یو له هغه امکاناتو څخه چې د X شبکې (پخواني ټویټر) خپلو کاروونکو ته چمتو کړی د ټویټر سپیس ساتل دي.
غږ ټویټر یا ټویټر سپیس په حقیقت کې د کاروونکو لپاره د آنلاین غږیز خبرو اترو ځای دی. ایکس (پخواني ټویټر) په ۲۰۲۰ کې فضا معرفي کړه. اسپیس په ٢٠٢٠ کال کې د اکس په وسیله وپېژندل شو.
په تېرو وختونو کې فیسبوک په افغانستان کې تر ټولو مشهوره ټولنیزه شبکه وه، خو وروسته له دې چې په ټویټر کې Space شامل شو، زموږ په هېواد کې د ټولنیزو شبکو کاروونکو هم دغه ځای ته مخه کړې ده.
هره ورځ کله چې زه خپل ایکس حساب خلاصوم ، زه په خپل تایم لاین کې ګورم چې څومره ټویټر سپیسونه را روان دي.
زه کله ناکله دې ځای ته ورځم. په هر لحاظ، دا خونې د “ایکو روم” مثالونه دي چې په ټولنیزو علومو او رسنیو ادب کې بحث کیږي. “ایکو چیمبرز” پدې معنی چې تاسو د ځان لپاره د ایکو حلقې رامینځته کوئ چې په هغه کې یوازې هغه څوک چې ستاسو له نظرونو سره موافق وي د خبرو کولو حق لري ، نه نور. په داسې چاپېریال کې که څوک د کوټې د غړو د عقایدو پرخلاف خبرې وکړي او یا د دوی له توکم او جنس سره تړاو نه لري، نو سمدستي به له دندې ګوښه کېږي.
هغه څه چې په افغانستان کې د ټویټر په دې خونو کې تیریږي د هغه وضعیت یوه بیلګه ده چې په کابل کې د تنظیمي جګړو په وخت رامنځ ته شوې وه.
په افغانستان کې د تنظيمي جګړو په وخت، د هېواد هره سيمه په يوه ګوند او تنظيم پورې اړه درلوده او له يوې سيمې څخه بلې ته تګ راتګ د کمين، د لويې لارې له غلو او غلو سره د مخامخ کېدو، د ځمکنيو ماينونو په ښخولو، وهلو او زنداني کېدو خطر درلود. د افغان کاروونکو لخوا د ټویټر کمرې جوړې شوې هم همداسې دي او هر څوک چې دغو خونو ته ننوځي باید د توکم، مذهب او ژبې د جرم په خاطر د توهین او سپکاوي تمه ولري. په کوټو کې به بشپړه توګه ماینونه ځای پرځای شوي دي.او که تاسو له دې سره بلد نه یاست، په ماین باندې د قدم وهلو امکان خورا لوړ دی.
په بل عبارت، هغه څه چې په دې خونو کې ډیریږي “د نورو څخه نفرت” دی.
کله چې زه “نور” وایم، زما مطلب ټول هغه کسان دي چې د جنسیت، قومیت، مذهب او نورو اړخونو له مخې زموږ څخه توپیر لري. موږ ټول ګورو چې موږ د ښځو او هغو کسانو سره څه ډول چلند کوو چې د مذهب او توکم له پلوه زموږ څخه توپیر لري. موږ فکر کوو چې موږ باید دوی له منځه یوسو یا د امکان په صورت کې دوی غلامان کړو. هره ورځ موږ د مذهبي تفرقې ډرامه غوړوو او قومي کرکه خپروو او دا مفکوره هڅوو چې د “نور” سره همغږي ممکنه نه ده. “بل” دوزخ دی.
یو له هغه شیانو څخه چې زه فکر کوم زموږ لیکوالان باید کار وکړي د “بل سره د مخامخ کیدو اخلاق” ته وده ورکول دي. په لومړي ګام کې، موږ باید زده کړو چې “بل” مهم دی او موږ باید د هغه لیدنه وکړو. ما یو ځل یو ځای لوستلی و چې د لویدیځ تمدن یوه ګټه د “نورو” پاملرنې اهمیت دی. په یو ډول، د نړۍ د ټولو تمدنونو په منځ کې، یوازینی تمدن چې د “نور” د پیژندلو په اړه اندیښنه درلوده د اروپا تمدن و. افریقا هیڅکله داسې کښتۍ نه ده جوړه کړې چې په بحرونو کې تیریږي او وګوري چې د دې بحرونو هاخوا څه پیښیږي. هغه د بهرنۍ نړۍ سره هیڅ علاقه نه درلوده. د چین تمدن د افریقایي تمدن په پرتله حتی جلا شوی و او د ځان په شاوخوا کې د لوی دیوال په رسم کولو سره یې د بهرنۍ نړۍ سره هر ډول اړیکه پرې کړه: د چین دیوال.
