چنین گفت خاموش

دسته: تحلیل, عقیده, هویت
نویسنده: واعظ خاموش
1402/07/23
2:36 ب.ظ
بازدید: 70

پایگاه خبری تحلیلی روایت : آدینه‌روز بود، و شیخ احمد خاموش هم‌چنان‌که وضوء کرد، بی‌درنگ سجاده‌ای خویش برگرفت و خاموش و شتابان سوی جامع شهر شد. چون پای در مسجد بنهاد، ازدحام خلق چندان بود که جایی ندید مر خویش‌‌ را؛ مگر در گوشه‌ای تنگ. ناچار به‌همان کنج بخزید و تسبیح خویش بکشید، و آهسته زیر لب ذکر گفتن آغاز کرد. واعظ نیز بر منبر بود و گوش خلقی بدو. اندر باب امر بالمعروف و نهی‌ عن‌المنکر وعظ همی کرد و حکایات نقل. بر طبق عادت، آشفته بودی و مر خلق را عربده کردی و ملامت، که پروای خدای و مسلمانی ندارند و فریضه‌ای عظیم الهی فرو نهاده‌اند و شهر و دیار از منکر و معصیت آکنده‌اند.

آدینه‌روز بود، و شیخ احمد خاموش هم‌چنان‌که وضوء کرد، بی‌درنگ سجاده‌ای خویش برگرفت و خاموش و شتابان سوی جامع شهر شد. چون پای در مسجد بنهاد، ازدحام خلق چندان بود که جایی ندید مر خویش‌‌ را؛ مگر در گوشه‌ای تنگ. ناچار به‌همان کنج بخزید و تسبیح خویش بکشید، و آهسته زیر لب ذکر گفتن آغاز کرد. واعظ نیز بر منبر بود و گوش خلقی بدو. اندر باب امر بالمعروف و نهی‌ عن‌المنکر وعظ همی کرد و حکایات نقل. بر طبق عادت، آشفته بودی و مر خلق را عربده کردی و ملامت، که پروای خدای و مسلمانی ندارند و فریضه‌ای عظیم الهی فرو نهاده‌اند و شهر و دیار از منکر و معصیت آکنده‌اند.

چون خلق نماز بگزاردند، به‌اقتضای کلام خدای عزّوجل که فرماید -فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ-، پراکنده شدند و هریکی به‌هرسویی پیِ کار خویش فتادند. کسی در مسجد بنماند، الا شیخ احمد خاموش و واعظ. شیخ، گامی چند سوی واعظ بنهاد و فرا وی شد، آنگاه به‌رسم ادب، لیک ترسان ولرزان از هیبت او، دست ارادت بر سینه بگرفت و گفت: مر این حقیر را جسارتِ گستاخی عالمان دین نسزد، که وارثان انبیاء اند، و حافظان دین خدا، و هم آن مایه بضاعت و دانش در سر و سینه نباشد که دلیر در حضور ایشان سخن گویم، لیک به‌اقتضای کلام بزرگان که فرموده‌اند:

“اگرچه پیش خردمند خامشی ادب است؛ به وقت مصلحت آن بِه که در سخن کوشی-، و: دو چیز طیره‌ای عقل است؛ دم فروبستن به‌وقت گفتن، و گفتن به وقت خاموشی؛ ترسم اینک مصلحت خلق خدا مرا نه اندر دم‌فروبستن و زبان در کام‌‌کشیدن، که در گفتن نهفته باشد و زبان‌آوردن… از آن بود که هوس گفتنِ سخنی هرچند ناقص با حضرتم در دل فتاد، تا مگر گرهی بگشاید و منفعتی مر خلق را نصیب شود.

واعظ را که در خطبه و وعظ شهرتی بلند بود و دست‌پروردگانی فراوان، هرچند دلیریِ‌ شیخ خاموش که به‌خلاف وی جامه‌ای ژنده بر تن داشت و مردی به‌ظاهر حقیر بود، پسند نیامد، لیک به‌رسم تواضع اما آمیخته با تکبر گوش بدو بکرد و رشته‌ای سخن بداد، تا بر زبان آرد آن‌چه را که دارد و دانَد‌.

