عبدالصبار مخبت، پژوهش‌گر علوم دینی، دعوت‌گر و خطیب جوان و دانش‌آموخته دانشکده شرعیات دانشگاه کابل است. او از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۴۰۲ دانشجوی این دانشگاه بوده و پیشتر از این نیز در مدارس دینی، علوم دینی را فراگرفته است. به‌منظور شرح بیشتر وضعیت دانشگاه‌های افغانستان، این مصاحبه را با او انجام داده‌ام و پرسش‌های را در باره رسالت دانشگاه و دانشگاهیان، عیوب و ویژه‌گی‌های دانشگاها، شباهت‌ها و تفاوت‌های مدرسه و دانشگاه، خاطرات دوران دانشگاه و سرانجام وضعیت دانشگاهها پرسیده‌ام.
روایت: جناب مخبت ممنونم که با وجود مشغله‌های فراوان دعوت ما را پذیرفتید و این مصاحبه را انجام دادید.
مخبت: خواهش می‌کنم. سلامت باشید.
روایت: کدام سال وارد دانشگاه شدید؟
مخبت: دقیقا در سال ۱۳۹۸ با پشت سر گذشتاندن امتحان کانکور عمومی، موفق شدم که به دیپارتمنت فقه و قانونِ دانشکده شرعیات دانشگاه کابل راه بیابم.
روایت: چرا دانشکده شرعیات دانشگاه کابل را انتخاب کردید؟
مخبت: از این‌که من دانش آموختهٔ مدارس دینی بودم و از دیر وقت هدف و آرمان متخصص شدن در بخش تعلیمات دینی را در ذهن و فکر خود پرورده بودم و در آن‌زمان باور بر این داشتم که تنها جای حصول تخصص و تفقه دانشگاه است. روی این ملحوظات، با شوق و رغبت بسیار، اولین انتخابم را در کانکور عمومی ۱۳۹۸ به دانشکدهٔ شرعیات دانشگاه کابل رقم زدم.
روایت: پیش از ورود به دانشگاه تصور شما از دانشگاه چه بود؟
مخبت: قبل از ورودم، دانشگاه را مرجع هدایت‌گری و تخصص و منبع تولیدِ فقه و دانش می‌دانستم. قسمی که باور داشتم، مراکز علمی چون دانشگاه حتما می‌تواند نیاز جامعه را از ناحیه تخصص و تفنن مرفوع سازد و روند پیشروی دعوت اسلامی را در ابعاد روحی و عقلی آن، هماهنگ با تکامل و تطور زندگی تضمین نماید. اما بعدها دانستم که باور من به دانشگاه در آن‌زمان، خیلی وسیع‌تر و بزرگ‌تر از آنچه که دیدم بوده است.
روایت: از سیستم درسی دانشگاه راضی بودید؟
مخبت: مدت‌هاست نظام آموزش و پرورش دانشگاه‌های افغانستان مسیر نادرستی را می پیماید. سیستم غیر معیاری درس و تدریس دانشگاهها به صورت غیر اجرایی و غیر تخصصی به‌گونه میخانیکی و تئوری به طور وحشتناکی دانش‌آموزان افغانستان را به ورطه بی‌سوادی و انجماد فکری انداخته است. این خود بزرگ‌ترین معضله است که نسل جدید آموزش و پرورش افغانستان از غیر تحلیلی(میخانیکی) بودن شیوه درسی دانشگاهها در افغانستان سخت رنج می‌برند.
روایت: عیوب دانشگاهها چیست؟
مخبت: از جمله عیوبی که باعث بلندشدن دست انتقاد همه بر فساد و انحراف نظام آموزش شده است، نبود تخصص به طور عام در مدارس و مکاتب و دانشگاهها است. لهذا در جامعه ما از آن هنگام که دانشگاهها آغاز به فعالیت کردند تا این‌دم، اگر در بخش‌های مختلف دینی و غیر دینی به تربیت درست و تخصصی دانش‌آموزان به صورت تخصصی و تفقهی در حوزه مطالعات اسلامی و به‌گونه تخصصی و تبحری در علوم و فنون دنیوی توجه مبذول می‌شد، امروز ما ساکن پیشرفته‌ترین کشور جهان بودیم.
