ما مردم افغانستان عادت داریم تا هر مساله‌ای را بیش از اهمیت آن، جدی و محکم بگیریم. این مساله ممکن است درست باشد و یا غلط؛ اما اگر در کشور جا افتاد، همه به آن می‌چسبیم و حاضر نیستیم حتی در مورد جایگزین کردن آن با یک مورد درست‌تر، زحمت خواندن یک مقاله را به خود بدهیم. یکی از مباحثی که کمتر کسی زحمت فکر کردن در مورد آن را به خود می‌دهد، همین نام افغانستان و افغان است.
افغانستان نام سرزمینی است که در زمان عبدالرحمان خان براثر توافق انگلیس و روسیه تزاری بر خراسان تحمیل گردیده و بعدها در زمان امان‌الله خان این نام رسمیت یافت و به همه مناطق افغانستان کنونی تعمیم داده شد.
افغانستان که ترکیبی از قومیت افغان(پشتون) و «ستان» است، از زبان فارسی گرفته شده است. فارسی‌زبانان پشتون‌ها را معمولا افغان و اوغان خطاب می‌کنند و واژه «ستان» هم که به معنای «محل» یا «جای» استفاده شده است. با درنظرداشت این مساله، متوجه می‌شویم که نام افغانستان یک نام متعلق به یک قوم(پشتون) است و به معنای جای زندگی پشتون‌ها.
ازآن‌جایی‌که پشتون‌ها به این مساله آگاهی داشتند و می‌دانستند که اقوام دیگر افغانستان که اتفاقاً ساکنان اصلی و بومی این سرزمین هستند، روزی به این مساله اعتراض خواهند کرد، شروع به جعل کاری کردند. پول افغانستان که زمانی روپیه کابلی بود، به افغانی بدل کردند و سپس تلاش کردند برای هر کلمه، پسوند افغان را اضافه کنند تا این نام عمومیت پیدا کند.
مثلا همه شهروندان افغانستان را «افغان» خطاب کردند، نام شرکت هوایی دولتی افغانستان را «د آریانا افغان هوایی شرکت» گذاشتند، شرکت دولتی پست را «افغان پست»، صلیب سرخ را، «هلال احمر افغانی» و ده‌ها مورد دیگر که در اخیر یا وسط واژه «افغان» چسبانده شده است.
باوجود این تلاش‌ها، اما نسل جدید افغانستان به این مساله اعتراض کردند و تعمیم واژه «افغان» برای همه شهروندان کشور و همین‌طور نام افغانستان را برای سرزمینی که قبلا خراسان بود و یک عالم افتخارات داشت، غیرقابل‌قبول دانستند.
اما از آنجایی حاکمیت در اختیار پشتون‌ها بود و واژه افغانستان برای‌شان به خط سرخ مبدل شده بود تغییر نام کشور و حذف واژه افغان از هویت ملی کار دشواری به نظر می‌رسید.
و از جهتی مردم افغانستان مربوط به اقوام مختلف به همان دلیلی که در شروع متن ذکر کردم، حاضر نشدند در این زمینه اندکی خود را به‌زحمت اندازند تا بدانند اصل واقعیت این مساله چیست و چرا این واژه افغان در هر گوشه و کنار به چشم می‌خورد.
پیشنهاد دیگری که موقتا در این مورد مطرح شد، این است که اقوام دیگر افغانستان به‌جایی اینکه خود را “افغان” بگویند، بهتر است “افغانستانی” خطاب کنند.
“افغانستانی” به کسی گفته می‌شود که شهروند افغانستان است و در مقابل، “افغان” به کسی گفته می‌شود که پشتون است و مربوط به قوم افغان. این اصطلاح هرچند موردپسند بسیاری نبوده است و مردم خود را برای استفاده آن به‌زحمت نمی‌اندازند، اتفاقا بسیار درست‌تر از افغان است.
مثلا شما “پاکستان” را در نظر بگیرید که در آن اقوام گوناگون زندگی می‌کنند. پاکستان که معنای مکان پاک را می‌دهد و اتفاقا فارسی نیز است. واژه قومی نیست و حتا اگر همه مردم پاکستان خود را “پاک” بگویند چنین چیزی برای آن‌ها مشکل هویتی ایجاد نمی‌کند. اما همه مردم پاکستان خود را “پاکستانی” می‌گویند. همین‌گونه تاجیکستانی، ازبکستانی، هندوستانی و دیگران. شاید بسیاری استدلال کنند که چرا مردم “ایران” خود را ایرانی می‌گویند، پاسخ این است که ایران واژه قومی نیست. ایران واژه بزرگی‌است که همه‌ی اقوام و مذاهب را در بر می‌گیرد و همه خود را بدان منسوب می دانند. البته این نام مشترکی است که روزی برای ایران کنونی، افغانستان و تاجیکستان و برخی مناطق کشورهای دیگر استفاده شده است.
بنابراین، در شرایط کنونی و تا زمان استقرار حکومت ملی در افغانستان نیاز است تا به‌جای واژه “افغان”، “افغانستانی” استفاده شود تا از یک‌سو استنباط هویتی از آن صورت گیرد و از سوی دیگر هویت یک قوم برای چندین قوم تحمیل نگردد.
و همچنان از آن واژه “افغانی” که بار توهین‌آمیز دارد برای شهروندان افغانستان کمتر استفاده شود.