شیخ، هم‌چنان‌که سر به‌زیر ایستاده بود، تارِ تسبیح نیز در دست داشت. واعظ را با نرمی و آوازی حزین بگفت:

صغیر و کبیر این کوی‌ و برزن را از تو شکایت‌هاست و گلایه‌ها.. چون به‌هر کنج‌وکناری نشینند، با یک‌دگر سفره‌ای دل بگسترند و ناله‌ها سر دهند و غیبت‌ها کنند. از بهر چه چندین در کار دین بر خلق خدا عتاب و تُندی همی‌ کنی؟ مگر تو را بیم هلاک این مردمان و اندیشه ایمان آنان نباشد؟ واعظ به‌سختی آشفت و برآغالید و مر شیخ را شماتت کرد و سقط‌گفتن آغاز، که مگر صفحه‌ای از مصحف شریف بنخواندی که كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ، و درین مُلکِ مسلمانی حدیث حضرت رسول را -صل‌الله علیه و آله- نشنفتی، چون علی را- کرم‌الله وجهه- گفت: اگر خدای عزّوجل، یک بنده‌ای گنهکار خویش به دستِ تو بر صراط مستقیم آرد و هدایت کند، ترا بِه‌ باشد از دنیا و مافیها.. پس ما را چون شاید از بهر هوای نفس خلق در دین خدا سهل‌‌گرفتن و بدعت‌‌‌آوردن؟ ما را تکلیف است فریضه‌ای الهی گزاردن، نه اندر باب آن قال‌وقیل آوردن و لِم و لا نسلم کردن، که دین خدا نه بازی‌چه است خلقان را..‌.

خاموش، پس از اندک تامل سر برآورد و واعظ را بگفت:

آری، ما را نیز تردیدی اندر آن باب نباشد؛ و نعوذبالله اگر شبهتی در آن به‌دل راه دهم؛ اما چنان‌که خدای عزّوجل فرماید: ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ‌‌؛ و محمد مصطفی را-صلی‌الله علیه و آله- که حبیب خدا بود و اشرف انبیاء، و هم بشیر و هم نذیر، در کار دین فراتر از ذکری نرم و نصیحتی نیکو و انذاری آسان رخصت نبود. و هم خدای تعالی فرماید: مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ، و فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ…

چون این بگفت، اشک بر رخسار واعظ بچکید و خروشی از جان برآورد و مر شیخ را به‌آغوش بکشید و بر رخ و دست او بوسه‌دادن بگرفت که مگر خدای بر این حقیرِ پُرتقصیر منّت نهد و ببخشاید و از هلاک و عذاب برهاند که دین فراخ خدای را بر خلق او تنگ نموده‌ام و گناهی عظیم کرده‌ام.

چون اشک خویش بسترد، شیخ را گفت: چه شود مر این نادانِ مدعی را نصیحتی فرمایی تا بقیّت عُمر از معصیت و دعوی برکنار باشم و بر طریق مجاهده با نفس و شفقت بر خلق؟ شیخ آهی سرد برآورد و بگفت: مرا نیز بضاعت و نیروی نصیحت خلق نباشد که گاه، از بسیاری گناه و خطا، بر خویش همی ترسم و لرزم و “دست انابت به امید اجابت” به پیشگاه خدای غفور و رحیم برم؛ اما از استاد خویش سخنی مرا یاد است، شاید ترا نیز کارگر افتد: در ایّام جوانی در غزنین در محضر مبارک شیخ کمال‌الدین-رحمه‌الله علیه- که پیشوای آن خطّه بود و سرآمد علمای خراسان، درس همی خواندم و در مجلس او تلقین و تکرار همی داشتم. روزی بیماریِ عاید حال شیخ گشت، و بر بستر بیفتاد. چندان حالتی زار و تنی نزّار داشت که همه مریدان و طالبان علم حضرت استاد -رحمه‌الله علیه- را گمان غالب گشت پیکِ اجل دررسیده است و او را همی خوانَد. طالبان علم، از اندوه بسیار ناله‌ها همی کردند و اشک‌ها ریختند و رُخ با آبِ دیده همی‌شستند و قلم و دوات شکستند. در آن حالت، دوستان و هم‌درسان را بگفتم، مرگ حقّ است هر نفس را اندرین عالم که كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ، و مومنان را نشاید بسیار محزون بودن که إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ؛ نیکو آن باشد از برای استاد خویش دعا کردن و برای خویش طلب عفو و نصیحت کردن عُمر را، که چون باید بودن؟ نزدِ استاد بشدم و دستِ گرم او بگرفتم و نصیحتی بخواستم. استاد، با صدای نازک و حزین همی‌ گفت که این بنده خود تهی‌دست آمده است و دریغا اینک تهی‌دست همی‌ رود، بیم آن دارم در این هنگام نزع روان، شما را سخنی خطا گویم و بر بی‌راه بیافکنم و آتش دوزخ و عقاب آخرت به‌جان بخرم، که نه حکم عقل است؛ لیک از رسول خدا-صلی‌الله علیه و آله و سلم- خوانده‌ام که: مومن آن باشد که بر همه آسان گیرد، الّا بر نفس خویش…

نوشته های مرتبط :