دوم عیب یا نقیصه، عدم رعایت توازن در فرایند تعلیم و تحصیل است. متأسفانه سیستم آموزشی دانشگاهها، فراگیر و متوازن نبوده‌است. به طور مثال در درس‌های دانشگاهی در بخش نظری به تشریحات و تفصیلات دراز و دامنه‌داری پرداخته می‌شود؛ اما در بخش عملی و اجرایی به‌گونهٔ شرم‌آوری چشم‌پوشی و غفلت می‌شود.
سوم نقیصه، نبود مضامین اخلاقی و عرفانی در جزو برنامه‌های تحصیلی که باعث ضعف اخلاقی دانش‌آموزان شده است تا حدی که عدهٔ از دانش آموزان بعد از فراغت‌شان از دانشگاهها، به فساد‌های شرم‌آوری غیر اخلاقی روی آورده‌اند.
روایت: دانشگاهها باید چگونه باشند؟
مخبت: از آن‌جا که بشر امروز از زندگی بدوی بیرون آمده، انقلاب صنعتی را راه انداخته و شهرها و تمدن‌ها را با تمام جلال و شکوه شان اساس نهاده و بزرگ‌ترین اداره‌کننده تکنالوژی و قدرت شده است؛ با درنظرداشت چنین شرایطی، ماموریت ایمانی و انسانی سران نهاد‌های آموزشی و تحصیلی ما است که سیستم آموزشی بهروز، مفید، کارا و تحلیلی و تخصصی را در نهاد‌های آموزشی‌ما در دانشگاهها جایگزین کنند که من‌بعد دانش‌آموزان ما هم، با دانش تخصصی، تحلیلی و ترکیبی و تولیدی شان بتوانند قادر به تسخیر طبیعت شوند و به تکنالوژی راه بیابند و بیماری‌های جامعه را از لحاظ دینی و دنیوی مهار کنند.
روایت: آیا مسیر دانشگاه و مدرسه متفاوت است؟
مخبت: به‌دلیل این‌که همه علوم دینی و غیر دینی وسیله‌‌ای برای هدایت و رهنمایی بشر است و تعریف دینی «هدایت» هم عبارت: از همان راه و روشی است که آدمی به شناخت حقیقتِ خود، خدا و هستی پی می‌برد و از این طریق خیر و صلاح خویشتن را در دنیا و آخرت جستجو می‌کند و به این اساس که هدف از علوم تفسیر و حدیث و فقه، مهندسی و طب و زراعت، حقوق و مدیریت و هوانوردی و سایر علوم و فنون، فقط خوش‌بختی و سعادت انسان در دنیا و آخرت است، فلذا مسیر مدرسه و دانشگاه برای آموزش آنها، فقط یک مسیر است که آن عبارت از رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی و کسب رضایت پروردگار است.
