمند یا منافع‌شان در خطر می‌افتد.»
وی افزود: «برخی به دلیل وابستگی به قدرت مرکزی، با توزیع عادلانهٔ قدرت مخالفند. فدرالیسم سلطهٔ یک قوم یا گروه خاص را می‌شکند و به همه اقوام فرصت مشارکت می‌دهد.»
پدرام مخالفت‌ها با فدرالیسم را ناشی از سه عامل دانست: «برخی از ترس تغییر می‌هراسند، برخی فدرالیسم را نمی‌فهمند، و عده‌ای هم منافع سیاسی و اقتصادی‌شان در خطر می‌افتد.» وی به ویژه به نگرانی “شوونیست‌های قومی” قدرت‌طلب اشاره کرد که با تمرکززدایی مخالفند، زیرا سلطه آن‌ها بر حکومت مرکزی را تهدید می‌کند.
خراسان‌خواهی و رابطه آن با فدرالیسم
در بخشی از این نشست، پرسشی دربارهٔ ارتباط فدرالیسم با نام «خراسان» مطرح شد و این‌که آقای پدرام همواره از خراسان صحبت می کرد و حالا در پیش نویس اسم افغانستان آمده است. پدرام توضیح داد: «خراسان‌خواهی برنامهٔ حزب کنگره ملی است، نه مجمع فدرال. ما در حزب کنگره معتقدیم نام افغانستان یک نام قومی است و باید به سمتی برویم که همه هویت‌ها را دربر بگیرد. اما فعلاً در مجمع فدرال خواهان، این اجماع وجود ندارد و نمی‌خواهیم به خاطر این موضوع، ائتلاف را از هم بپاشانیم.»
آیا فدرالیسم در افغانستان عملی است؟
در پاسخ به این پرسش که آیا فرهنگ سیاسی افغانستان آماده پذیرش فدرالیسم است، پدرام گفت: «ما امروز به‌صورت غیررسمی چندین زون قدرت داریم. اگر این ساختارها قانونمند شوند، همان می‌شود فدرالیسم. این نظام آن‌قدرها هم پیچیده نیست و می‌تواند به‌سرعت اجرایی شود.
» به گفته او شماری از فدرالیسم یک هیولا ساخته اند.
وی همچنین به تجربه کشورهای دیگر از جمله سوییس، امریکا و آلمان اشاره کرد و گفت: «فدرالیسم در بسیاری از کشورها موفق بوده است. مشکل پاکستان این است که فدرالیسم آن قومی است، اما طرح ما جغرافیایی است و به همه اقوام فرصت برابر می‌دهد.»
واکنش به ادعای “ایدئولوژیک بودن” فدرالیسم
یکی از سوالات که پرسیده شد این بود که آیا نگاه دکتر پدرام به فدرالیسم، ایدئولوژیک نیست؟ وی پاسخ داد: «فدرالیسم ایدئولوژی نیست، بلکه یک مکانیسم حکومتداری است. ما معتقدیم این بهترین راه برای رسیدن به عدالت اجتماعی است، اما اگر کسی راه‌حل بهتری دارد، گوش می‌دهیم.»
جمع‌بندی: فدرالیسم یا تجزیه؟
پدرام در پایان تأکید کرد که فدرالیسم یک «پیش‌نویس» است و باید در فضای عمومی به بحث گذاشته شود. وی از همه جریان‌های سیاسی خواست تا بدون پیش‌داوری، این طرح را بررسی کنند و در صورت نیاز، اصلاحات لازم را پیشنهاد دهند. به گفته او، «اگر افغانستان نتواند از راه گفت‌وگو به عدالت برسد، چاره‌ای جز مقاومت وجود نخواهد داشت.»
پدرام در پایان هشدار داد که اگر فدرالیسم پذیرفته نشود، افغانستان به سمت تجزیه پیش خواهد رفت، وی گفت: ما در کنگره ملی گزینه‌ای به نام تجزیه را هم بررسی کرده‌ایم، اما در مجمع فدرال، اصل حفظ وحدت کشور در چارچوب یک نظام غیرمتمرکز است. او تصریح کرد که اگر امروز به فدرالیسم فکر نکنیم، فردا دیر است.
پدرام همچنین گفت که به هیچ وجه حاضر نیست در کنار شخصیت های نزدیک به دستگاه به گفته او فاسد اشرف غنی و کرزی حتی برای مقابله با طالبان کار کند.
