مجلس نمایندگان تاجیکستان به تازهگی قانونی را تصویب کرده است که بر بنیاد آن اعیاد اسلامی (عید رمضان و عید قربان) و همچنان حجاب اسلامی به سبک خاورمیانه، نماد افراطگرایی خوانده شده و ممنوع اعلام گردیده است.
آنچه را امروزه امام علی رحمان در تاجیکستان انجام میدهد، در واقع جز تکرار تجربهی ناکام امانالله خان در افغانستان نیست.
امانالله خان نیز وقتی بر مسند سلطنت در افغانستان نشست، در کنار یکسری برنامههای اصلاحی دیگر، در سال ۱۹۲۸ بر حجاب اسلامی حمله نموده و گفت که «نصف ملت افغانستان پنهان است».
برنامههای اصلاحی تندروانهی امانالله خان باعث گردید که ملاها تبلیغات وسیعی را علیه او در روستاهای افغانستان راه انداخته و شورش روستایی را رقم بزنند که محصولش سرنگونی نظام امانی و به قدرت رسیدن امیر حبیبالله کلکانی بود.
به نظر میرسد امام علی رحمان نیز دارد با سرکوب مظاهر دینداری در تاجیکستان، همان مسیر اشتباهی را میپیماید که امانالله خان پیمود.
امام علی رحمان در حالی این مسیر را انتخاب کرده است که در گذشته علاقهمندی خود را به اسلام معتدل حنفی ابراز داشته و سال ۲۰۰۹ را به نام سال «امام اعظم» ابوحنیفه نعمان بن ثابت، امام تاجیکتبار بزرگترین مذهب اهل سنت و جماعت نامگذاری کرده بود.
در آن سال در تاجیکستان، نشستها و همایشهای بسیاری در معرفی آموزههای امام ابوحنیفه برگزار و آثار متعددی منتشر گردید.
یکی از این نشستها، نشستی بود زیر عنوان «میراث ابوحنیفه و نقش آن در مکالمه تمدنها». در این نشست، حدود ۵۰۰ پژوهشگر و علمای دین از ۴۷ کشور جهان شرکت کرده بودند.
امام علی رحمان نیز در این نشست سخنرانی کرده و گفت که امام اعظم مذهبی را بنیاد گذاشت که «رفع نزاع تمدنها را در چهارچوب شرعی و آیین و سنتهای نیک فرهنگ عمومی اسلامی آسان کرد.»
او همچنان در سال ۲۰۱۰ در سخنرانی دیگری در هنگام زیارت «مزار شمس تبریزی» در وادی زرافشان خطاب به ملت تاجیکستان گفت: «با استفاده از فرصت مناسب میخواهم یک مساله مهم را، که بارها تاکید کرده بودم، خاطررسان نمایم. ما پیروان یکی از مذهبهای بانفوذترین دین اسلام- حنفیه هستیم، که بنیادگذار آن فرزند بزرگ ملت تاجیک – ابوحنیفه نعمان ابن ثابت میباشد.»
او در باره حنفیت گفته بود: «شما خوب میدانید که مذهب ما با فرهنگ مراسا و مدارا و تحملگرایی خود معروف است. یعنی ما در این مساله دو افتخار داریم: یکم، اینکه اساسگذار مذهبمان پروردهی ملت خودمان است و دوم، اینکه و جهانبینی صلح و تحمل قابل قبول تمام انسانیت سالمفکر و خیرخواه میباشد.»
او برای تقویت حنفیگری در سال ۲۰۱۸، سنگ تهداب یک دانشگاه اسلامی را در تاجیکستان به نام «امام اعظم ابوحنیفه نعمان ابن ثابت» نیزگذاشت.
تاجیکستان، کشور کوچکی است که در بخشهای کوهستانی امارت بخارای پیشین ایجاد شده است. امارت بخارا در گذشته، از بزرگترین مراکز علمی و فرهنگی احناف جهان بود. اولین شاهانی که این جایگاه را به بخارا بخشیدند، شاهان تاجیکتبار سامانی بودند. در عصر آنها بود که بخارا به بزرگترین مرکز علمی و فرهنگی احناف و مسلمانان مبدل گردید.
مسیری را که امام علی رحمان در سال ۲۰۰۹ انتخاب کرده بود، میتوانست از یکسو باعث تثبیت جایگاه تاجیکستان به حیث وارث اصلی فرهنگ و میراث حنفیگری و ماتریدیگری ماوراءالنهر گردد، و از سوی دیگر از طریق ترویج اسلام اعتدالی حنفیگری علیه رشد افراطیت و رادیکالیسم مذهبی در آن کشور مبارزه کند.
به نظر میرسد انتخاب درست گذشته خود را کنار نهاده و در حال حاضر به سوی نوع سکولاریسم ستیزهگر روان است.
انتخاب جدید امام علی رحمان اما باعث رشد رادیکالیسم مذهبی در آن کشور خواهد شد. این را نه تنها تجربهی امانالله خان در افغانستان، بلکه حتا تجربه خود آسیای میانه نیز بازگو میکند.
آسیای میانه، بیشتر از هفت دهه در زیر اشغال اتحاد جماهیر شوروی قرار داشت. شورویها مظاهر دینی را به شدت در آسیای میانه سرکوب کردند. «مساجد تعطیل و به کارگاه تبدیل شدند؛ مراسم و مناسک عبادی مسلمانان قدغن شد؛ زنان از پوشیدن حجاب منع شدند و کودکان اجازۀ خواندن قرآن نیافتند».
اما این سرکوبگریها نتوانست بنیاد دین را در آسیای میانه براندازد، بلکه شکلگیری پدیدهی دیگری گردید که احمد رشید، روزنامهنگار پاکستانی، از آن زیر عنوان «اسلام زیرزمینی در شوروی» یاد میکند و میگوید در سال ۱۹۴۵، ششصد مسجد ثبتنامشده در ازبکستان و در سال ۱۹۶۰ تقریباَ ششهزار ملای غیررسمی در تاجکستان فعالیت داشتند و مردم درحالیکه در روزهای تعطیل کمونیستی وانمود میکردند گشتوگذار میروند ولی به زیارتها میرفتند. آنها زیارتگاه، مسجد و مدرسههایی ساخته بودند و مخفیانه آموزههای دینی را به همدیگر تدریس میکردند.
به این تجارب که نگاه کنیم، به قطعیت میتوان گفت که امام علی رحمان هم نمیتواند مظاهر دینداری را در تاجیکستان سرکوب کند، اما این اقداماتش میتواند آب را به آسیاب تندروان مذهبی هدایت کند و باعث جنگ و جدال مذهبی در آن کشور گردد. امام علی رحمان باید متوجه باشد که در حال حاضر دهها گروه تروریستی و تندرو در در همسایگیاش در افغانستان فعال است و نباید کاری کند که بهانهی خرابکاری برای این گروهها فراهم گردد.