مقدمه: پسا قدرت‌گیری دوبارۀ طالبان در افغانستان و روی‌کار آمدنِ حاکمیت امارت اسلامی، طالبان شروع کردند به‌وضع محدودیت‌ها علیه زنان و حذف سیستماتیک آنان از جامعه. در این سه‌سال، بیش‌ترین فرمان‌هایی‌که رهبر گروه طالبان صادر نموده‌است، در پیوند به‌قیودات و محدودیت‌ها علیه این قشر بوده‌است. محدودیت‌های آموزشی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، ورزشی و سیاسی. محدودیت‌هایی‌که زنان را زمین‌گیر نموده و به‌نوعی از جامعه حذف کرده‌اند. این محدودیت‌ها، نه‌تنها از لحاظِ اجتماعی و فرهنگی، بل‌که از جنبه‌های حقوق‌بشری نیز قابل بررسی و تحلیل هستند. در این یادداشت/مقاله، مشخصاً به بررسی محدودیت‌های زنان افغانستانی در دست‌رسی به «تفریح‌گاه‌های بندامیر بامیان و باغ وحش کابل» می‌پردازیم.
محدودیت‌ها و موانع اجتماعی و فرهنگی: افغانستان، کشوری با تاریخ‌چه‌ای پیچیده و تنوع فرهنگی، همواره دست‌خوش و گواه تحولات و تغییرات سیاسی و اجتماعی بوده‌است. در این میان، زنان همواره قشرِ آسیب‌پذیری بوده‌اند. بقیه اقشار جامعه نیز تحت تاثیر محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی قرار گرفته‌اند. اما قیودات و محدودیت‌هایی را که زنان بردوش می‌کشند، یکی‌از بارزترین نمونه‌هایش، ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی است که در خصوص دست‌رسی به اماکن عمومی و تفریحی برای زنان وضع شده‌است.
بندامیرِ بامیان: بندامیر بامیان، یکی‌از زیباترین و مشهورترین تفریح‌گاه‌های طبیعی افغانستان و جزء جاذبه‌های گردش‌گری این کشور و به‌عنوان نخستین پارک ملی افغانستان شناخته می‌شود. این منطقه با مناظر طبیعی خیره‌کننده و دریاچه‌های آبِ فیروزه‌ای/نیل‌گون، یکی‌از محبوب‌ترین مقاصد گردش‌گری داخلی و خارجی است. اما در سال‌های اخیر، زنان افغانستانی به‌دلیل فشارهای اجتماعی و محدودیت‌های فرهنگی، به‌طور فزاینده‌ای از دست‌رسی به این مکان سیاحتی محروم شده‌اند.
باغ وحشِ کابل: باغ وحش کابل، یکی‌از اماکن تفریحی مهم پای‌تختِ افغانستان به‌شمار می‌رود که نه‌تنها برای کودکان بل‌که برای بزرگ‌سالان نیز یک مکان پرجاذبه برای گذراندن اوقات فراغت محسوب می‌شود. اما زنان، به‌ویژه زنانِ تنها یا بدون هم‌راه مرد، با موانع و محدودیت‌هایی در دست‌رسی به این مکان روبه‌رو هستند.
دلایل محدودیت‌ها:
عوامل فرهنگی و اجتماعی: در جامعه سنتی افغانستان، نگاه به‌نقش زنان در جامعه و محدودیت‌هایی‌که بر آنان تحمیل می‌شود، عمیقاً ریشه در باورهای فرهنگی و اجتماعی دارد. این دیدگاه‌ها، زنان را محدود به نقش‌های خانواده‌گی و کارهای خانه می‌سازد و هرگونه فعالیت خارج از این چارچوب را به‌عنوان تهدیدی برای ارزش‌های فرهنگی تلقی می‌کنند.
شرایط امنیتی: وضعیت ناپایدار امنیتی در بسیاری از مناطق افغانستان، به‌ویژه پس‌از بازگشت دوبارۀ طالبان به‌قدرت، مزید بر علت شده و باعث افزایش محدودیت‌ها برای زنان در دست‌رسی به اماکن عمومی شده‌است. حضورِ زنان در اماکن عمومی، با خطرات امنیتی بالقوه هم‌راه‌است که این موضوع نیز به‌عنوان دلیلی برای اعمال محدودیت‌ها مطرح می‌شود.
تصمیمات سیاسی: تصامیمِ سیاسی گروه افراط‌گرای مذهبی و زن‌ستیز طالبان، تاثیرِ مستقیمی بر حقوق و آزادی‌های زنان دارد. طالبان، با تفسیر سخت‌گیرانه‌ای از شریعت اسلامی، محدودیت‌های شدیدی را بر زنان اعمال نموده و دست‌رسی آنان به فضاهای عمومی را به‌شدت محدود کرده‌اند.
پیامدها و تاثیرات: محدودیت دست‌رسی زنان به تفریح‌گاه‌ها و اماکن عمومی، تاثیراتِ گسترده‌ای بر جامعه و خود زنان دارد. از جمله:
افزایش مشکلات روانی و اجتماعی: عدمِ دست‌رسی به فضاهای عمومی و تفریح‌گاه‌ها، موجب افزایش مشکلات روانی مانند، «افسرده‌گی و اضطراب» در زنان می‌شود.
تشدید نابرابری‌های جنسیتی: این محدودیت‌ها منجر به افزایش نابرابری‌های جنسیتی و تعمیق شکاف‌های اجتماعی بین زنان و مردان می‌شود.
کاهشِ فرصت‌های آموزشی و اجتماعی: زنان با محدودیت‌های موجود، از فرصت‌های آموزشی و اجتماعی‌که در اماکن عمومی و تفریح‌گاه‌ها فراهم می‌شود، محروم می‌مانند.
راه‌کارها و پیشنهادات:
برای بهبود وضعیت و کاهش محدودیت‌های زنان در دست‌رسی به تفریح‌گاه‌ها، راه‌کارهای متعددی می‌تواند مطرح شود، اما مشروط براین‌که گوش‌های شنوا و چشم‌های بینایی وجود داشته باشد.
افزایش آگاهی و آموزش: برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی، می‌توانند به تغییر نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی در مورد نقش زنان در جامعه کمک کنند.
تقویت امنیت و حمایت‌های قانونی: تقویت امنیت در اماکن عمومی و حمایت‌های قانونی برای حفاظت از حقوق زنان، می‌تواند به بهبودِ دست‌رسی آنان به این اماکن کمک کند.
حمایت‌های بین‌المللی: جامعه بین‌المللی و سازمان‌های حقوق‌بشری، می‌توانند با فشار بر گروه طالبان، به‌کاهش محدودیت‌ها و بهبود وضعیت زنان در افغانستان کمک کنند.
نتیجه‌گیری: محدودیت دست‌رسی زنان به تفریح‌گاه‌ها در افغانستان، به‌ویژه در بندامیر بامیان و باغ وحش کابل، نمونه از چالش‌های بزرگ است که زنان این کشور با آن مواجه هستند. برای ایجاد تغییرات مثبت و پایدار، نیاز به تلاش‌های همه‌گانی و هم‌کاری‌های گسترده در سطح ملی و بین‌المللی است. با افزایش آگاهی، تقویت امنیت و حمایت‌های قانونی و حمایت‌های بین‌المللی، می‌توان به بهبود وضعیت و کاهش محدودیت‌های زنان در افغانستان کمک کرد.
