دوبیتی‌های فولکلوری فارسی در افغانستان امروزی، که برخی‌ها به آن چهاربیتی هم می‌کویند، یکی از ژانرهای ارزشمند و کهن ادبیات شفاهی این سرزمین به شمار می‌آید که در دل خود تاریخ، فرهنگ، باورها و احساسات مردم این دیار را جا داده است.
این سروده‌ها در قالب دو بیت کوتاه و ساده، معمولاً به بیان موضوعات مختلفی مانند: عشق، فراق، امید، جنگ، طبیعت، عواطف انسانی و حتا اعتراض‌های اجتماعی می‌پردازند.
دوبیتی‌ها از آن‌جایی‌که به‌زبان مردم کوچه و بازار نوشته شده‌اند، به نحوی ارتباطی عمیق با زنده‌گی روزمره دارند و درعین‌حال به ساده‌گی و زیبایی به بیان آرزوها، دردها و شادی‌های مردم می‌پردازند.
۱. ویژه‌گی‌های دوبیتی‌های فولکلوری فارسی در افغانستان:
دوبیتی‌ها در ادبیات شفاهی افغانستان جایگاه ویژه‌ای دارند. این سروده‌ها به‌دلیل ساختار ساده و روانی‌که دارند، به راحتی در حافظۀ مردم ثبت شده و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند.
برخی ویژه‌گی‌های برجستۀ دوبیتی‌های فولکلوری فارسی که در جغرافیای زبان فارسی سروده شده‌اند عبارتند از:
• ساده‌گی و گیرایی: دوبیتی‌ها به‌دلیل کوتاهی و ساده‌گی، بسیار در حافظۀ مردم می‌مانند. این شعرها اغلب دارای زبان ساده و بی‌پیرایه هستند و همین ویژه‌گی باعث می‌شود تا آن‌ها به راحتی در زنده‌گی روزمره مردم انعکاس پیدا کنند.
احساسات انسانی: دوبیتی‌ها عموماً به بیان احساسات عاطفی، اجتماعی و انسانی می‌پردازند. این احساسات می‌توانند: عشق، غم، امید، ترس، فراق و یا حتی شادی‌های لحظه‌یی باشند.
ارتباط با مسایل اجتماعی و فرهنگی: در بسیاری از دوبیتی‌های فولکلوری افغانستان، مشکلات و چالش‌های اجتماعی مانند فقر، جنگ، تبعیض و نابرابری‌های اجتماعی مطرح می‌شوند. این اشعار به نحوی می‌توانند بیان‌گر وضعیت سیاسی و اجتماعی دوران خود باشند.
تصویرسازی از طبیعت و زنده‌گی روزمره: دوبیتی‌ها به زیبایی و ظرافت، طبیعت و عناصر آن را به تصویر می‌کشند. برخی از دوبیتی‌ها در وصف زیبایی‌های طبیعت و روزمره‌گی زنده‌گی مردم روستایی و شهری هستند.
۲. موضوعات و مفاهیم دوبیتی‌ها:
دوبیتی‌های فولکلوری فارسی در افغانستان و سایر کشورهای فارسی‌زبان، به موضوعات مختلفی می‌پردازند:
عشق و فراق: بسیاری از دوبیتی‌های در وصف عشق و درد فراق سروده شده‌اند. این اشعار به گونه‌یی احساسات عاشقانه را با شعور و درک عمیقی بیان می‌کنند که همواره دل‌انگیز و پرشور هستند.
جنگ و درد ناشی ازآن: در افغانستان که مردم آن طی دهه‌ها با بحران‌های مختلف جنگ و ویرانی روبه‌رو بوده‌اند، دوبیتی‌ها به‌عنوان ابزاری برای بیان دردها و آسیب‌های ناشی از جنگ‌ها استفاده شده‌اند. این شعرها اغلب نگاهی تلخ به واقعیت‌های جنگ دارند.
امید و آرزو: برخی از دوبیتی‌ها در پیامی پر از امید و آرزو برای بهتر شدن آینده، زنده‌گی جدید و دوری از رنج و درد هستند.