که څه هم د منگول امپراتورۍ د آسونو په څیر امپراتورۍ مختلف عمل وکړ او مختلف براعظمونو څخه یې لیدنه وکړه، د دوی هدف د “نورو” پیژندل نه و، مګر د نظامي بریا او غلامۍ په لټه کې و. یوازینی تمدن چې په دې برخه کې یې مختلف عمل کړی دی هغه اروپایی تمدن دی. د لرغوني یونان له وخت څخه تر نن ورځې پورې، اروپایان تل د “نور” په پیژندلو کې اندیښنه لري. د بېلګې په توګه د هیروډوټس تاریخ ته وګوره چې شاوخوا ۲۵۰۰ کاله وړاندې لیکل شوی. په دې تاریخ کې تاسو لیدلی شئ چې که څه هم یونانیان غیر یونانیانو ته بربران وایي، دوی پوهیږي چې “بل” یو مهم شخص دی، دوی باید وپیژندل شي او د عکس په څیر د دوی په مخ کې کیښودل شي، او د دوی په لیدلو سره. ، دوی کولی شي خپل تعصبونه او بې عدالتۍ سم کړي. هیروډوټس ډیری قضیې په ګوته کوي په کوم کې چې غیر یونانیان د یونانیانو څخه غوره دي.
وروسته له دې چې موږ د “بل” سره د لیدلو څرنګوالی زده کړل، نو دا زموږ وار دی چې د “بل سره د مخامخ کیدو اخلاق” زده کړو. د بل سره د مخ کیدو اخلاق هغه څه دي چې د ایمانویل لیوناس په کارونو کې منعکس کیږي. لیویناس د لومړۍ نړیوالې جګړې پرمهال اته کلن و او د دوهم نړیوال جنګ پرمهال ۳۳ کلن و. دا دوره د فاشیزم او کمونیزم په څیر د مطلقیت او ډله ایزو خوځښتونو د راڅرګندیدو دوره ده. په دې موده کې، ډیری وژنې او نسل وژنې ترسره شوې، په شمول د آشویټز او هولوکاسټ. په دې دوره کې، لیویناس وړاندیز کوي چې فلسفه باید د میټافزیک او آنتولوژیکي مسلو پر ځای اخلاقياتو ته لومړیتوب ورکړي. هغه راځي او د “بل” په اړه وايي چې موږ باید نه یوازې د هغه لیدنه او خبرې وکړو، بلکې د هغه په وړاندې د مسؤلیت احساس هم وکړو. هغه د “نور” په اړه د ستاینې وړ نظر لري.
هغه و (نورو) ته دستاینې وړ لید لري. دده په آند بل څوک زمونږ ارباب دی او خدای ته ډېر نږدې دی .دهغه په پېژندلو سره په حقیقت که د خدای په پېژندلو باندي برلاسي کیږو.
البته د لیوناس نه علاوه نورو ساینس پوهانو او فیلسوفانو لکه بوبر او ګبریل مارسیل هم د مقابلې له فلسفې سره معامله کړې او پراخه کړې ده. د بل په اړه دا ډول انګیرنه هم په لرغونې انتروپومورفیک دور کې ریښه لري. دا د هغه دور په معنی ده چې د خدای او انسان تر مینځ حد لا نه و ټاکل شوی او خدای د انسان په څیر یا انسان د خدای په څیر ګڼل کیده.
ځینې حتی د کوربه کلتور ریښه د خدای په اړه داسې انټروپومورفیک نظر کې ګڼي. یو پولنډی شاعر سایپریان نارویډ د اوډیسیوس د کتاب په سریزه کې د اوډیسیوس د میلمه پالنې د لاملونو په اړه لیکي کله چې هغه له سفر څخه راستون شو: “لومړی شک چې د کوم اجنبی یا بهرني مسافر په لیدو کې راپورته شو دا و چې ایا هغه خدای دی؟ . که نه؟ دا ناشونې وه چې یو څوک کوربه وي پرته له دې چې دا پوښتنه وکړي: دا اجنبی څوک دی؟ خو د پوښتنې لامل د هغه د بادار احترام و. دا پوښتنې، کله چې تاسو د ځمکې په ساحه کې ورسیږئ، میلمه پالنه ویل کیږي.
په دې نظر کې بل دښمن نه دی، بلکې د یو باعزته ذات په توګه ښکاري او د کور دروازه باید ورته پرانستل شي.
موږ په افغانستان کې داسې یوې فلسفې ته سخته اړتیا لرو. هرکله چې موږ په افغانستان کې دا زده کړو چې ۱) نور توکمونه هم مهم دي؛ ۲) دا چې موږ باید دوی سره په درناوي چلند وکړو او د دوی خبرو ته غوږ ونیسو، نو زموږ هیواد به د جګړې او تاوتریخوالي څخه خلاص شي.