روایت: تلخ‌ترین خاطره‌تان از دوران دانشگاه چیست؟
مخبت: تلخ‌ترین خاطره‌ام از دانشگاه بر می‌گردد به امتحان یکی از سمستر‌ها. معمولاً طبق قوانین اداره دانشکده، وقتی مضمونی را امتحان می‌دادیم، چند روز بعد نمبرش روی کاغذ اعلان می‌شد. یکی از روزها امتحان مضمون نحو که از استاد خلیل‌الله مومند بود سپری شد. من‌که عادتا همیشه بعد از امتحان به تناسب حل سوالاتم نمره‌ام را قبل از اعلان نتایج تخمین می‌زدم، از قضا همیشه، هنگام اعلان نتایج یکی دو نمره از تخمینم کم یا زیاد تفاوت می‌کرد، تخمین من در مضمون استاد مومند ۹۸ بود وقتی اعلان شد دیدم که ۸۰ داده است. خیلی به هیجان آمدم که پارچه می‌کشم. وقتی در اداره رفتم گفتم: پارچه می‌کشم. گفتند زور ما به استاد مومند نمی‌رسد، اگر نمبرت را صفر هم برساند ما نمی‌توانیم کاری بکنیم. گفتم: چطور که زورتان نمی‌کشد؟ گفتند: حمایت‌گر او یکی از قدرت‌های جهادی به نام استاد سیاف است. البته این داستان در زمان جمهوریت بود. خواستم از خودش بپرسم که جناب استاد چرا نمره من را کم کردید؟ گفت: همین‌که کامیاب شدی صد شکر بکش! گفتم: استاد ببخشید میشه در پارچه من تجدید نظر کنید؟ گفت: من تا هنوز نری را ندیدم که بالای من پارچه‌اش را تجدید نظر کرده باشد. همان بود که داغش بر دلم ماند و از جایگاه ضعیف محصلی هیچ کاری هم نتوانستم.
روایت: دانشگاه در پیشرفت جامعه چه نقشی دارد؟
مخبت: در فرایند تحول، تغییر و نوسازی جوامع بشری عوامل متعدد است که اثرگذار اند. اما از میان همه نقش دانشگاهها در تربیت نسل بهروز و جدید و متخصص بارز است؛ زیرا دانشگاه عام‌ترین نقش را در انگیزش فردی، جمعی و تعیین هنجارها، ارزش‌ها و رفتارهای دانشجویان که محوریت و خواص مردم را تشکیل می‌دهند دارد و تاریخ هم، آمدن بزرگ‌ترین انقلابات و دگرگونی های جامعه را از طبقه دانشجویان به ثبت رسانده است.
روایت: آیا دانشگاه‌های افغانستان در تربیت و پرورش نسل آگاه و دانا موفق بوده‌اند؟
مخبت: از لحاظ ترسیم خط فکری برای دانشجویان، بلی دانشگاه‌های افغانستان تا جایی خیلی موفق بوده‌اند. مستدل بر این که ما امروز دانشجویان زیادی داریم که دارای خط و مشی فکری مستقیم اند؛ اما از لحاظ تخصص و تبحر به سطح اختراع و اکتشاف و تولید، به حکم غالب می‌توانم بگویم نه، اگر شاذ و نادری هم موجود باشد به گونه‌ی که در میان چندین هزار نفر چند تَن است. متأسفانه که آن تعداد اندک، در عدم شایسته‌سالاری موجود در جامعه، مورد توجه نبوده و هیچ‌کسی قدرشان را نمی‌داند.
روایت: در اخیر پیام شما به دانشگاهیان چیست؟
مخبت: در اخیر پیام من به همه دانشگاهیان عزیز و گرامی، این فراخوان عمومی است که بیایید همه باهم ارادهٔ تغییر و تحول نظام آموزشی را به جدیت و قطعیت کامل، شامل اهداف و برنامه‌های کاری خود بسازیم و از این طریق بتوانیم زمینه‌های نوگرایی و نوآوری‌های فکری و معنوی را در دانشگاهها بوجود بیاوریم و به جای میخانیک کردن و به حافظه سپردن دروس، راه‌های چگونگی تحلیل و حلاجی کردن افکار و داده‌ها را برای دانشجویان عزیز فراهم سازیم تا باشد که انجماد فکری و فضای بسته آموزشی دانشگاهها این‌گونه گام به گام شکسته شود و هوا و نوایِ تازه و خلّاقانه بر نظام آموزشی کشور مستولی گردد و در نتیجه فضای گلوگیر و اختناق‌آور جامعه ما تعویض شود. این شاید بهترین سعی و تلاش‌‌ما برای فرزانه ساختن و فرهیخته گردانیدن جامعه و مردم‌ما باشد.