طبیعت و زیبایی‌های آن: دوبیتی‌ها، به ویژه در مناطق روستایی، به طور گسترده به وصف زیبایی‌های طبیعت مانند کوه‌ها، رودخانه‌ها، درختان و گل‌ها پرداخته‌اند. این شعرها در کنار بیان احساسات انسانی، جلوه‌هایی از زیبایی و شکوه طبیعت را نیز نمایش می‌دهند.
۳. نمونه‌هایی از دوبیتی‌های فولکلوری:
دراین‌جا نمونه‌هایی چند از دوبیتی‌هایی را می‌آوریم که در جغرافیای کشورهای فارسی زبان سروده شده‌اند و بازتاب دهندۀ موضوعات مختلف می‌باشند:
عشق و فراق:
جدایی دربگیری خاک گردی
ز عالم گم شوی خاشاک گردی
شب و روزت پریشان بگذرانی
مثال سینۀ من چاک گردی
دو کفتر از سر تنگی جدا شد
دو تا عاشق ز هم‌دیگر سوا شد
یکی بر بام آتش آشیان بست
دگر آن‌سوی مُلک‌های خدا شد
غريبي سخت مرا دلگير داره
فلك بر گردنم زنجير داره
فلك از گردنم زنجير ور دار
كه غربت خاك دامنگير داره
گل آفتاب پرستم کی میایی
به راهت دیده بستم کی میای
شدم بیمار و از درد جدایی
دوای درد سختم کی میایی
امید و آرزو:
بنفشه زلف شب را رنگ کرده
پرستو، دل خوش از آهنگ کرده
بیا تا رو به کوه و دشت آریم
جهان دل بر من و تو تنگ کرده
به پشت بام درخت بید دارم
به درگاه خدا امید دارم
به درگاه خدا امید تا کی ؟
ترا بر دیگری کی دید دارم ؟
خاطره‌ها:
گمانم روزی میایی به قریه
که دستانم تهی باشند ز هدیه
دگر عمر بهارم رفته باشد
ترا هم خاطرات آرد به گریه
جنگ‌ها
طیاره چرخکی مانند گژدم
بمباری می‌کند در ملک مردم
الهی بچه دشمن بمیره
پنده‌کی بر سرم تا کی بگردم
شب وتنهایی ومیدان جنگ است
به سنگر در به دست من تفنگ است
نمی ترسم من از انبوه دشمن
فشنگ آخرینم خاره سنگ است
زیبایی‌های طبیعت:
بهار آمد که شد گل ارغوانی
جهان شد سبز و خرم یار جانی
بیا یکدم کنیم سیر شگوفه
که آخر می‌گذرد این زنده‌گانی
عزیزان موسم جوش بهار است
چمن پر سبزه صحرا لاله زار است
دمی فرصت غنیمت دان درین فصل
که دنیای دنی بی اعتبار است
دوبیتی‌های فولکلوری فارسی در افغانستان به عنوان یکی از مهم‌ترین اشکال ادبیات شفاهی این سرزمین، سهم بزرگی در حفظ فرهنگ و تاریخ مردم دارند. این اشعار با بیانی ساده و دلنشین، احساسات، آرزوها و دردهای مردم را به گونه‌یی که با گذر زمان تغییر نمی‌کند، بیان می‌کنند.
دوبیتی‌ها نه‌تنها به ژانر یک ابزار ادبی، بلکه به‌صفت بخشی از تاریخ اجتماعی و فرهنگی افغانستان شناخته می‌شوند که در دوره‌های مختلف، مفاهیم و مسایلی مانند عشق، جنگ، امید و طبیعت را در دل خود جای داده‌اند.
این دوبیتی‌های فولکلوری فارسی، نه‌تنها ارزش هنری دارند بلکه درک بهتری از روحیه مردم و شرایط اجتماعی سرزمین فارسی زبان‌ها را به ما می‌دهند و به همین دلیل باید تلاش کنیم تا این میراث گران‌بهایی را حفظ و به نسل‌های آینده منتقل کنیم.
